ጥሬ ኮዱን ለሃሙራቢ ለማየት

[[ስዕል:Hammurabi's Babylonia 1.svg|thumb|300px|የባቢሎን ግዛት መስፋፋት - ከሃሙራቢ መጀመርያ (1705 ዓክልበ.) እስከ መጨረሻው አመት (1662 ዓክልበ.) ድረስ]]

'''ሃሙራቢ''' ([[አካድኛ]]፤ ከ[[አሞርኛ]] '''አሙራፒ''') ከ1705 እስከ 1662 ዓክልበ. ድረስ ('[[ኡልትራ አጭር አቆጣጠር]]') የ[[ባቢሎን]] ንጉሥ ነበረ። አባቱ [[ሲን-ሙባሊት]] ማዕረጉን ከተወ በኋላ ወራሹ ሃሙራቢ የባቢሎንን መንግሥት ግዛት በሜስፖጦምያ በጦርነት አስፋፋ።<ref>{{cite book | last = Beck | first = Roger B. | authorlink = | coauthors = Linda Black, Larry S. Krieger, Phillip C. Naylor, Dahia Ibo Shabaka, | title = World History: Patterns of Interaction | publisher = McDougal Littell | year = 1999 | location = Evanston, IL | pages = | url = | doi = | id = | isbn = 0-395-87274-X | oclc = 39762695 }}</ref> 

ሃሙራቢ በተለይ [[የሃሙራቢ ሕገ ፍትሕ]] ስለሚባለው የ1704 ዓክልበ. ሕገ ፍትሕ ይታወቃል። ሕግጋቱ የተቀረጹ ቁመቱ 2.4 ሜትር በሆነ ድንጋይ ሲሆን በ[[1893]] ዓ.ም. ለ[[ሥነ ቅርስ]] ተገኝቷል። ሃሙራቢ እንደ ሕግ-ሰጪ ንጉሥ ዝነኛ ስለሚሆን፣ ምስሉ በ[[አሜሪካ]] መንግስት ቤቶች ዛሬው ሊታይ ይችላል። 

== ታሪክ ==
[[ስዕል:Babylone 1.PNG|thumb|left|400px|የሃሙራቢ መንግሥት መስፋፋት - ሌላ አስተያየት። አሦር በይፋ ነጻ ቢሆንም በሃሙራቢ ዘመን ለባቢሎን ተገዥ ሆነ።]]

ሃሙራቢ የወረሰው ግዛት ባቢሎን ከተማ ብቻ ሳይሆን በአባቶቹ ዘመናት [[ቦርሲፓ]]፣ [[ኪሽ]]ና [[ሲፓር]] ደግሞ በወረራ ተጨምረው ነበር። ጎረቤቶቹ አገራት ግን &mdash; [[ኤሽኑና]]፣ [[ላርሳ]]፣ [[ኤላም]]ና [[አሦር]] &mdash; ሁሉ ከባድ ሃያላት ነበሩ። በተለይ ወደ ስሜኑ [[1 ሻምሺ-አዳድ]] የአሦርን ዙፋን ይዞ ግዛቱን በጦር እያስፋፋ ነበር።<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|pp=3–4}}</ref> ሽምሺ-አዳድ በ1707 ዓክልበ. [[ማሪ]]ን ይዞ ነበር። ወደ ምስራቁ የላርሳ ንጉሥ [[ሪም-ሲን]] በበኩሉ የርሱን ግዛት በጦር እያስፋፋ ነበር። በ1705 ዓክልበ. ሪም-ሲን [[ኢሲን]]ን ከባቢሎን ያዘው። ሃሙራቢ ግን በ1699 ዓክልበ. ኢሲንንና [[ኡሩክ]]ን ከሪም-ሲን ያዘ።  በ1695 ዓክልበ. [[ማልጊዩም]]ን፣ በ1694 ዓክልበ. [[ራፒቁም]]ንም ለባቢሎን ግዛት ጨመረ።

በሃሙራቢ 17ኛው አመት (በ1688 ዓክልበ.) ተፎካካሪው ሻምሺ-አዳድ ዐርፎ የሻምሺ-አዳድ ልጅ [[1 እሽመ-ዳጋን]] የአሦርን መንግሥት ወረሰ። 

ከዚህ በኋላ፣ ኤላማውያን ኤሽኑናን ወርረው አጠፉት።<ref>{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=17}}</ref> በ1679፣ ኤላማውያን አሦርን አሸንፈው እሽሜ-ዳጋን ወደ ሃሙራቢ ሸሸ። ኤላም ከባቢሎንና ከላርሳ መካከል ጸብ እንዲጀመር በስውር ሞከረ።<ref name="VM18">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=18}}</ref> ሃሙራቢና ሪም-ሲን ይህን ባወቁ ጊዜ ተባበሩና ኤላምን አሸነፉ።<ref name="VM18"/> ሪም-ሲን ግን ብዙ እርዳታ መስጠት ባለመቻሉ ሃሙራቢ ተቆጥቶ በላርሳ ላይ ዞሮ በ30ኛው አመት (በ1675 ዓክልበ.) ላርሳን ያዘ። ይህም በላርሳ ላይ የሪም-ሲን 59ኛው አመት ነበረ።<ref name="VM31">{{harvnb|Van De Mieroop|2005|p=31}}</ref> በዚህም ሰዓት ሃሙራቢ [[ኒፑር]]ንም በመያዝ የ[[መስጴጦምያ]] ዋናና «ቅዱስ» ከተማነት ከኒፑር ወደ ባቢሎን ለዘለቄታ ተዛወረ።

ከዚህ በኋላ በደቡብ ሜስፖጦምያ በሙሉ ሃሙራቢ ገዢ ነበር። ወደ ስሜኑ ዞሮ ኤሽኑናን በ1674 ወረረና ማሪን በ1673 ያዘ። [[ሱባርቱ]] (የአሦር ዙሪያ) በብሔራዊ ሁከት ተይዞ የራሳቸውን መሳፍንት ነበሯቸው፣ ሃሙራቢ ግን በዚያ የውነት ባለሥልጣን ሆነ። ከዚህ በላይ በፋርስ ተራሮች ብዙ ጊዜ በ[[ጉቲዩም]]ና በ[[1669]] ዓክልበ. በ[[ቱሩኩ]] ሕዝብ ላይ ይዘመት ነበር።

ከዙሪያው ዋና ከተማ-አገሮች መካከል፣ ወደ ምዕራብ በ[[ሶርያ]] የተገኙ [[ሐላብ]] (የ[[ያምኻድ]] መንግሥት)ና [[ቃትና]] ብቻ በነጻነታቸው ቀሩ። አንድ የሃሙራቢ ሐውልት ግን በጣም ወደ ስሜን በ[[ዲያርባክር]] (የአሁን [[ቱርክ]]) ተገኝቷል፤ በዚህ ላይ «የአሞራውያን ንጉስ» የሚል ማዕረግ ይወስዳል።<ref>{{cite book|title=The Empire of the Amorites|author=Clay, Albert Tobias|publisher=[[Yale University Press]]|year=1919|pages=97}}</ref>

ሃሙራቢ በ1662 ዓክልበ. ዐርፎ ልጁ [[ሳምሱ-ኢሉና]] መንግሥቱን ወረሰው።

== የሃሙራቢ ሕግጋት ምሳሌ ==

* §7 «ማንም ሰው [[ብር (ብረታብረት)|ብር]]ን ወይንም [[ወርቅ]]ን፣ ወይንም ባርያን ወይንም ገረድን፣ ወይንም [[በሬ]]ን ወይንም [[በግ]]ን ወይንም [[አህያ]]ን ወይንም ማንኛውንም ነገር፣ ከሰው ልጅ ወይም ከሰው ባርያ እጅ ያለ ምስክሮችና ውሎች ቢገዛው ወይም ለአደራ ቢቀብለው ኖሮ፣ ሰውዬው ሌባ ነው፣ ይገደላል።» 

:(አካድኛ፦ ''ሹማ አዊሉም ሉ ካስፓም ሉ ሑራጻም ሉ ዋርዳም ሉ አምታም ሉ አልፓም ሉ ኢመራም ሉ ኢሜራም ኡ ሉ ሚማ ሹምሹ ኢና ቃት ማር አዊሉም ኡ ሉ ዋራድ አዊሉም ባሉም ሺቢ ኡ ሪክሻቲም ኢሽታም ኡ ሉ አና ማጻሩቲም ኢምሑር፣ አዊሉም ሹ ሻራቅ ኢዳክ።'')

== በአሜሪካ አብያተ መንግሥት ==
[[ስዕል:Milkau Oberer Teil der Stele mit dem Text von Hammurapis Gesetzescode 369-2.png|thumb|upright|ከሕግጋቱ በላይ የሚታየው የጥንት ባቢሎናዊ ትርዒት። ሃሙራቢ (ቆሞ) ጽሁፉን ከጣኦቱ ከሻማሽ ሲቀበል።]]
በ[[ዋሺንግተን ዲሲ]] በአሜሪካ [[ምክር ቤት]] ውስጥ በ[[እብነ በረድ]] ተቀርጸው ከ23 ታሪካዊ ሕግ-ሰጪዎች ምስሎች መካከል የሃሙራቢ ምስል አንዱ ነው።<ref>{{cite web|accessdate=2008-05-19|url=http://www.aoc.gov/cc/art/lawgivers/hammurabi.cfm|title=Hammurabi|publisher=[[Architect of the Capitol]]}}</ref> 

በአሜሪካ [[ላይኛ ችሎት]] ቤት ውስጥ በደቡብ ግድግዳ ላይ ሃሙራቢ ከታሪካዊ ሕግ-ሰጪዎች ጋራ የሚያሳይ ትርዒት አለ።<ref>{{cite web|accessdate=2008-05-19|url={{SCOTUS URL|about/north&southwalls.pdf}} |title=Courtroom Friezes|publisher=[[Supreme Court of the United States]]}}</ref>

{{S-start}}
{{S-bef | before=[[ሲን-ሙባሊት]]}}
{{S-ttl | title=የ[[ባቢሎን]] ንጉሥ | years=1705-1662 ዓክልበ. ግድም}}
{{S-aft | after=[[ሳምሱ-ኢሉና]]}}
{{End}}

== ግርጌ ነጥቦች ==
<references/>
== ዋቢ መጻሕፍት ==
* {{Cite book|first=Bill T.|last=Arnold|year=2005|title=Who Were the Babylonians?|publisher=[[Brill Publishers]]|isbn=9004130713|oclc=225281611}}.
* {{Cite book|first=James Henry|last=Breasted|year=2003|title=Ancient Time or a History of the Early World, Part 1|publisher=Kessinger Publishing|isbn=0766149463|oclc=69651827}}.
* {{Cite book|first=Lukas|last=DeBlois|year=1997|title=An Introduction to the Ancient World|publisher=[[Routledge]]|isbn=0415127734|oclc=231710353}}.
* {{Cite book|first=Marc|last=Van De Mieroop|year=2005|title=King Hammurabi of Babylon: A Biography|publisher=[[Blackwell Publishing]]|isbn=1405126604|oclc=255676990}}

== የውጭ መያያዣዎች ==

{{commons}}
* [http://www.louvre.fr/llv/dossiers/detail_oal.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&CURRENT_LLV_OAL%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&FOLDER%3C%3Efolder_id=0&bmLocale=en A Closer Look at the Code of Hammurabi (Louvre museum)] {{Wayback|url=http://www.louvre.fr/llv/dossiers/detail_oal.jsp?CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&CURRENT_LLV_OAL%3C%3Ecnt_id=10134198673229909&FOLDER%3C%3Efolder_id=0&bmLocale=en |date=20081011130014 }}

[[መደብ:የባቢሎን ነገሥታት]]