መውዜር
ከጦር መሳሪያ ታሪክ ውስጥ እንደ ማውዘር ጠመንጃ ስመ ጥር እና ተፅዕኖ ፈጣሪ የሆኑ ጥቂት ናቸው። የማውዘር ጠመንጃዎች፣ በተለይም የ1898 (Mauser 98 action)፣ ለአንድ ምዕተ ዓመት ያህል የወታደራዊ አንድ በአንድ ተካሽ ጠመንጃዎች መለኪያ ሆነው አገልግለዋል። በጥንካሬያቸው፣ በአስተማማኝነታቸው እና በላቀ ንድፋቸው የሚታወቁት እነዚህ ጠመንጃዎች በዓለም ዙሪያ በሁለት የዓለም ጦርነቶች እና በበርካታ ግጭቶች ውስጥ ወሳኝ ሚና ተጫውተዋል።
የማውዘር ታሪክ የሚጀምረው በሁለት ጀርመናዊ ወንድማማቾች ነው፦ ፖል ማውዘር (Paul Mauser, 1838–1914) እና ቪልሄልም ማውዘር (Wilhelm Mauser, 1834–1882)። ፖል የተዋጣለት የጦር መሳሪያ ዲዛይነር ሲሆን ቪልሄልም ደግሞ በንግድ እና አስተዳደር የተካነ ነበር። በ1871 የጀርመን ግዛት የነሱን ሞዴል 1871 (Mauser Model 1871) ጠመንጃ እንደ ዋና የጦር መሳሪያ አድርጎ ሲቀበል የመጀመሪያውን ትልቅ ስኬታቸውን አገኙ። ይህ ጠመንጃ የጀርመን ጦር የመጀመሪያው የብረት ካርቶሪጅ (metallic cartridge) የሚጠቀም ጠመንጃ ነበር።
የማውዘር ዲዛይን በየጊዜው እየተሻሻለ ሄዶ በ1898 ዓ.ም. ፍጹምነት ደረጃ ላይ ደረሰ። ጌዌህር 98 (Gewehr 98) ወይም G98 በመባል የሚታወቀው ይህ ጠመንጃ በታሪክ ውስጥ ከተሰሩ ጠመንጃዎች ሁሉ የላቀ የድርጊት ስርዓት (action) እንዳለው ይነገርለታል። ይህንን ስርዓት ልዩ የሚያደርጉት ቁልፍ ገጽታዎች የሚከተሉት ናቸው፦
- ቁጥጥር ያለው የጥይት አጎራሽ ስርዓት (Controlled-Round Feed): የጠመንጃው ተካሽ (bolt) ወደፊት ሲገፋ፣ ከክላሹ (extractor) ስር ያለችው መንጠቆ የጥይቱን ጠርዝ ከመጋዘኑ እንደወጣ ትይዘዋለች። ይህ ጥይቱ ሳይንሸራተት እና ሳይጨናነቅ በቀጥታ ወደ በርሜሉ እንዲገባ ያደርገዋል። ይህ ስርዓት በማንኛውም ሁኔታ (ተገልብጦ፣ ወደ ጎን ሆኖ) እንኳን ጠመንጃው በአስተማማኝነት እንዲተኩስ ያስችለዋል።
- ሶስት የቁልፍ ጥርሶች (Three Locking Lugs): ሁለቱ ዋና ዋና ጥርሶች ከተካሹ ፊት ለፊት ሲገኙ ሶስተኛው ደግሞ ከኋላ በኩል እንደ ተጨማሪ ደህንነት ያገለግላል። ይህ ጠመንጃው ከፍተኛ ግፊት ያላቸውን ዘመናዊ ጥይቶች ያለ ምንም ስጋት እንዲተኩስ የሚያስችል ከፍተኛ ጥንካሬ ይሰጠዋል።
- የጋዝ መከላከያ ስርዓት (Gas Handling): አልፎ አልፎ የጥይት ካርቶሪጅ ቢፈነዳ ወይም ቢያፈስ፣ የ98 ስርዓት የሚፈጠረውን ከፍተኛ ግፊት ያለው ጋዝ ከተኳሹ ፊት ላይ እንዳይደርስ የሚያደርጉ በርካታ የደህንነት ገጽታዎች አሉት። ይህም የተካሹ መሸፈኛ (bolt shroud) እና ጋዝ እንዲወጣ የተሰሩ ቀዳዳዎችን ያካትታል።
- የጥይት መጋቢ ክሊፕ (Stripper Clip): አምስት ጥይቶችን የያዘ ክሊፕ በመጠቀም የጠመንጃውን ውስጣዊ መጋዘን በፍጥነት መሙላት ይቻላል።
- ጌዌህር 98 (Gewehr 98 - G98):
- የጀርመን ጦር በአንደኛው የዓለም ጦርነት ዋና ጠመንጃ ነበር።
- ረጅም በርሜል ያለው እና ለረጅም ርቀት ተኩስ የተመቸ ነበር።
- በአስተማማኝነቱ እና በጥንካሬው በጦርነቱ ውስጥ ስሙን አስጠራ።
- ካራባይነር 98ኬ (Karabiner 98k - Kar98k):
- የጌዌህር 98 አጭር እና የተሻሻለ ስሪት ነው። "k" የሚለው ፊደል "Kurz" (በጀርመንኛ "አጭር") የሚለውን ይወክላል።
- በሁለተኛው የዓለም ጦርነት የጀርመን ጦር (Wehrmacht) መደበኛ እና ዋና ጠመንጃ ነበር።
- በአያያዝ ምቹነቱ እና በተመጣጠነ ርዝመቱ ምክንያት በዓለም ላይ ካሉ በጣም ታዋቂ አንድ በአንድ ተካሽ ጠመንጃዎች አንዱ ሆኗል።
- የዓለም አቀፍ ስርጭት:
- የማውዘር ዲዛይን ስኬት በጀርመን ብቻ የተወሰነ አልነበረም። በርካታ ሀገራት የማውዘር ጠመንጃዎችን ገዝተዋል ወይም በፈቃድ አምርተዋል። ከእነዚህም መካከል ስዊድን፣ ስፔን፣ ቱርክ፣ ቻይና፣ ኢራን እና በርካታ የደቡብ አሜሪካ ሀገራት ይገኙበታል። የስዊድን ማውዘሮች (Swedish Mausers) በተለይ በላቀ ጥራታቸው ይታወቃሉ።
የማውዘር ጠመንጃዎች በ20ኛው ክፍለ ዘመን ወደ ኢትዮጵያ የገቡ ሲሆን በተለይም በንጉሠ ነገሥቱ ዘመን ከፍተኛ ግምት ይሰጣቸው ነበር።
- በአፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመን የተቋቋመው የክብር ዘበኛ (Kebur Zabagna) በዘመናዊ የማውዘር ጠመንጃዎች ከታጠቁት ኃይሎች መካከል ዋነኛው ነበር።
- ከሌሎች በወቅቱ በስፋት ይገኙ ከነበሩ ጠመንጃዎች እንደ "ጓንዴ" (ጌዌህር 88) ወይም "ወጨፎ" (ግራስ ጠመንጃ) ጋር ሲነፃፀር፣ ማውዘር በላቀ ጥራቱ፣ ትክክለኛነቱ እና ዘመናዊነቱ የተነሳ የተለየ ክብር እና ዋጋ ነበረው።
የማውዘር 98 ስርዓት ተፅዕኖ ዛሬም ድረስ ህያው ነው።
- የዘመናዊ አደን ጠመንጃዎች መሰረት: በዓለም ላይ ያሉ አብዛኛዎቹ ዘመናዊ አንድ በአንድ ተካሽ የአደን እና የስፖርት ጠመንጃዎች (ለምሳሌ እንደ Winchester Model 70 እና Ruger M77 ያሉ) የተመሰረቱት በማውዘር 98 አተኳኮስ ስርዓት ላይ ነው። ይህ ስርዓት ለጥንካሬ እና ለአስተማማኝነት "ወርቃማ መለኪያ" (gold standard) ተደርጎ ይወሰዳል።
- ታሪካዊ ምልክት: የማውዘር ጠመንጃ፣ በተለይም Kar98k፣ የ20ኛው ክፍለ ዘመን ወታደራዊ ታሪክ እና የጀርመን ምህንድስና ተምሳሌት ሆኖ ቀጥሏል።
በማጠቃለያ፣ የማውዘር ጠመንጃ ከቀላል የጦር መሳሪያነት አልፎ በንድፍ፣ በጥንካሬ እና በአስተማማኝነት አዲስ ምዕራፍ የከፈተ፣ ለብዙ ትውልዶች የጠመንጃ ዲዛይን መሰረት የሆነ እና በዓለም ታሪክ ላይ የማይፋቅ አሻራ ያሳረፈ ታላቅ ቅርስ ነው።