ቱሪክሽ
ቱርክኛ ከቱርኪክ ቋንቋዎች በስፋት የሚነገር ሲሆን ከ 70 እስከ 80 ሚሊዮን የሚደርሱ ተናጋሪዎች በብዛት በቱርክ ውስጥ ይገኛሉ ፡፡ ከትውልድ አገሯ ውጭ በጀርመን ፣ በኦስትሪያ ፣ በቡልጋሪያ ፣ በሰሜን መቄዶንያ ፣ በሰሜን ቆጵሮስ ፣ በግሪክ ፣ በካውካሰስ እና በሌሎች የአውሮፓ እና መካከለኛው እስያ ተናጋሪዎች መካከል አነስተኛ ቁጥር ያላቸው ተናጋሪዎች ይገኛሉ ፡፡ ምንም እንኳን ቱርክ አባል ሀገር ባትሆንም ቆጵሮስ የአውሮፓ ህብረት ቱርክኛን በይፋ ቋንቋ እንዲጨምር ጠየቀች ፡፡
ወደ ምዕራብ የኦቶማን የቱርክ ተጽዕኖ - የኦቶማን ኢምፓየር አስተዳደራዊ እና ሥነ-ጽሑፍ ቋንቋ ሆኖ የሚያገለግል የተለያዩ የቱርክ ቋንቋዎች የኦቶማን ግዛት ሲስፋፋ ተሰራጨ ፡፡ እ.ኤ.አ በ 1928 በቱርክ ሪፐብሊክ የመጀመሪያ ዓመታት የአታርክክ ማሻሻያዎች አንዱ እንደመሆኑ የኦቶማን የቱርክ ፊደል በላቲን ፊደል ተተካ ፡፡
የቱርክ ቋንቋ የተለዩ ባህሪዎች አናባቢ ስምምነት እና ሰፋ ያለ ማጎልበት ናቸው። የቱርክኛ መሠረታዊ የቃላት ቅደም ተከተል ርዕሰ-ጉዳይ-ግስ ነው። ቱርክኛ የስም ክፍሎች ወይም ሰዋሰዋዊ ጾታ የለውም ፡፡ ቋንቋው የክብር እውቀቶችን አጠቃቀም የሚያከናውን ሲሆን ለአድራሻው የተለያዩ ጨዋነት ፣ ማህበራዊ ርቀትን ፣ ዕድሜን ፣ ጨዋነትን ወይም መተዋወቅን የሚለይ ጠንካራ የቲቪ ልዩነት አለው ፡፡ ብዙ ቁጥር ያለው የሁለተኛ ሰው ተውላጠ ስም እና የግስ ቅጾች አንድን ሰው በአክብሮት ለመጥቀስ ያገለግላሉ ፡፡
ከቱርኪክ ቋንቋ ተናጋሪዎች ሁሉ ወደ 40% የሚሆኑት የቱርክ ቋንቋ ተናጋሪዎች ናቸው ፡፡ የቱርክ ባህሪዎች እንደ አናባቢ ስምምነት ፣ አግላግሎሽን እና ሰዋሰዋሰዋዊ ጾታ አለመኖራቸው በቱርክ ቤተሰብ ውስጥ ዓለም አቀፋዊ ነው ፡፡ የቱርክ ቤተሰብ በመላው ምስራቅ አውሮፓ ፣ በመካከለኛው እስያ እና በሳይቤሪያ የሚነገረውን 30 ያህል የኑሮ ቋንቋዎችን ያቀፈ ነው ፡፡
ቱርክኛ የቱርኪክ ቋንቋ ቤተሰብ ንዑስ ቡድን የኦግሁዝ የቋንቋዎች ቡድን አባል ነው። በቱርክ እና በሌሎች ኦጉዝ ቱርክኛ ቋንቋዎች መካከል አዘርባጃኒ ፣ ቱርክሜን ፣ ቃሽካይ ፣ ጋጋዝ እና ባልካን ጋጋዝ ቱርክኛን ጨምሮ ከፍተኛ የሆነ የጋራ መግባባት አለ ፡፡
የቱርክ ቋንቋዎች ወደ አወዛጋቢው አልታኢክ ቋንቋ ቡድን ተመደቡ ፡፡
በጣም ጥንታዊ የታወቁት የድሮ ቱርክኛ ጽሑፎች በዘመናዊ ሞንጎሊያ ውስጥ የተገኙት ሦስቱ ግዙፍ የኦርቾን ጽሑፎች ናቸው ፡፡ ለልዑል ኩል Tigin እና ለወንድሙ ለአ Emperor ቢልጌ ካጋን ክብር የተቋቋመው እነዚህ የተጀመሩት ከሁለተኛው ቱርክኛ ካጋናቴ ነው ፡፡ ከ 1889 እስከ 1893 ባለው ጊዜ ውስጥ በኦርቾን ሸለቆ ዙሪያ ባለው ሰፊ ቦታ ላይ የሩሲያ አርኪኦሎጂስቶች የእነዚህን ሐውልቶችና ተያያዥ የድንጋይ ንጣፎች ከተገኙ እና ከተቆፈሩ በኋላ በጽሑፎቹ ላይ ያለው ቋንቋ የድሮው የቱርክኛ ፊደል በመጠቀም የተጻፈው የድሮው የቱርክ ቋንቋ መሆኑ ተረጋገጠ ፡፡ ከጀርመናዊ የሩኒክ ፊደላት ጋር ተመሳሳይነት በመኖሩም “የቱርክኛ ሯጮች” ወይም “ሩኒፎርም” ተብሎ ተጠርቷል ፡፡
በመካከለኛው ዘመን (ከ 6 ኛ እስከ 11 ኛው ክፍለዘመን ገደማ) በቱርኪካዊ መስፋፋት አማካይነት የቱርክ ቋንቋዎችን የሚናገሩ ሕዝቦች ከሳይቤሪያ እስከ አውሮፓ እና ሜድትራንያንን የሚዘልቅ ሰፊ ጂኦግራፊያዊ አካባቢን በማስተላለፍ በመካከለኛው እስያ ተሰራጩ ፡፡ በተለይ የኦጉዝ ቱርኮች ሴልጁቅስ የዛሬውን የቱርክ ቋንቋ ቀጥተኛ አባት የሆነውን ኦጉዝ ቋንቋቸውን በ 11 ኛው ክፍለ ዘመን ወደ አናቶሊያ አመጡ ፡፡ እንዲሁም በ 11 ኛው ክፍለ ዘመን አንድ የቱርክ ቋንቋዎች የመጀመሪያ ቋንቋ ምሁር ፣ ከካራ-ካኒድ ካናቴ የመሐሙድ አል ካሽጋሪ የመጀመሪያ የቱርኪ ቋንቋ ቋንቋ መዝገበ-ቃላት እና የቱርክ ቋንቋ ተናጋሪዎች በጂኦግራፊያዊ ስርጭት የቱርክ ቋንቋ ተናጋሪዎች (ኦቶማን) ውስጥ የመጀመሪያውን አጠቃላይ የቱርክ ቋንቋ መዝገበ-ቃላት እና ካርታ አሳተመ ፡፡ ቱርክኛ ዲቫን ሌጋቲቲ-ቱርክ) ፡፡
እስልምናን ከተቀበለ በኋላ ሐ. 950 በካራ-ካኒድ ካናቴ እና በሰልጁክ ቱርኮች ሁለቱም የኦቶማን ብሄረሰቦች እና ባህላዊ ቅድመ አያቶች ተብለው የሚታሰቡት የእነዚህ ግዛቶች አስተዳደራዊ ቋንቋ ከአረብኛ እና ከፐርሺያ ብዙ የብድር ቃላት አግኝቷል ፡፡ በኦቶማን ዘመን የቱርክ ሥነ ጽሑፍ ፣ በተለይም መለኮታዊ ግጥም ፣ የግጥም ሜትሮችን መቀበል እና እጅግ በጣም ብዙ ከውጭ የሚገቡ ቃላትን ጨምሮ በፋርስ ተጽዕኖ ከፍተኛ ነበር ፡፡ በኦቶማን ኢምፓየር ዘመን (1299-1922 አካባቢ) የነበረው ሥነጽሑፋዊ እና ኦፊሴላዊ ቋንቋ የኦቶማን ቱርክ ተብሎ ይጠራ የነበረ ሲሆን ይህም የቱርክ ፣ የፋርስ እና የአረብኛ ድብልቅ ነበር ፣ ይህም በጣም የተለያየ እና ለወቅቱ የዕለት ተዕለት ቱርካዊ ግንዛቤ በጣም ቀላል ነበር ፡፡ ካባ ቱርኪ ወይም “ሻካራ ቱርክኛ” በመባል የሚታወቀው የዕለት ተዕለት ቱርክኛ ፣ አነስተኛ እውቀት ባላቸው ዝቅተኛ እና እንዲሁም በገጠር ያሉ የህብረተሰብ ክፍሎች የሚናገሩት ከፍተኛ የአገሬውኛ የቃላት መቶኛ የያዘ ሲሆን ለዘመናዊ የቱርክ ቋንቋ መሠረት ሆኖ አገልግሏል ፡፡
የዘመናዊው የቱርክ ግዛት እና የስክሪፕት ማሻሻያ ከተመሠረተ በኋላ የቱርክ ቋንቋ ማህበር (ቲዲኬ) እ.ኤ.አ. በ 1932 በሙስጠፋ ከማል አታቲርክ ጥበቃ ስር በቱርክ ላይ ጥናት ለማካሄድ ታቅዷል ፡፡ አዲስ ከተቋቋመው ማህበር ሥራዎች መካከል አንዱ የአረብኛ እና የፋርስ መነሻ የሆኑ የብድር ቃላትን በቱርክ ተመሳሳይነት ለመተካት የቋንቋ ማሻሻያ ማስጀመር ነበር ፡፡ ከውጭ የመጡ ቃላትን በፕሬስ ውስጥ እንዳይጠቀሙ በማገድ ማህበሩ በርካታ መቶ የውጭ ቃላትን ከቋንቋው በማስወገድ ተሳክቶለታል ፡፡ ቲዲኬ ለቋንቋው ያስተዋወቋቸው አብዛኛዎቹ ቃላት አዲስ ከቱርክኛ ሥሮች የተገኙ ቢሆኑም ለዘመናት ጥቅም ላይ የማይውሉ የቆዩ የቱርክ ቃላትን እንደገና ማደስን መርጧል ፡፡
በዚህ ድንገተኛ የቋንቋ ለውጥ ምክንያት በቱርክ ውስጥ በዕድሜ እና በዕድሜ የገፉ ሰዎች በቃላት አጠቃቀማቸው ልዩነት መኖር ጀመሩ ፡፡ ከ 1940 ዎቹ በፊት የተወለዱት ትውልዶች የቆዩትን የአረብኛ ወይም የፋርስ መነሻ ቃላትን የመጠቀም አዝማሚያ ቢኖራቸውም ወጣቶቹ ትውልዶች አዳዲስ አገላለጾችን ይደግፋሉ ፡፡ በተለይ አታቲርክ እ.አ.አ. በ 1927 ለአዲሱ ፓርላማ ባደረገው ረዥም ንግግራቸው የኦቶማን ዘይቤን በመጠቀም በኋላ ላሉት አድማጮች እንግዳ በሚመስል መልኩ ሶስት ጊዜ ወደ ዘመናዊ ቱርክኛ መተርጎም ነበረበት-በመጀመሪያ እ.ኤ.አ. በ 1963 እ.ኤ.አ. እንደገና በ 1986 እና በጣም በቅርቡ በ 1995 እ.ኤ.አ.
ያለፉት ጥቂት አሥርት ዓመታት የቲዲኬ ቋንቋ አዲስ ቋንቋን ሲያስገቡ አዳዲስ ፅንሰ-ሀሳቦችን እና ቴክኖሎጅዎችን ለመግለጽ አዳዲስ የቱርክ ቃላትን በገንዘብ ለመሰብሰብ ቀጣይ ሥራውን አይተዋል ፡፡ ከእነዚህ አዳዲስ ቃላት ውስጥ ብዙዎቹ በተለይም የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ ውሎች በሰፊው ተቀባይነት አግኝተዋል ፡፡ ሆኖም ፣ ቲዲኬ አልፎ አልፎ እና ሰው ሰራሽ የሚመስሉ ቃላትን በማቀላቀል አልፎ አልፎ ይተቻል ፡፡ አንዳንድ ቀደምት ለውጦች - ለምሳሌ “ፍራካ” ን ለመተካት እንደ “ዓለም” ፣ “የፖለቲካ ፓርቲ” - እንዲሁም በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነት ማግኘት አልተሳካም (ፉርካ በፈረንሣይ የብድር ቃል ተተክቷል)። ከድሮው ቱርኪክ የተመለሱ አንዳንድ ቃላት ልዩ ትርጉሞችን ወስደዋል; ለምሳሌ ቤቲክ (በመጀመሪያ ትርጉሙ “መጽሐፍ” ማለት ነው) አሁን በኮምፒተር ሳይንስ ውስጥ “ስክሪፕት” ለማለት ያገለግላል ፡፡