ጥሬ ኮዱን ለዓፄ ቴዎድሮስ ለማየት

{{የንጉሥ መረጃ
| ስም = ዳግማዊ ዐፄ ቴዎድሮስ(አባ ታጠቅ)-ታላቁ አልረሳህም--ንብረት ታየ
| ርዕስ = [[ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ]]
| ስዕል = Téwodros II - 2.jpg
| ግዛት =  ከ፲፰፻፵፯ እስከ ፲፰፻፷ ዓ.ም.
| በዓለ_ንግሥ = የካቲት ፭ ቀን ፲፰፻፵፯ ዓ.ም.
| ቀዳሚ = ዮሐንስ ፫ኛ
| ተከታይ = ዳግማዊ ዓጼ ተክለ ጊዮርጊስ
| ባለቤት = [[ተዋበች አሊ]] <br /> [[ጥሩወርቅ ውቤ]]
| ልጆች = [[ልዑል ዓለማየሁ]] ፤ ደጃዝማች መሸሻ፤ ወይዘሮ አልጣሽ
| ሙሉ_ስም = ካሣ ኀይለ ጊዮርጊስ
| ሥርወ-መንግሥት = [[ሰለሞናዊው ሥርወ-መንግሥት|ሰሎሞን]]
| አባት = ኀይለ ጊዮርጊስ ወልደ ጊዮርጊስ
| እናት = ወ/ሮ አትጠገብ ወንድበወሰን
| የተወለዱት = ጥር ፮ ቀን [[1811|፲፰፻፲፩]] ዓ.ም.
| የሞቱት = [[ሰኞ]]፣ [[ሚያዝያ 6|ሚያዝያ ፮]] ቀን [[1860|፲፰፻፷]] ዓ.ም.
| የተቀበሩት = [[መድሃኔ ዓለም ቤተ ክርስቲያን]]፤ [[መቅደላ]] (በመጀመሪያ)
| ሀይማኖት = የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ  ተዋሕዶ ክርስትና
}}
[[ስዕል:Il Giro del mondo, giornale di viaggi, geografia e costumi Volume 5, 1866.jpg|right|300px|thumb|አጼ ቴዎድሮስ በፍርድ ወምበር ]]
[[ስዕል:Tewodros_II_seal.jpg|200px|right|thumb| የቴዎድሮስ ማህተም]]

''ጀግናዉ ዳግማዊ ዐፄ ቴዎድሮስ''' (ጥር ፮ ቀን [[1811|፲፰፻፲፩]] ዓ.ም. - [[ሚያዝያ 6|ሚያዝያ ፮]] ቀን[[1860|፲፰፻፷]] ዓ.ም.)<ref>[[ጳውሎስ ኞኞ]]፣ ''አጤ ቴዎድሮስ''፤ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም.</ref> ከ[[1847|፲፰፻፵፯]] ዓ.ም. ጀምሮ እስከ ዕለተ ሞታችው ድረስ የ[[ኢትዮጵያ]] [[ንጉሠ ነገሥት]] ነበሩ። በትውልድ ስማቸው '''ካሳ ኀይሉ''' ሲባሉ፣ በፈረስ ስማቸው '''አባ ታጠቅ'''፣ በወታደራዊ ስማቸው '''መይሳው ካሳ''' እና እንዲሁም '''አንድ ለናቱ''' ተብለው የሚታወቁ የ19ኛው ክፍለ ዘመን ኢትዮጵያ ወታደርና ፖለቲከኛ ነበሩ። 

ቴዎድሮስ [[ጥር ፮]] ቀን [[1811|፲፰፻፲፩]] ዓ.ም. ሻርጌ በተባለ ቦታ [[ቋራ]] ውስጥ፣ ከ[[ጎንደር|ጎንደር ከተማ]]በስተ ምዕራብ ተወለዱ። የተወለዱትም አገሪቷ በባላባቶች ተከፋፍላ በምትመራበት-[[ዘመነ መሳፍንት]] በሚባለው ወቅት ነበር። አባታቸው [[ደጃዝማች]] [[ኃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ]] የቋራ ገዢ ነበሩ። ዓፄ ቴዎድሮስ በህጻንነታቸው የቄስ ትምህርት ከቀሰሙ በኋላ፣ የአጎታቸውንና በኋላም ለጥቂት ጊዜ የ[[ጎጃም|ጎጃሙን]] ጦር መሪ የ[[ጎሹ ዘውዴ]]ን ጦር ተቀላቀሉ። በዚሁ የውትድርና ዘመናቸው ከፍተኛ ችሎታን ማስመዝገብ ስለጀመሩና ዝናቸው ስለተስፋፋ በ[[1839|፲፰፻፴፱]] ዓ.ም. በወይዘሮ [[መነን ሊበን አምዴ]] አነሳሽነት የልጇን የራስ [[አሊ አሉላ]]ን ልጅ፣ [[ተዋበች አሊ]]ን ተዳሩ፤ እንዲሁም በ[[ደጃዝማች]]ነት ማዕረግ የቋራ አስተዳዳሪ ሆነው ተሾሙ። ቴዎድሮስ ግን በ[[1844|፲፰፻፵፬]] ዓ.ም. አጠቃላይ የዘመነ መሳፍንት ሥርዓትን በመቃወም በሰሜናዊ ባላባቶች ላይ ዘመቻ ጀመሩ። በኒህ ተከታታይ ዘመቻወች የገጠሟቸውን ባላባቶች ስላሸነፉ፣ መጀመሪያ የ[[ራስ]] ማዕረግን በኋላም የ[[ንጉሥ]] ማዕረግን በአንድ ዓመት ውስጥ ተቀዳጁ። በየጊዜው በሚያደርጉት የተሳካ ዘመቻ የዘመኑን ባላባቶች ኃይል በመሰባበር [[የካቲት 3|የካቲት ፫]] ቀን [[1847|፲፰፻፵፯]] ዓ.ም ንጉሥ ካሳ - ዳግማዊ ዓፄ ቴዎድሮስ ተብለው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ሆኑ። 

ሥርዓተ ንግሡ የዘመነ መሳፍንት መቃብር በመሆን የዘመናዊ ኢትዮጵያን ታሪክ "ሀ" በማለት ጀመረ። [[ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ|ዓፄ ኃይለ ስላሴ]] እስከ ፈጸሙት ድረስ ኢትዮጵያን አንድ የማድረግ ሥራም በዚሁ ወቅት ተጀመረ። ዓፄ ቴዎድሮስ ሰሜናዊ ኢትዮጵያን ብቻ ሳይሆን አንድ ለማድረግ የሞከሩት፣ አጠቃላይ በታሪክ የሚታወቀውን የኢትዮጵያ ክፍል ነበር - ለዚህም ዋቢ ወደ [[ወሎ]]ና ወደ [[ሸዋ]] ያደረጓቸው ዘመቻወች ይጠቀሳሉ። 

በዘመነ ንግሣቸው ዓፄ ቴዎድሮስ አገሪቱን የሚያሻሽሉ ሥርዓቶችን ለአገራቸው አስተዋውቀዋል። ከነዚህም ውስጥ፡ ባርነትን የሚያግድ አዋጅ፣ የመጀመሪያው መንገድ ግንባታ፣ የሥርዓተ ንዋይና የፖለቲካ ሥርዓቱን በማዕከላዊ መንገድ ማዋቀር፣ የባላባት የተከፋፈለ "ሁሉ-በሁሉ-ጦርነት ሥርዓት"ን በማስቀረት ብሔራዊ ውትድርናን ማስተዋወቅ ይጠቀሳሉ። በዘመነ መሳፍንት እንደልባቸው ይፈልጡ ይቆርጡ በነበሩ ባላባቶች ዘንድ እኒህ ለውጦች እጅግ የተጠሉ ሆኑ። በ[[1850|፲፰፻፶]] ዓ.ም. ብዙወቹ ባላባቶች አመጽ ማነሳሳት ጀመሩ። በ[[1852|፲፰፻፶፪]] ዓ.ም ንጉሠ ነገሥቱ [[የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን]] ርስት የነበረውን መሬት ለገበሬወች በማከፋፈላቸው ከሃይማኖት መሪወች ጋር ተጣሉ። ይህን ተከተሎ በየቦታው አመጽ በሚነሳበት መካከል [[አውሮፓ]]ውያን ሚሲዮኖችም ከ[[ዩናይትድ ኪንግደም|እንግሊዝ]] መንግሥት ጋር በተነሳሳ አለመግባባት ምክንያት በዓፄው ታሰሩ። 

በ[[መጋቢት]] ወር [[1860|፲፰፻፷]] ዓ.ም ላይ የ[[ዩናይትድ ኪንግደም|እንግሊዝ]] መንግሥት በ[[ሮበርት ናፒየር]] የሚመራ፣ በጊዜው እጅግ ግዙፍ የተባለ ኃይልን አሰናድቶ አውሮፓውያን እስረኞችን ለማስፈታት ጦር ላከ። [[መጋቢት 5|መጋቢት ፭]] ቀን [[1860|፲፰፻፷]] ዓ.ም ይህ ጦር በ[[መቅደላ]] ምሽግ ላይ በሚገኘው፣ በአመጽ በተዳከመ የንጉሱ ጦር ላይ ጥቃት አደረሰ። በውጊያው መሃል ንጉሠ ነገሥቱ እጃቸውን እንዲሰጡ ቢጠየቁ እስከመጨረሻው አሻፈረኝ በማለት በሽጉጣቸው እራሳቸውን ገድለው በጀግንነት አለፉ። ዓፄ ቴዎድሮስ ያሰቡትን ለውጦች በሙሉ በተግባር ቢፈጽሙ ኖሮ በእርግጥም ታላቅና የሰለጠነ ሀገር መሪ ሊሆኑ ይችሉ እንደነበር ታሪክ ተመራማሪወች ይስማማሉ። ዕቅዳቸው በዚህ መልኩ ቢሰናከልም፣ እጅግ ድንቅ መሪ፣ የተዋጣላቸው ወታደርና የተባበረች ዘመናዊ አገር ራዕይ አብሳሪ እንደነበሩ ያሰሯቸው አውሮጳውያን ሳይቀር ሳይመሰክሩ አላለፉም።

የዙፋን ስማቸው «ቴዎድሮስ»ን የወሰዱት ከ[[ፍካሬ ኢየሱስ]] ከተገኘ ትንቢት ነበረ። በዚያው ትንቢት በኩል፣ በዓለም መጨረሻው ክፍለ ዘመን፣ ተወዳጁ፣ የጥንቱ ዘመን ንጉስ [[ቀዳማዊ ቴዎድሮስ]] እንደገና ተነስቶ አገሪቱን ለ፵ ዓመታት ይገዛል የሚል ነበር። "ቴዎድሮስ" የሚለው ስም ከ[[ግሪክ (ቋንቋ)|ግሪክ]] የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም «ጤዎስ ዶሮስ»፣ 'የአምላክ ስጦታ' ማለት ነው።

== የቤተሰብ ታሪክ==
[[ስዕል:Alemayehu1.jpg|200px|right|thumb| ልዑል [[ዓለማየሁ ቴዎድሮስ]] የዓፄ ቴዎድሮስ እና እቴጌ ጥሩወርቅ ልጅ ]]
ዓጼ ቴወድሮስ የቋራ አስተዳዳሪ የነበሩት ደጃዝማች [[ኃይለ ጊዮርጊስ ወልደ ጊዮርጊስ]] (ባጭሩ [[ኃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ]]) ልጅ ናቸው። እናታቸው ወይዘሮ [[አትጠገብ ወንድበወሰን]] ሲባሉ አመጣጣቸውም ከ[[ጎንደር|ጎንደር ከተማ]] ባላባቶች ነበር። የወይዘሮ አትጠገብ እናት ወይዘሮ ትሻል ስትባል የ[[በጌምድር]] ክፍል መሳፍንት ዘር ነበረች፣ በአባቷ በኩል አያቷ [[ራስ ወዳጆ]] በዘመናቸው ከፍተኛ ተሰሚነት የነበራቸው ባላባት ነበሩ። የወይዘሮ አትጠገብ ድህነት በታሪክ መጻህፍት በተደጋጋሚ የሚጠቀስ ቢሆንም አመጣጡ እንዲህ ነበር፡ የህጻኑ ቴወድሮስ አባት ደጃች ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ ከሱዳኖች ጋር በተነሳ ጦርነት በጀግንነት ሲወድቁ እናት ገና ሁለት አመት የሆነውን ልጇን ይዛ ከቋራ ወደ ጎንደር ከተማ ሄደች። በዚህ ወቅት ሁለተኛ ላታገባ በመቁረብ ልጇን ብቻዋን ማሳደግ ግድ አላት። አንዳንዶች በዚህ ምክንያት እራሷን ለማስተዳደር ኮሶ ትሸጥ ነበር ሲሉ ጸሃፊው [[ጳውሎስ ኞኞ]] ወይዘሮ አትጠገብ መቼውንም ኮሶ አትሸጥም ነበር ይላል (ኮሶ ትሸጥ ነበር የሚለው የልጁ ጠላቶች ፈጠራ ወሬ ነበር በማለት ያስረዳል)። ሆኖም ቀረ ህጻኑ ቴወድሮስ በድህነት እንዳላደገ ሁሉም የታሪክ ጸሃፊያን ይስማማሉ።

'''አንድ ለናቱ''' ቴወድሮስ በእናቱ በኩል እህትም ሆነ ወንድም አልነበረውም። የወደፊቱ አጼ ቴዎድሮስ በ[[1839|፲፰፻፴፱]] ዓ.ም. [[ተዋበች አሊ]] የተባለችውን የዘመነ መሳፍንት ታላቅ ባላባት፣ የራስ [[አሊ አሉላ]]ን፣ ልጅ አገባ። ተዋበች በጊዜው የ፲፭ ዓመት ወጣት የነበረች ሲሆን ቁንጅናዋና አስተሳሰቡዋ በጊዜው በነበሩ ሰወች ዘንድ የተደነቀ ነበር። ሁለቱ በፍቅር በመውደቃቸው ቴወድሮስ በአባቷ ራስ አሊና በአያቷ እቴጌ መነን ላይ ሲያምጽ ባሏን ትደግፍ ነበር። 

አጼ ቴወድሮስ የሚስታቸውን መታመም ከዘመቻ መልስ በ[[1848|፲፰፻፵፰]] ዓ.ም ላይ ከሰሙ በኋላ እቴጌ ተዋበች በ[[1850|፲፰፻፶]] አረፉ። በኃዘኑ ወቅት 
:እስቲ ጠይቁልኝ እርቃ ሳትሄድ
:እትጌ ተዋበች ሚስት እናት ገረድ?
ብለው እንደተቀኙ በታሪክ መዛግብት ሰፍሮ ይገኛል።

ከሁለት ዓመት ሀዘን በኋላ በ[[1852|፲፰፻፶፪]] ዓ.ም ዓፄ ቴዎድሮስ ከሁለተኛ ሚስታቸው ጋር ተገናኙ። «[[ደራስጌ]] ቤተክርስቲያን ውስጥ ተቀምጠው ሳለ አንድ ወታደራቸው ወደ ርሳቸው ቀረበና «ጌታየ፣ አንዲት ሴት አገኘሁ፣ ፊቷም እንደ ፀሐይ የሚያበራ ነው።» ልጅቱም በኋላ ወደ ቤተመንግሥት ቀረበች፣ ስሟም [[ጥሩነሽ ውቤ]]፣ የደጃዝማች [[ውቤ ኃይለማርያም]] ልጅ ነበረች። ንጉሱም አይተዋት "እውነትም ወርቅ ናት" በማለት አገቧት። በዚህ ወቅት ንጉሠ ነገሥቱ አባቷን ራስ ውቤን አስረዋቸው ነበር። ራስ ውቤ የ[[ሰሜን]]፣[[ወልቃይት]] ፣[[ፀገዴ]]፣[[ትግራይ]]፣ [[ሰራየ]]፣ [[ሐማሴን]]ና [[አንጎት]] (ሰሜን ወሎ) አስተዳዳሪ ሲሆኑ ከዓፄ [[ፋሲለደስ]] የሚወለዱ ስለነበሩ ለንጉሥነት የሚገዳደሩ ነበሩ። የጥሩወርቅ (ጥሩነሽ) እናት ደግሞ ወይዘሮ ላቂያየ የተባሉ የትግራይ መሳፍንት ዘር ነበሩ። ከኒህ ሚስታቸው ደጃዝማች [[ዓለማየሁ ቴዎድሮስ]] የተባለውን ከሁሉ በላይ የሚወዱትን፣ እርሳቸውን እንዲተካ ያጩትን ልጅ ወለዱ።
ዓፄ ቴዎድሮስ በአጠቃላይ ፬ ጊዜ ሲያገቡ ፮ ወንድና ፫ ሴት ልጆች ነበሯቸው፣ እነርሱም፦

{| border="0" cellpadding="2" width="75%"
|-
!  ወንድ ልጆች  !!  ሴት ልጆች  !! ያልተረጋገጠ
|-
|- valign="top"
| '''፩)''' [[ራስ እንግዳ ቴወድሮስ]] - (የተዋበች ወይም እንግዳወርቅ? ልጅ) 1833 ላይ የተወለዱ።  በመቅደላ ጦርነት የተገድሉ። 3ቱ ልጆቹ በእንግሊዞች የታሰሩ። || '''፩)''' [[ወይዘሮ አልጣሽ ቴዎድሮስ]] -- (ከሁለተኛ ሚስት) መጀመሪያ ጊዜ ከ[[ዳግማዊ ምኒልክ]] ጋር [[ጥር]] 1856 ላይ በ[[መቅደላ]] የተዳሩ።  ሁለተኛ ጊዜ ከራስ [[ባሪያው ጳውሎስ]]፣ የትግራይ መስፍን ጋር ተጋቡ። ጥቅምት 1882 አረፉ|| ''' ፩)''' [[ፒተር ኡስቲኖቭ]] - የእንግሊዙ ታዋቂ ጸሃፊ፣ ተዋናይና ድራማ ሰሪ [[ፒተር ኡስቲኖቭ]] ቅድም አያቱ የቴወድሮስ ሴት ልጅ እንደነበረች ይናገራል። <ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/secret/famous/ustinov.html</ref> ተመራማሪወች ቅድም አያቱ [[እሳተወርቅ]] የተባለች መቃዶ የተባለ የጎንደር ወታደር ልጅ ናት ይላሉ። <ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Peter_Ustinov#cite_note-Ethiopia-1</ref>
|-
|- valign="top"
| '''፪)''' [[ራስ መሸሻ ቴወድሮስ]] - (የተዋበች ልጅ)  1840 ላይ የተወለዱ።  [[ዳግማዊ ምኒልክ|ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ]]ን ከመቅደላ እንዲያመልጡ የረዱ።  በአባታቸው የደጃዝማችነት ማዕረግ ተሰጧቸው በኋላ በዳግማዊ ምኒልክ ራስ የሆኑ። ልጆቻቸው 
* [[ደጃዝማች ካሳ መሸሻ]] - የጎንደር አስተዳዳሪ 
|| '''፪)'''ስማቸው ያልታወቀ  
|-
|- valign="top"
| '''፫)''' ልዑል [[ዓለማየሁ ቴዎድሮስ]] - (የጥሩነሽ ውቤ ልጅ) 1853 ላይ የተወለዱ። ሊድስ፣ ዮርክሻየር፣ እንግሊዝ አገር በ1870 ዓ.ም ያረፉ። || '''፫)'''ስማቸው ያልታወቀ ... [[ልጅ አላማ ጉዋሉ]]ን ያገቡ
|-
| '''፬)''' [[ልጅ ኃይለማርያም ቴዎድሮስ]] - (ሁለተኛ ሚስት)
|-
| '''፭)''' [[ልጅ ይማም ቴዎድሮስ]] -- (ላቀች ወይም ጣይቱ) 
|-
| '''፮)''' [[ልጅ ተሰማድንገት ቴዎድሮስ]] --(ሁለተኛ ሚስት)
|}

==ወጣቱ ኀይሉ ካሳ ==
===ውልደትና ትምህርት ቤት===
ካሳ ኃይሉ በ1811 ዓ.ም. አባታቸው ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ በሚያስተዳድሩት ቋራ፣ ከእናታቸው ወይዘሮ አትጠገብ ተወለዱ። <ref>[[ጳውሎስ ኞኞ]]፣ ''አጤ ቴዎድሮስ''፤ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም.</ref> ቋራ በምዕራቡ ኢትዮጵያ ከሱዳን ድንበር የሚገኝ ሲሆን በዘመኑ ከ[[ሱዳን|ሱዳኖችና]] ክ[[ግብፅ|ግብፆች]] ዘንድ ብዙ ወረራ ይደርስበት የነበር ክፍል ነው። <ref> C. Mondon-Vidailhet, Chronique de Théodoros II, roi des rois d'Éthiopie, 1853-1868, d'après un manuscrit de Welde Maryam, E. Guilmoto, Paris, 1904, p. 26 page 13</ref> ደጅ አዝማች ሃይሉ ወልደ ጊዮርጊስ ከሱዳን ጋር በተደረገ ጦርነት ሲያልፉ፣ በ1813 ዓ.ም ወይዘሮ አትጠገብ ህጻኑን ቴወድሮስ ይዘው ወደተወለዱበት [[ጎንደር|ጎንደር ከተማ]] ተመለሱ። <ref>http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/Tewod.html</ref> ወይዘሮ አትጠገብ በነበራቸው ገቢ መጠን ልጃቸውን በጥሩ ሁኔታ ማሳደግ ስላልቻሉ [[ክንፉ ሃይሉ]] ህጻኑን ቴወድሮስ በጎንደርና በ[[ጣና]] ሃይቅ መካከል በሚገኘው [[ቸንከር]] በተባለ ቦታ የ[[ተክለ ሃይማኖት ገዳም]] ለትምህርት ላኩት። ቀጥሎ የሆነውን በጊዜው የነበር [[ደብተራ ዘነበ]] እንዲህ ሲል ይዘግባል፡
: በልጅነትዎ፡ቸንከር፡ትምርት፡ሲማሩ፡ከገዳሙ።ደጃች፡ማሩ፡በደምቢያ፡ሸፈቱ።ያነ፡ጊዜ፡የቤጌ፡ምድር፡ሁሉ፡ገዢ፡እራስ፡ይማም፡ነበሩ። ደጃች፡ማሩን፡ለማሳደድ፡በመጡ፡ጊዜ፡ገዳሙን፡ሰበሩት። አብረው፡የሚማሩዋቸውን፡፵፰አሽከሮች፡ሰልቦ፡ልጅ፡ካሳን፡ትቷቸው፡ሄደ፡በውስጥ፡ሳሉ።'''<ref>የአጼ ቴወድሮስ ዜና መዋዕል በደብተራ ዘነበ እንደተጻፈ [[የአጼ ቴወድሮስ ዜና መዋዕል]] - 1864 ዓ.ም. ገጽ ፭</ref> 
ይህም በህጻኑ ላይ የማይጠፋ የአይምሮ ጠባሳ ትቶ ያለፈ ኩነት ነበር። <ref>http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/Tewod.html</ref>

ህጻኑ ወደ አጎቱ ወደ [[ደጃዝማች ክንፉ]] ቤት ተመልሶ በአጎቱ ቤት የአስተዳደርን፣ የወታደራዊ ዘዴንና ስልትን ተማረ።<ref name="Marcus History 59">Marcus, 2002, p. 59</ref> ማንበብና መጻፍን በዚሁ ወቅት በሚገባ ተለማመደ። <ref name="Marcus Life 13">Marcus, 1995, p. 13</ref> የወደፊቱ ቴወድሮስ እጅግ ማንበብን የሚወድ ሰው ነበር፣ የኢትዮጵያን ጥንታዊና ጊዜያዊ ድርሳናትን፣ የአውሮጳን ጥንታዊ እና ጊዚያዊ ታሪክ በደንብ እንዳጠና መረጃ አለ።<ref name="Marcus History 59" /> የ[[ሼክስፒር]]ን ስራወችና [[መጽሃፍ ቅዱስ]]ን ሳይቀር እንዳጠና በጊዜው የነበሩ አውሮጳውያን ሳይመዘግቡ አላለፉም። ለነበረበት ዘመን በደንብ የተማረ ሰው ነበር።<ref name="Marcus History 59" />

=== በሽፍትነት ወራት ===
[[ስዕል:ShiftaTewodros.jpg|right|200px|thumb| ቴወድሮስና ሽፍቶቹ]]
የ[[ደምቢያ]] አስተዳዳሪ የነበሩት ደጃዝማች ክንፉ ምንም እንኳ ቴወድሮስን ለዘመቻ ይዘውት ቢውጡም ግዛታቸውን ከካሳ ይልቅ መኮንን ለተባለ ልጃቸው ለማውረስ በመፈለጋቸው ግንኙነታቸው የሻከረ ሆነ። በ1839 ደጃች ክንፉ ካረፉ በኋላ የክንፉ ሁለት ልጆችና ካሳ ሆነው የ[[ዳሞት]]ና [[ጎጃም]] ገዢ በነበሩትን [[ደጅ አዝማች ጎሹ ዘውዴ]]ን ጦርነት ገጥመው ተሸነፉ። ልጅ ካሳ በጦርነቱ ባይማረክም ብዙ ወራት በሽሽት ከቆየ በኋላ የአሸናፊውን ደጃች ጎሹን ጦር በመጨረሻ ተቀላቀለ<ref>የአጼ ቴወድሮስ ዜና መዋዕል በደብተራ ዘነበ እንደተጻፈ [[የአጼ ቴወድሮስ ዜና መዋዕል]] - 1864 ዓ.ም. ገጽ ፯</ref>። ምንም እንኳ የውትድርና ብቃትን ቢያሳይም በደጃች ጎሹ ሰራዊት ውስጥ እድገትን ስላላገኘ ወደ ቋራ ተመለሰ።<ref name="Marcus History 13">Marcus, 2002, p. 13</ref>። ሆኖም ወይዘሮ [[መነን ሊበን አምዴ]] አጠቃላይ [[ደምቢያ]]ን የግሏ ርስት አድርጋ ነበር።<ref name="Marcus Life 14">Marcus, 1995, p. 14</ref> በዚህ ምክንያት የመነን ሊብን ተወካይ ገዢወች ወጣቱን ካሳ ከቋራ እንዲለቅ ይወተውቱት ነበር። ካሳም የተነጠቀውን የአባቱን ርስት ለማስለመስ ያለው አማራጭ አመጽ በመሆኑ ወደቆላ ወርዶ ሸፈተ።<ref name="Marcus History 59" />

ካሳ እንደሌሎች ሽፍቶች ሳይሆን በደግነቱና በፍርድ አዋቂነቱ እራሱን ለየ። ለምሳሌ በሽፍትነት የሚያገኘውን ገንዘብ ለገበሬወች እያከፋፈለ ሞፈርና ቀንበር እንዲገዙ ይረዳ ነበር።<ref name="Marcus History 59" /> ይህ አይዞህ ባይነትና ደግነት ለወጣቱ የፖለቲካ መሰረት ሲያስገኘው ከጊዜ ወደጊዜ ደጋፊወቹ እንዲበራከቱ አደረገ።<ref name="Marcus Life 14" /> በ12 ሰወች የተጀመረው አመጽ በጥቂት ጊዜ 300 ጦረኞችን ሰበሰበ።<ref name="Marcus History 59" /> ተከታዮቹ እየበዙ ሲሄድ በጣም የተሳካ የጦር ስልት መከተል ጀመረ፣ ስልቱም እንዲህ ነበር፡ ያልተጠበቀ ዘመቻውን ቀን ላይ ካወጀ በኋላ ከ5 እስከ 600 ፈረሰኞቹ ጋር ሆኖ ሌሊቱን ሲጓዝ ያድርና ጠዋት ላይ ጠላቶቹ ላይ በድንገት ይደርሳል።<ref name="Abebe 89">Abebe, p. 89</ref> ዱብዳው ጦርነትም በካሳ አሸናፊነት ይፈጸማል። በዚህ ሁኔታ በ1829 ዓ.ም. የካሳ ጦር [[ሱዳን]] ጠረፍ ደረሰ።
 
=== የፖለቲካ ሰው ===
የካሳ ሽፍቶች በነጋዴወች ላይ የሚያካሂዱት ጥቃት በተዘዋዋሪ የእቴጌ መነንን (በጊዜው የ[[ሳልሳዊ አጼ ዮሃንስ]] ባለቤት) የቀረጥ ገቢ ቀነሰ።<ref name="Marcus History 60" >Marcus, 2002, p. 60</ref> በዚህና እየጎላ በመጣው የካሳ ዝና ምክንያት የ[[የጁ ስርወ መንግስት|የጁ]] ባላባት ምን እንዲያደረጉ ግራ ገባቸው። ችላ እንዳይሉት ችሎታ አለው፣ እንዳይወጉት ጥሩ ተዋጊ ነው። <ref name="Bates 13">Bates, p.13</ref><ref name="Henze 134">Henze, p. 134</ref> ስለሆነም ወይዘሮ መነን ለቴወድሮስ በመስፍን ማዕረግ የልጇን የራስ[[አሊ አሉላ]]ን ጦር እንዲቀላቀል ጋበዘችው። <ref name="Marcus Life 14" /> ካሳም ያለውን ጥንካሬ ግምት ውስጥ በማስገባት ለመነን ባቀረበው ጥያቄ መሰረት የራሱን ሰራዊት እንደያዘ የቋራ አስተዳዳሪ ሆኖ ተሰየመ። በዚያውም የራስ አሊን ልጅ [[ተዋበች አሊ]]ን በ1839ዓ.ም. አገባ።<ref name="Pankhurst 143">Pankhurst, p. 143</ref> አዲስ ማዕረግ የተጎናጸፈውን የልጁን ባል ራስ አሊና እናቱ ወይዘሮ መነን ድሃ አደግነቱን አስመልክተው ንቀት በተሞላው መልኩ ያስተናግዱት ነበር። ከዚህ በተረፈ የመነን ርስት የሆነ ደምቢያም የቋራን ክፍሎች ስለያዘ የቋራ ገቢ በጣም አንስተኛ ነበር። በዚህና መስል ምክንያቶች በሚስቱ ድጋፍ በመነን ላይ አመፀ፣ ስሙንም [[አባ ታጠቅ]] በማለት ደምቢያን ወረረ።<ref> C. Mondon-Vidailhet, op. cit., p. 3</ref> የቴወድሮስን ወርራ አድገኛነት ያልተረዳችው ወይዘሮ መነን በደጅ አዝማች ወንድይራድ የሚመራ አንስተኛ ሃይል አድርጋ ጦር ላከችበት። ይህ ጦር ሁለት ጊዜ በቴወድሮስ ተሸነፈ። በምስራቅ፣ በጎጃም መነንና ልጇ አሊ በጦርነት ተጠምደው ስለነበር የጎንደር ከተማን ለቀው ወደጎጃም ጦራቸውን ይዘው ዘመቱ።<ref name="Marcus Life 14" />

የተገኘውን አጋጣሚ በመጠቀም ጥር 1840 ላይ የጎንደር ከተማን ቴወድሮስ ተቆጣጠረ።<ref name="Marcus Life 14" /> የራሱን ባለስልጣኖች በከተማው ላይ ከሾመ በኋላ ለአሊ ይገባው የነበርውን ግብር ሰበሰበ፣ ቀጥሎም ከነገስታቱ ጎተራና ከከባቢውም መንደሮች እህልን መዘበረ።<ref name="Marcus History 60" /> ከጎጃም መልስ፣ በጣና ሃይቅ በስተሰሜን በተደረገ ጦርነት እቴጌ መነን ጭኗ ላይ ቆስላ ከባሏ ከሳልሳዊ አጼ ዮሃንስ ጋር በቴወድሮስ ታሰረች።<ref name="Marcus Life 14" /> እኒህ እሰርኞችን ለማስለቀቅ በተደረገ ውይይት ቴወድሮስ የ[[ደጅ አዝማች]]ነትን ማዕረግ ከራስ አሊ አገኝ። እንዲሁም ደምቢያ ለቋራ ተመልሰ። በአንጻሩ ቴወድሮስ የአሊን ሰራዊት ለመዋሃድ ተስማማ።<ref name="Marcus History 60" />

ቴወድሮስ የመጀመሪያው የዘመናዊ ጦር መሳሪያ ውጊያ የገጠመው በዚሁ በደጅ አዝማችነት ወራት ነበር። [[ደባርቅ]] ላይ ሰፍሮ የነበረውን በሙሃመድ አሊ የሚመራ የግብጽ ወራሪ ሃይል ለማጥቃት ከ16,000 ሰራዊት ጋር መጋቢት 1840 ላይ ዘመቻ አድርጎ፣ ምንም እንኳ የርሱ ሃይሎች ቁጥር ከግብጾቹ ቢበልጥም በግብጾቹ ዲሲፕሊንና ዘመናዊ ጦር መሳሪያ ምክንያት ተሸነፈ። ይህ ጉዳይ ቴወድሮስን እጅጉን ያስደነቀ ኩነት ነበር።<ref name="Marcus History 60" /> ከዚህ በኋላ ነበር ቴወድሮስ ዘመናዊ ጦር መሳሪያን ለማግኘትና ዘመናዊ የጦር ስልትን ለመማር ከፍተኛ ፍላጎት ያደረበት።<ref name="Marcus History 61" >Marcus, 2002, p. 61</ref>

== ጦርነትና ንግሥና ==
=== ከትንሹ አሊ ጋር ጥል ===
[[ስዕል:AMTewodros_battles_(1853_-_1855).jpeg|thumb|left|upright=1.2| የቴዎድሮስ ጦር ግንባሮች ከ1845 እስከ 1847]]
[[ስዕል:Gondar 01.jpg|thumb|left|upright=1.2|የምሽግ ቅጥሮች በ[[ፋሲል ግቢ]]፣ [[ጎንደር|ጎንደር ከተማ]] ]]
ቴዎድሮስ ከ[[ሱዳን]] ጋር ለጦርነት በወጣበት ወቅት ቋራ ላይ ይዘርፉ የነበሩትን አማጺወች ሲመለስ ቀጣ። በዚህ መንገድ የቋራ ግዛቱን ካጸና እኋላ ከከባቢው ተገዳዳሪወች ይበልጥ ጠነከረ።<ref name="Henze 134" /> ጥር 1840 ላይ ራስ አሊ ቴወድሮስ ወደ [[ደብረ ታቦር (ከተማ)|ደብረ ታቦር]] እንዲመጣ ለሁለተኛ ጊዜ ቢልኩበትም ባለመሄዱ በሁለቱ መካከል የመጀመሪያው ጥል ታየ።<ref name="Marcus History 61" /> ከ1841- 42 ለተወሰነ ጊዜ በአገው ምድር ዘመቻ ካደረገ በኋላ ወደ ቋራ ተመለሰ።<ref name="Henze 134" /> 1844 ላይ ከራስ አሊ ጋር ፊት ለፊት በመጋፈጥ ወደ ዙፋን የሚያደርገውን ጉዞ ጀመረ።

ከዚህ ዓመት በኋላ ታላላቅ የዘመነ መሳፍንት ባላባቶችን ተራ በተራ በመውጋት አሸነፋቸው። በኒህ ጦርነቶች "የላቀ የውጊያ ስልትንና ጥበብን" በማሳየት ወታደራዊ ብቃቱን አስመዘገበ። <ref name="Zewde History 29">Zewde, p. 29</ref> በ1844 መጨረሻ አካባቢ ከራስ አሊ ጋር የገባውን ውል ሙሉ በሙሉ በማፍረስ ራስ አሊ ወደ ጎጃም ሊያደርገው በነበርው ዘመቻ እንደማይሳተፍ አስታወቀ።<ref name="Marcus History 61" /> ራስ አሊም ለብዙ ወራት ጦር በመላክ ቴወድሮስን በቋራ ውጊያ ገጠመው 7። በስተመጨረዣ መስከረም 1845 ላይ [[አሊ ጎሹ]]ን የቋራ ገዢ አድርጎ በቴወድሮስ ላይ ሾመበት።<ref name="Marcus Life 15">Marcus, 1995, p. 15</ref> ይህ አዲሱ ሹም ቴወድሮስን ለመግጠም ወደቋራ ከሰራዊቱ ጋር ተመመ።

=== በዘመነ መሳፍንት ላይ ጦር ስለመክፈቱ ===
ጥቅምት 27፣ 1845 ላይ ቴወድሮስ የድሮ አለቃውን የጎጃም ባላባት [[ደጅ አዝማች ጎሹ ዘውዴን]] በ[[ጉር አምባ]] ጦርነት ገጥሞ አንድ ቀን ሙሉ በተደረገ ውጊያ ደጅ አዝማች ጎሹ ስለወደቁ በቴወድሮስ አሸናፊነት ተጠናቀቀ።<ref name="Zewde History 29" /> ይህ በጊዜው እንደ ታላቅ ድል የታየ ሲሆን ጉር አምባ ለጎንደር ከተማ በጣም የቀረበ ቦታ ስለነበር የቴወድሮስን የወደፊት ምኞት ያመላከተ ጦርነት ነበር። በዚህ ድል የተደናገጠው ራስ አሊ ምንም እንኳ ከቴወድሮስ የዕርቅን መልዕክት ቢላክለትም የጎንደር ከተማን ለቆ ወደ ደብረ ታቦር አመራ። ቴወድሮስ ብዙም ሳይቆይ የጎንደር ከተማን ያዘ።<ref name="Marcus Life 15" /> 

ራስ አሊ ደብረ ታቦር ላይ ሆኖ የ[[የጁ]]ን፣ የ[[ወሎ]]ና የ[[ትግራይ]]ን ጦር አንድ አድርጎ ቴወድሮስን ለመውጋት ለ3ቱም ክፍሎች ጥሪ አደረገ።<ref name="Marcus History 62">Marcus, 2002, p. 62</ref> ጥር 1845 ላይ የትግራዩ ባላባት [[ደጅ አዝማች ውቤ]] ከራስ አሊ ጋር ትብብር እንደፈጠሩ ሰማ፡ ይህ በዘመኑ የሁለት ታላላቅ የተባሉ ሰራዊቶች ቅንጅት ነበር። መጋቢት ላይ የጠላት ጦር ወደርሱ እየመጣ እንደሆነ መረጃ በማግኘቱ ከጎንደር ከተማ 3ሰዓት የእግር ጉዞ ላይ ባለው በ ጎርጎራ ቢሸን ላይ ሰራዊቱን አሰፈረ። ሚያዚያ12፣ 1845 ላይ በዚሁ ቦታ በተደረገ ጦርነት በየጁው ደጅአዝማች [[ብሩ አሊጋዝ]] የሚመራው ጦር እንዳለ ተደመሰሰ። በዘመነ መሳፍንት ላይ ጦርነት የከፈተው ካሳ በጦርነቱ የራስ አሊንና የደጅ አዝማች ውቤን ሶስት ደጅ አዝማቾች ገደለ።<ref name="Marcus Life 15" /> ከዚህ ድል በኋላ ወደ ጎንደር ከተማ ተመልሶ የተቀሩትን ሁለቱን መሪዎች ፣ ውቤንና አሊን፣ ለመደምሰስ ይዘጋጅ ጀመር።

ግንቦት 1845 ላይ ደብረ ታቦር ላይ ዘመቻ አድርጎ ከተማይቱን መዘበረ። አማቱን ራስ አሊንም ቢያሳድደው ጎጃም ላይ መሸገ።<ref name="Marcus Life 15" /> ቀጥሎም በሰኔ29፣ 1845 ላይ [[አይሻል]] በተባለ ቦታ ጦርነት ገጥመው ቴወድሮስ ራስ አሊን አሸነፈ፣ እቴጌ መነን ሊበንንም ማረከ። የ[[አይሻል ጦርነት]] በዘመኑ እጅግ በደም የጨቀየ አስክፊ ጦርነት ነበር።<ref name="Marcus History 62" /> ብዙ ታሪክ አጥኝወች ይህ የአይሻል ጦርነት የዘመነ መሳፍንት ማብቂያ እንደሆነ ይስማማሉ። <ref name="Zewde History 30">Zewde, p. 30</ref><ref>C. Mondon-Vidailhet, op. cit., p. 3</ref>

ከዚህ በኋላ ሁሉ በሁሉ ጦርነት የሚከፍትበትና ሃይለኛ ባላባቶች ተቀራምተው አገሪቱን የሚያስተዳድሩበት ዘመነ መሳፍንት አበቃለት። በዚህ ወቅት እንደ ጥንቱ አንድ ጠንካራ ሰው ከሌሎች ልቆ አገሪቱን የሚያስተዳድርበት ሁኔታ ተፈጠረ።<ref name="Marcus History 62" /> ከአይሻል ጦርነት በኋላ ራስ አሊ ወደ የጁ ሸሹ፣ 1848 ላይ በዚያው በየጁ አረፉ።<ref name="Marcus History 62" /> ከ18ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀመሮ የገነነው የየጁ ሃይልና የራስ አሊ ጥንካሬ አይሻል ላይ አበቃ።<ref name="Abebe 90">Abebe, p. 90</ref> ከዚህ ድል በኋላ ቴወድሮስ የመላው ሰሜን ምዕራብ ኢትዮጵያ መሪ ቢሆንም ቅሉ አጠቃላይ መሪ ለመሆን የተቀሩትን የሰሜን ባላባቶች ማሸነፍ ነበረበት። ግንቦት 1846 [[አምባ ጄበል]] ላይ ከጎርጎራ ቢሸን ጦርነት አምልጦ የነበረውን ብሩ ጎሹን ተዋግቶ በመማረክ ለሚለቀጥሉት 14 አመታት እስረኛው አደረገው።<ref name="Marcus History 63">Marcus, 2002, p. 63</ref> ትንሽ ቆይቶም ቴወድሮስ የላስታውን [[ፋሪስ አሊ]]ን ደመሰሰ።<ref name="Marcus Life 15" />

=== ከአቡነ ሰላማ ጋር ስምምነት፣ የደራስጌ ጦርነት ===
[[ስዕል:Ethiopia-Tewodros.jpg|right|150px|thumb|የተዋበችና የንጉስ ቴወድሮስ መቁረብ]]
በወቅቱ ዙፋን ላይ ለመውጣት አንድ ቀሪ እንቅፋት በቴዎድሮስ ላይ ተጋረጠ፣ እርሱም የሰሜኑ ደጃዝማች ውቤ ነበር። ከ[[አይሻል ጦርነት]] በኋላ ራሱ ውቤ ከቴወድሮስ ጋር እርቅን በመሻት የተለያዩ ስጦታን ላከለት። ቴዎድሮስ በላስታና በጎጃም ቀሪ ዘመቻወችን ሲያደርግ ከኋላው በሰሜውን ውቤ ጦር እንዳይከፍትበት ሲል የውቤን ስጦታወች ተቀበለ።<ref name="Marcus History 63" /> በዚህ ስምምነት መሰረት የቴዎድሮስ ሰራዊት ትግራይን መልቀቅ ጀመረ ሆኖም ግን [[አቡነ ሰላማ]] ከትግራይ ወደ ጎንደር እንዲመጡ አደረገ።<ref name="Henze 134" /> አቡነ ሰላማ ከ[[ግብጽ]] የመጡ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤ/ክርስቲያን ፓትሪያርክ ነበሩ። ደጅአዝማች ውቤ እራሳቸውን ለማንገስ ከ[[ግብጽ]] ያስመጧቸው ነበሩ። የቴወድሮስ አላማ አቡነ ሰላማን ከርሱ ዘንድ በማድረግ የቤተክርስቲያኗን ፈቃድ ለማግኘትና አገሪቷን እንደገና ለመገንባት ነበር።<ref name="Marcus History 63" /> ወዲያውም ቴወድሮንና አቡነ ሰላማን የሚያግባባ አንድ አላማ ተገኘ ፡ አንዲት ጠንካራ ቤ/ክርስቲያን በአገሪቱ እንዲኖር ማድረግ። በዘመኑ [[ሶስት ልደት]] የሚባል ትምህርት ተነስቶ ይህን ሃሳብ በሚያነሱና በተዋህዶ ተከታዮች መካከል ከፍተኛ ክርክር ነበር።<ref name="Pankhurst 147">Pankhurst, p. 147</ref> ይህን ክፍፍል ለማስወገድ ሐምሌ 1846 ላይ በቴዎድሮስ የሚመራ የ[[አምባ ጫራ]] ጉባኤ ተጠራ።<ref name="Marcus History 63" /> ለተዋህዶ ተቃዋሚወች ቴወድሮስ ጠየቃቸው፡ "አቡነስ ሰላማን እንደመሪያችሁ ታውቁታላችሁ?" እነርሱም ለስወ "አዎ" አሉት። ያን ጊዜ መልሶ ጠየቃቸው፡ "እንኪያስ ልጆቼ ከአቡኑ የተለየ የሚያስተምሩ መናፍቅ ናቸው ።" ከዚህ በኋላ ለ3 ቀን ያለምግብና መጠጥ ትቷቸው ሄደ፣ ከዚህ በኋላ ጥፋታቸውን አመኑ።<ref name="Abebe 95">Abebe, p. 95</ref> ከዚህ ስምምነት በኋላ የሶስት ልደት ትምህርት ኑፋቄ ተባለና የተዋህዶ ትምህርት የአገሪቱ ብቸኛ ትምህርት ሆነ ። እኒህን ለውጦች በመፈጸሙ ከአቡነ ሰላማ ጋር ያለው ግንኙነት እጅግ ጥሩ ሆነ። በ1846 መጨረሻወቹ ቴዎድሮስ ንጉስ ተብሎ በአቡነ ስላማ ተቀባ።<ref name="Marcus History 64">Marcus, 2002, p. 64</ref> ቴዎድሮስና ተዋበችም ጋብቻቸውን ህጋዊ በማድረግ ቆረቡ።<ref name="Henze 135">Henze, p. 135</ref>

የቴዎድሮስን ንጉስ መሆን ደጅአዝማች ውቤ ሊቀበለው አልቻለም። ስለሆነም ቴወድሮስን ለመውጋት ዝግጅት ማደርግ ጀመረ።<ref name="Marcus Life 16">Marcus, 1995, p. 16</ref> በዚህ ምክንያት ቴዎድሮስ ያለመንም ችግር [[ሰሜን]]ን በመውረር ከ[[ትግራይ]] የካቲት 9፣ 1847 የተነሳውን ውቤን [[ደራስጌ]] ላይ ገጠመው። ደራስጌ የደጅ አዝማች ውቤ ዋና ከተማ የነበር ቢሆንም በዚህ ጦርነት ተሸነፈና ተማረከ። ከሁለት ቀን በኋላ ቴወድሮስ የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገሥት ተብሎ አክሊል ጫነ።

=== በደራስጌ ማርያም ዘውድ ስለመጫናቸው ===
ከብዙ መራራ ትግል በኋላ የሰሜን ተፎካካሪወቹን ያስወገደው።<ref name="Marcus Life 16" /> ንጉስ ካሳ ሃይሉ የካቲት 11፣ 1847 ዓ.ም. ንጉሰ ነገሥት ዘኢትዮጵያ ተብለው ዘውድ ጫኑ፣ ስማቸውም ዳግማዊ አጼ ቴዎድሮስ ተባለ።<ref name="Zewde History 30" /> ስርአተ ንግሱ የተከናወነው በ[[ደራስጌ ማርያም]] ቤተክርስቲያን ሲሆን የዓለምን ተገልባጭ ዘይቤ በሚያሳይ መልኩ ይኸው ቤ/ክርስቲያን ደጃዝማች ውቤ ለራሳቸው ስርዓተ ንግስ ሲሉ ያስሩት ነበር፣ ስርዓተ ንግሱንም የፈጸሙት [[አቡነ ሰላማ]] ሲሆኑ እኒሁ ጳጳስ ከግብጽ በደጅ አዝማች ውቤ ለራሳቸው ንግስና የመጡ ነበሩ። <ref name="Zewde History 30" />
[[ስዕል:አጼ ቴዎድሮስ ንግስናቸውን ያወጁበት ሰገነት፣ስሜን ጃናሞራ፣ደረስጌ ማርያም.jpg|200px|left|thumb|አጼ ቴዎድሮስ ንግስናቸውን ያወጁበት ሰገነት፣ስሜን ጃናሞራ፣ደረስጌ ማርያም]]
[[ስዕል:3 The coronation of Emperor Tewodros II (c. 1818 — 1868) by Abuna Säläma, in the redhooded cape, in Därasge Maryam in 1855. Next to the emperor stands his first wife, Tewabech (1831-1858)..jpg |200px|left|thumb| አጼ ቴወድሮስ 1847፣ በደራስጌ ማርያም ዘውድ ሲጭኑ፡- ቀይ ቆብ የደፉት [[አቡነ ሰላማ]] ሲሆኑ ከንጉሱ አጠገብ [[ተዋበች አሊ]] ትታያለች። ስዕሉ ከዚያው ዘመን የመነጨ በኋላ ከአድዋ ቤ/ክርስቲያን ወደ እንግሊዝ የተወሰደ ]]
አጼ ቴዎድሮስ በመጀመሪያወቹ የአገዛዝ ዘመናቸው ራሳቸውን ከ[[ሰሎሞናዊው ስርወ መንግስት]] የተለዩ እንደሆነ ለማሳየት ሞክረዋል ይህም በዘመነ መሳፍንት የደረሰው የግብረገብና ፖለቲካ መላሸቅ ምክንያት ስርወ መንግስቱ በህዝቡ ዘንድ ዋጋው ረክሶ ነበር <ref>Ethiopia, A short illustrated history, Ministry of Education and Fine Arts, Berhanena Selam Haile Selassie I printing press, Addis Abeba, 1969, page 103</ref>። በዚህ ምክንያት የአጼ ቴወድሮስ የመጀመሪያወቹ የአገዛዝ ዘመናት ከ1270ዓ.ም. [[ይኩኖ አምላክ]] ጀምሮ ሲወርድ ሲዋርድ የመጣውን የአገሪቱን አሰራር በጭንቅላቱ የደፋ ነበር። ሆኖም ግን በኋላ ላይ አጼ ቴዎድሮስ በእናታቸው የአጼ[[ፋሲለደስ]] ዘር እንደሆኑ ለማሳየት ሞክረዋል፣ ስለሆነም በአጠቃላይ መልኩ በአሁኑ ዘመን የሰለሞናዊ ስርወ መንግስት አካል እንደሆኑ ይጠቀሳል <ref>Ethiopia, A short illustrated history, Ministry of Education and Fine Arts, Berhanena Selam Haile Selassie I printing press, Addis Abeba, 1969, page 103</ref>። የአጼ ቴዎድሮስ ዙፋን ላይ መውጣት በ1845 በ[[አይሻል ጦርነት]] ተጀምሮ የነበረውን የዘመነ መሳፍንት ስርዓተ ቀብር አጠናቋል። ብዙ ታሪክ ተመራማሪወች የካቲት11፣ 1847 የዘመናዊት ኢትዮጵያ ታሪክ ጅማሬ እንደሆነ ይስማማሉ 2። [[ሪቻርድ ፐንኸርስት]] እንደጻፈ፡"የካሳ ሃይሉ ከፍ ማለት አዲሱን የኢትዮጵያ ታሪክ የከፈተ ክስተት ነበር 3"። 

አጼ ቴዎድሮስ የዙፋን ስማቸውን የመረጡት ከ[[ፍካሬ እየሱስ]] ሲሆን ይህ መጽሃፍ የሚያትተው ስለሚመጣው አለምና በ15ኛው ክፍለ ዘመን ስለነበረው በዘመኑ ኢትዮጵያውያን ዘንድ እጅግ ተወዳጁ ስለነበር ንጉስ [[ቀዳማዊ ቴዎድሮስ|ቀዳማዊ አጼ ቴወድሮስ]] ስርዓት እንደገና በኢትዮጵያ መንሰራፋት ነበር። ይሄው የጥንቱ ንጉስ፣ ምንም እንኳ የአገዛዙ ዘመን እጅግ አጭር ቢሆንም፣ የፈጸመውም ጥሩ ተግባራት በታሪክ ጅረት ተሽርሽሮ ቢጠፋም በጥንቶቹ ኢትዮጵያውን ዘንድ ምንጊዜም የማይረሳ ተወዳጅ ንጉስ ነበር። ከሰራቸው ስራወች አንዱ ከይኩኖ አምላክ ጀምሮ ለቤተክርስቲያን ሲወርድ ሲዋርድ የመጣውን የቤተክርስቲያን መሬት ለገበሬወች ማከፋፈሉ ነበር። በፍካሬ እየሱስ መሰረት፣ ቀዳማዊ ቴዎድሮስ እንደገና ከሞት ይነሳና ፍትህና ሰላም አስፍኖ "ሁሉም ከሚፈጠረው ደስታና ሰላም ተካፋይ" የሚሆንበት ግዛት ያንሰራፋል የሚል ነበር <ref name="Bruce 64">Bruce, p. 64</ref><ref>Henze, op. cit., p. 132</ref>። በ1830ዎቹ የዘመነ መሳፍንት ጦርነቶች በተሰቃየው ህዝብ ዘንድ ይህ የ[[ፍካሬ እየሱስ]] ትንቢት ከመንደር መንደር የገነነ ነበር።<ref name="Marcus History 64" /> 

አጼ ቴዎድሮስ፣ ይህ "የአገሪቱን የታሪክ አቅጣጫ የሚቀይር" የሚመጣው ንጉስ ነኝ ብለው ያምኑ እንደነበር ለማመን አይከብድም 7። በስርዓተ ንግሳቸው ላይ ባደርጉት ንግግር አገሪቷን አንድ ለማድረግና እንደገና ለመገንባት ያላቸውን ከፍተኛ ፍላጎት ገልጸዋል። የቴወድሮስን የህይወት ታሪክ የጻፈው ስቬን ሩቤንሰን አፄ ቴወድሮስ ስልጣን ላይ ሲወጡ በአይምሮአቸው ውስጥ የነበረውን ዕቅድ እንዲህ ሲል ይዘግባል፡ 
:"የቴዎድሮስ ስሜት እንደቀደሙት ነገስታት ሳይሆን የተለየ ነበር፡ ለእርሱ የባላባቶች ትርምስ፣ የግብረገብ መላሸቅ፣ የቴክኖሎጂ ኋላቀርነት የአገሪቱን መኖር ጥያቄ ውስጥ የጣሉ ጉዳዮች ነበሩ። ያወጃቸው ለውጦች፣ የተከተላቸውና ሊተገብራቸው የፈለጋቸው ፖሊሲወች፣ እያንዳንዱን ችግር ለመፍታት ያሳየው እልከኝነት፣ የሚያሳዩት የንጉሱ አላማ ብሔራዊ ተሃድሶና አገሪቱን ወደ ዘመናዊ አገር ማሻገር እንደነበር ነው <ref>Rubenson, The Survival of Ethiopian Independance, Heinemann, Londres, 1976, p. 269 ; cité Henze, p. 135</ref>"

== የቴወድሮስ መንግስት፡ አንድነትና ሥልጣኔ ==
=== ዘመቻ ወደ ወሎና ሸዋ ===
[[ስዕል:Ethiopia_Map-1850.jpg|250px|right|thumb| በ1848 የቴዎድሮስ ግዛት [[ወሎ]]ን፣ [[ጎንደር]]ን፣ [[ትግራይ]]ን፣ [[ጎጃም]]ን፣ [[ሸዋ]]ን እና እንዲሁም ከፊል [[ኤርትራ]]ን ያጠቃልል ነበር]]
[[ስዕል:Theodoros_jpg.jpg|250px|right|thumb| ወታደር አጼ ቴዎድሮስ]]

ከሁለት አመት የማያቋርጥ ዘመቻ በኋላ የነገሱት አጼ ቴወድሮስ ለማረፍ አልፈለጉም፣ እንዲያውም ዋናዋና ታላቁ ግባቸውን እውን ለማድረግ ወደ ደቡቡ ታሪካዊ የኢትዮጵያ ክፍል መዝመት ግድ አላቸው 9። የሰሜኖቹን ባላባቶች በማሸነፍ ብቻ አለመታቀባቸው በታሪክ ጸሃፊው ባህሩ ዘውዴ ዘንድ ንጉሱ "ሰፋ ያለ ራዕይ" እንደነበራቸው የሚያሳይ ሆኖ ተገኝቷል።<ref name="Zewde History 30" /> የደራስጌው ስርዓተ ንግስ የዘመነ መሳፍንትን ማብቃት ሲያሳይ የሸዋውና የወሎው ዘመቻ በአንጻሩ በአጼ ምንሊክ የተጠናቀቀውን የኢትዮጵያን ፖለቲካዊ ማዕከል ወደ ደቡብ ማምራት አመላካች ነበር<ref name="Zewde History 30" />። 

የወሎና የሸዋ በራስ መተዳደር በርግጥም ንጉሱ የነበራቸውን የማዕከላዊ አንድ ኢትዮጵያ ራዕይ አደጋ የጣለ <ref name="Marcus Life 17">Marcus, 1995, p. 17</ref>ስለሆነ ዘመቻው ግድ የሚል ነበር <ref name="Marcus Life 18">Marcus, 1995, p. 18</ref>። በ[[መጋቢት]] [[1847|፲፰፻፵፯]] ዓ.ም በፆም ወቅት አጼ ቴዎድሮስ ወደ ወሎ ዘመቻ አደረጉ።<ref name="Zewde History 30" /> ምንም እንኳ ይህን ዘመቻ ወሎ ውስጥ ይገኙ የነበሩት ፯ ጎሳወች ተባብረው ለማሸነፍ ቢሞክሩም የቴዎድሮስ ሰራዊት በ[[መስከረም ፲፪]] ቀን [[1848|፲፰፻፵፰]] ዓ/ም [[መቅደላ]]ን በመቆጣጠር ድል አደርጋቸው።<ref name="Zewde History 30" /> መቅደላ እንግዴ በኋላው ዘመን የአጼ ቴወድሮስ የመንግስት ማዕከልና ዋና ምሽግ የሆነ ነው <ref name="Zewde History 30" />። የወሎ ዋና ዋና መሪወች ከተማረኩ በኋላ አመጽ እንዳያስነሱ በቴወድሮስ መቅደላ ላይ ታሰሩ።<ref name="Marcus Life 18" /> 
 
የወሎው ድል ለአጼ ቴወድሮስ ትልቅ ስልታዊ ጠቀሜታ ነበረው ምክንያቱም ወደ ሸዋ በሚያደርጉት ዘመቻ የኋላቸው ለጥቃት አይጋለጥምና።<ref name="Marcus History 66" >Marcus, 2002, p. 66</ref> ሸዋ በዚህ ወቅት ከዘመነ መሳፍንት ትርምስ የተገላገለ ክፍል ስለነበር ከሰሜኑ ኢትዮጵያ በተለየ መልኩ ሰላም የሰፈነበትና ሃብታም ነበር።<ref name="Marcus History 67">Marcus, 2002, p. 67</ref> ጥቅምት 1848 ላይ በድንገት የአጼ ቴዎድሮስ ሰራዊት ከወሎ ተነስቶ ሸዋ ገባ።<ref name="Marcus Life 18" /> የንጉሰ ነገሥቱ ሰራዊት ድንገተኛ አመጣጥ የሸዋን ሰራዊት ስለከፋፈለው በጥቅምት አጋማሽ ላይ በአጼ ቴዎድሮስና ንጉሥ[[ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ]] ሠራዊት መካከል በተደረገ ጦርነት የአጼው ጦር የ[[ባለወርቅ ጦርነት]] ተብሎ የሚታወቀውን ውጊያ ድል አደረገ። ዘመቻው ባጠቃላይ ፭ ወር የፈጀ ነበር።<ref name="Zewde History 30" /> [[መንዝ]] [[ግድም]]ና [[ኤፍራታ]] በቴዎድሮስ ስር ሲወድቁ ሌሎች የሸዋ ክፍሎች ግን በ[[ሰይፉ ሣህለ ሥላሴ]]፣ የ[[ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ|ንጉሥ ኃይለ መለኮት]] ወንድም መሪነት የቴዎድሮስን ጦር በመከላከል ቆዩ <ref name="Zewde History 30" />። በ[[ራስ ዳርጌ]] የሚመራው የንጉሠ ነገሥቱ ጦር ህዳር 1848 ላይ በ[[በረከት ጦርነት]] አሸነፈ <ref>C. Mondon-Vidailhet, Chronique de Théodoros II, roi des rois d’Éthiopie, 1853-1868, d’après un manuscrit de Welde Maryam, E. Guilmoto, Paris, 1904, p. 14</ref>። በመካከሉ [[ኅዳር ፱]] ቀን፣ [[ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ|ንጉሥ ኃይለ መለኮት]] በሕመም አረፉ። በዚህ ምክንያት የሸዋ ወታደሮች ዓላማ የንጉሡን ልጅ [[ዳግማዊ ምኒልክ|ምኒልክን]] ከቴዎድሮስ እጅ ተከላክሎ ማዳን ሆነ። ሆኖም ግን ልጅ ምኒልክ በቴዎድሮስ እጅ በመውደቁና ቴዎድሮስም እንደልጃቸው ሊያሳድጉት ቃል በመግባታቸው [[የካቲት]] [[1848|፲፰፻፵፰]] ዓ/ም ላይ [[አንኮበር]] ሲገቡ በቀሳውስትና አንኮበር መሪወች ዘንድ ተቀባይነትን አገኙ።<ref name="Marcus History 67" /> ቀጥሎም ንጉሰ ነገስቱ በጊዜው የነበረውን የሸዋ አስተዳደር በመቀየረ [[መርድ አዝማች]] በሚለው የጥንት ማዕረግ [[ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ|የንጉሥ ኃይለ መለኮት]] ወንድም የነበሩትን [[ኃይለ ሚካኤል]] የሸዋ አስተዳዳሪ አድርገው ሾሙ።<ref name="Zewde History 31" />

ለ፪ መቶ ክፍለ ዘመን ተከፋፍሎ የነበረውን የኢትዮጵያ ግዛት አጼ ቴዎድሮስ በ፫ አመት ዘመቻ በንዲህ መልኩ አንድ አደረጉ 11። በ[[1848|፲፰፻፵፰]] ዓ/ም አጋማሽ ላይ [[ሸዋ]]ን [[ጎጃም]]ን [[ወሎ]]ን [[ትግራይ]]ንና [[ጎንደር]]ን አንድ ላይ በመግዛት፣ በ፵፯ ዓመታቸው፣ የዘመነ መሳፍንት የመጨረሻ ባላባትና የአዲሱ ዘመናዊ አገር የመጀመሪያ ንጉሠ ነገሥት ለመሆን በቁ። በዚህ ወቅት የአገሪቱ ዋና ከተማ ከ[[ጎንደር]] ወደ [[ደብረ ታቦር (ከተማ)|ደብረ ታቦር]] ተዛውሮ ነበር 9።

=== የአዲሱ ንጉሠ ነገሥት የመጀመሪያ ስራዎች ===
የቴዎድሮስ መነሳት የዘመናዊ ኢትዮጵያ ታሪክ መጀመሪያ ነው፣ ለዚህም ምክንያቱ የፈጸሟቸው ለውጦች ናቸው <ref name="Zewde History 31">Zewde, p. 31</ref>። ከርሳቸው በፊት ከነበሩ ነገሥታት በተለየ መልኩ ቴዎድሮስ አገሪቱን ወደ ዘመናዊ አገር ለማሻገር ያሳዩት ፍላጎት ንግሰ ነገሥት በነበሩበት ወቅት የነበራቸው ወጣትነትና።<ref name="Pankhurst 14">Pankhurst, p. 14</ref> ከአደጉበት ከቋራ ነባራዊ ሁኔታ የመነጫል። ቋራ በዘመኑ ከ[[ሱዳን]] የማያቋርጥ ውጊያ የሚደረግበትና በዚያ የሚኖረው ህዝብ ከመካከለኛው መንግስት የሚያገኘው ምንም እርዳታ ስላልነበር ህዝቡ እጅግ የተሰቃየበት ነበር።<ref name="Abebe 87">Abebe, p. 87</ref> ቀሳውስቱም ቢሆን በጎጥ ተከፋፍለው የየራሳቸው ሃይማኖታዊ ስርዓት በመተለም የተዋህዶ ቤተክርስቲያናን ከብዙ ቦታ ለመክፈል የሚገዳደሩበት ዘመን ነበር።<ref name="Abebe 87" /> የገጠሩም ክፍል በባላባቶች የርስ በርስ ጦርነት የተሰቃየ ነበር።<ref name="Abebe 87" /> የአገሪቱ ሁኔታ ንጉሰ ነገስቱ ዘመነ መሳፍንትን ለማጥፋት እንዲነንሳሱ አደረገ።<ref name="Pankhurst 14" /> በጊዜው የነበረው የእንግሊልዙ ቆንጽላ [[ዋልተር ፕላውዴን]] ንጉሰ ነገሥቱ የኢትዮጵያን ቀደምት ታላቅነት ለመመለስ ዋና አላማ እንዳላቸው ሳይመዘግብ አላለፈም፣ በፕላውዴን አስተሳሰብ ይሄ የንጉሰ ነገስቱ ዋና አነሳሽ አላማ ነበር።<ref name="Pankhurst 144" >Pankhurst, p. 144</ref> ከዚህ አንጻር የቴዎድሮስ የንግስና መጀመሪያ አመታቶች በብሄራዊ ፍትሕ፣ ርህራሄና የደሃ አደጎችን ህይወት በማሻሻል ላይ ያተኮረ ነበር።<ref name="Marcus History 64" /><ref name="Marcus History 65" >Marcus, 2002, p. 65</ref>

ቴዎድሮስ ቀደምት የአገሪቱ መንገድ ሰሪ ነበር።<ref name="Pankhurst 150">Pankhurst, p. 150</ref> በዜና መዋዕሎችና የውጭ አይን እማኞች መሰረት ቴዎድሮስ በራሱ በእጁ መንገድ በመስራት ሌሎች እንዲከተሉት ይመራ ነበር።<ref name="Pankhurst 150" /> ንጉሱ ከ"ሌት እስከ ምሸት በራሳቸው እጅ ድንጋይ ይፈነቅሉ እንዲሁም ጎርባጣውን ክፍል ያቃኑ" ነበር። በምሳሌ የሚመራው ቴዎድሮስ እርሱ እየሰራ ሌሎች ተከታዮቹ ሊበሉም ሆነ ሊያርፉ አይደፍሩም ነበር።<ref name="Pankhurst 150" /> ሌሎች መንገድ ሰሪወችንም እጅግ ይረዳ ነበር። ደብተራ ዘነብ እንዲህ ሲል ይዘግባል፡
<blockquote><p>ያነግዜም፡ንጉሱ፡ወደ፡ዋድላ፡ሄዱ። የንምሳ፡ሰው፡አቶ፡ሰንደል፡የቤተ፡ሐርን፡መንገድ፡ያበጁ፡ነበር። ከንጉሥ፡ቴዎድሮስም፡በተገናኙ፡ጊዜ። አቶ፡ሰንደል፡የሚረዳኝ፡አጣሁ።ብቻዬን፡ሆንኁ፡አሉ። ንጉሡም፡እጅግ፡ተቆጡ፡ይኽ፡ከሩቅ፡አገር፡መጥቶ፡ሲገዛ።ያገሬ፡ሰው፡እምቢ፡ሊል፡ብለው፡የዋድላውን፡ምስለኔ፡ይመር፡ጎዳናን፡ገርፈው፡አሰሩዋቸው። ለአቶ፡ሰንደልም፡ንጉሥ፡የሚቀመጡበትን፡በቅሎ፡መጣምር፡ኮርቻ፡የተጫነ፡ከነስራቱ፡ቀሚስዎን፡ሱሪዎን፡ሺ፡ብር፡አድርገው፡ሰጧቸው። ለአቶ፡ቡላዴ፡ለእንግሊዙ፡ሶስት፡መቶ፡ብር፡ሰጡ። ለንምሳ፡ሰዎች፡ለበንደርና፡ለኪንጽሌን፡ለማየር፡፮፻ብር፡ሰጧቸው። ቀሚስ፡ድርብ፡እያለበሱ፡የ[[ጨጨሆ]]ን፡ መንገድ፡ያበጁ፡ነበር።<ref>የአጼቴዎድሮስ ዜና መዋዕል፣ በደብተራ ዘነበ፣ 1864 ገጽ ፵፩</ref></blockquote></p>

ቴዎድሮስ ቀደምት የተንሰራፋውን የባሪያ ንግድ ስርዓት ያጠቃ ንጉስ ነበር <ref name="Zewde History 34">Zewde, p. 34</ref>። በዚህ ወቅት ባሪያ መሸጥም ሆነ መለወጥ እንዲሁም ማጓጓዝን የሚያግዱ ብዙ ድንጋጌወችን ንጉሱ በማወጅ ቀደምት የባርነት ስርዓት ተቃዋሚ ንጉስ ሆነ።<ref name="Abebe 95" /> ለምሳሌ ጎጃም፣ ባሶ ውስጥ ባደረገው ዘመቻ በገበያው የተገኙ ባሪያወችን በነጻ ለቋል። ወሎ ውስጥ የተማረኩ ባሪያወች እንዳይሸጡ አግዷል።<ref name="Zewde History 34" /> ሆኖም ግን ከህጉ ውጭ በኮንትሮባንድ ውስጥ ለውስጥ በአገሪቷ ዳርቻወች ባሪያ መሸጡና መለወጡ አላቆመም።<ref name="Abebe 95" />

ከባህል አንጻር የአማርኛ ስነ ጽሁፍ በኒሁን ንጉሥ ዘመን ማደግና መሻሻል አሳይቷል። ከፍተኛው የመንግስት ስራ በአማርኛ ይካሄድ ነበር።<ref name="Zewde History 34" /> ዜና መዋእላቸውን በአማርኛ ለመጀሚርያ ጊዜ ያስጻፉ ንጉሥ ነበሩ።<ref name="Henze 77">Henze, p. 77</ref>፣ ከዚህ በፊት በ[[ግዕዝ]] ነበር። ከዚህ በኋላ አማርኛ የአገሪቱ ብሔራዊ ቋንቋ ሆነ።<ref>Robert L. Cooper, The Spread of Amharic, cité dans M. L. Bender et al. (eds.), Language in Ethiopia, OUP, 1976 ; cité dans Henze, op. cit., p.78</ref>።ቴዎድሮስ ከግዕዝ ይልቅ ሰወች በሚረዱት አማርኛ [[መጽሃፍ ቅዱስ]] እንዲተረጎም አደርጉ።<ref name="Pankhurst 150" /> [[ጅዖግራፊ በአማርኛ 1841|የመጀመሪያው የጂዖግራፊያ]] መጽሃፍ በአማርኛ የታተመውም በኒሁ ንጉስ ዘመን ነበር። ህዝቡ ለጋብቻ ከፍተኛ ዋጋ እንዲሰጥም በጣም ጥረት አድርገዋል፣ እራሳቸውም በአንድ ሴት በመወሰን መሪ ምሳሌ ለመሆን ሞክረዋል።<ref name="Pankhurst 150" /> ከቴዎድሮስ በፊት ይሰራበት የነበረውን ከወገብ በላይ እራቁት መሆን የአለባበስ ዘዴን በማስቀረት ሹሞች በጥሩ ሁኔታ እንዲለብሱ አድርገዋል። በአጠቃላይ ህዝቡ የሃይማኖትና የባህል ህጎችን አጥብቆ እንዲከተል ጥረት አድርገዋል።<ref name="Pankhurst 150" />

ከአስተዳደር ስልት አንጻር [[ቀዳማዊ አጼ ኃይለ ስላሴ]] እስከፈጸሙት ድረስ የነበረውን አገሪቱን በማዕከላዊ ሃይል የማስተዳደር ስራ ጀምረዋል። በአዲሱ ስርዓት መሰረት የግብር እና የፍርድ ባለስልጣናት ከማዕከላዊ መንግስት ደመወዛቸውን እንዲያገኙ ተደረገ፣ ይህም በየቦታው የነበሩ ባላባቶችን የመፍለጥ የመቁረጥ ሃይል የቀነሰ ተግባር ነበር።<ref name="Abebe 94">Abebe, p. 94</ref> የሆኖ ሆኖ ንጉሡ የገዥውን መደብ ሙሉ በሙሉ አልቀየሩም፣ አንድ አንድ ገዥወች በነበሩበት እንዲቀጥሉ አድርገዋል።<ref name="Zewde History 31">Zewde, p. 31</ref> ለምሳሌ የትግራይ ገዥ የነበሩት ደጅ አዝማች [[ሰባጋዲስ]] ዘር የሆኑትን [[ዓፄ ዮሐንስ ፬ኛ|ካሳ ምርጫ]]ን በትግራይ ሾሙ፣ እንዲሁም የንጉስ [[ሳህለ ስላሴ]] ዘር የሆኑትን [[ሃይለ ሚካኤል]]ን በመሾም በየቦታው የነበሩትን የሃይል ማዕከላት በነበሩበት እንዲጸኑ አድርገዋል።<ref name="Zewde History 31" /> በአንዳንድ ክፍሎች የራሳቸውን ዘመዶች ስልጣን ያወጡበት ሁኔታ ይገኛል፣ ለምሳሌ [[ራስ እንግዳ]]ን በጎጃም<ref name="Zewde History 32">Zewde, p. 32</ref>። ይህ ስርዓት በመጀመሪያ እጅግ የተሳካ ነበር ምክንያቱም በዘመነ መሳፍንት እንኳ ሳይቀር ጠንካራ ባላባቶች ለንጉሳዊው ስልጣን የመገዛት ባህርይ ያሳዩ ነበርና። ከሸዋ መርዕድ አዝማች ሃይለ ሚካኤል በየጊዜው ወደ ንጉሱ የጓዙ ነበር። ትግራይ ደግሞ ለንጉሱ ዋና የገቢ ምንጭ ነበር (200፣000 ማሪያ ቴሬሳ በአመት)፣ ከበጌምድር የሚያገኙት 50፣000 ማሪያ ቴሬሳ ብቻ ነበር።<ref name="Zewde History 32" /> ሆኖም ግን አንድ አንድ ጥቃቅን ባላባቶች አመጽ ለማስነሳት መመኮራቸው አልቀረም፣ ስለሆነም ንጉሱ ሰራዊቱን ማሻሻል እንዳለባቸው ተገነዘቡ።
[[ስዕል:Circa 1860 Tewodros.jpg|thumb|left|250px| አጼ ቴዎድሮስ በራሳቸው እጅ እየቆፈሩና እያስቆፈሩ እንዲሁም በዲናሚት እይደለደሉ መንገድ ሲያሰሩ ]]

=== ዘመናዊ ሠራዊት ===
ሠራዊቱ በፖለቲካው ውስጥ ባለው መሰረታዊ ተፅዕኖ ምክንያት ንጉስ ቴዎድሮስ በዚህ ክፍል ላይ ብዙ ትኩረት አድርገዋል። እራሳቸውን ከስሎሞኑ ስርወ መንግስት በመጀመሪያ የአገዛዛቸው ዘመን በማራቃቸው ብቸኛው ወደላይ የሚያወጣቸው መሰላል የውትድርና ብቃት እንደሆነ ጠንቅቀው ተረዱ።<ref name="Zewde History 32" /> አገራዊ ሠራዊቱን ለማጠናከርና ብሔራዊ አንድነትን እውን ለማድረግ፣ [[ዋልተር ፕላውዴን]] "ታላቁ ለውጥ" ያለውን አጼ ቴዎድሮስ አከናወኑ 9። ይህ ታላቅ ለውጥ በ3 አብይ ክፍሎች ላይ ያተኮረ ነበር፡ ፩.መዋቅር ፪.ዲሲፕሊንና ፫.ትጥቅ ናቸው።<ref name="Zewde History 32" /> እኒህ ለውጦች ከሞላ ጎደል የተወደዱና ለብዙ ድሎች ያበቃቸው ሲሆን ስልጣናቸውንም ለማንሰራፋት አይነተኛ ምክንያት ናቸው። እኒህ ለውጦች የአገሪቱ ዜጎች በ"አንጻራዊ ደህነነት" እንዲኖሩ ረድተዋል 9። 

ከመዋቅር አንጻር ከዘመነ መሳፍንት ሲወርድ የመጣውን የተከፋፈለ የባላባቶች ሰራዊትን በአንድ ብሔራዊ ሰራዊት ቀይረዋል።<ref name="Abebe 94" /> ከተለያዩ ክፍለ ሃገሮች የመጡት ወታደሮች በንጉሠ ነገሥቱ በተዋቀረ አንድ የጦር ክፍል ስር ተደራጁ።<ref name="Zewde History 33">Zewde, p. 33</ref> እስካሁን ድረስ በኢትዮጵያ ሰራዊት የሚሰራበት የ[[አስር አለቃ]]፣ የ[[ሀምሳ አለቃ]]ና መሰል [[ማዕረግ|ማዕረጎች]] የተፈጠሩት በዚሁ ዘመን ነበር።<ref name="Zewde History 33" /> ንጉሡን የሚያጅቡትን ወታደሮች ቁጥር በመቀነስ፣ የዚህን ክፍል እዳተኝነትን ቀነሱ።<ref name="Zewde History 33" /> ወታደሮች ከዚህ በኋላ ቋሚ ደሞዝ ተቆርጦላቸው ስለሚተዳደሩ የሰፈሩበትን ቦታ መበዝበዝ በህግ ተከለከሉ።<ref name="Zewde History 33" /> በ[[ፊውዳል|ፊውዳሉ]] ስርዓት ወታደሮች በረገጡበት ቦታ ያሉ ገበሬወች ምግብና መኝታ እንዲያቀርቡ ይገደደዱ ነበር።<ref name="Abebe 94" /> ይህ ሁኔታ በንጉሠ ነገሥቱ አጥብቆ የተከለከለ ነበር።<ref name="Zewde History 33" /> ይህን በሚያሳይ መልኩ ለምሳሌ አንድ ገበሬ የ12 ጫጩት እናት የሆነችን ዶሮ እንዲያርድ በንጉሱ ወታደር ይገደዳል። ድርጊቱ ንጉሱ ድረስ ቀርቦ በዳኝነት ከታየ በኋላ ወታደሩ በሞት ሲቀጣ ገብሬው ላም ተሰጥቶት እንዲሄድ ተደረገ።<ref name="Abebe 94" /> በዚህ ዘመን ወታደሮች [[ቀለብ]] የሚባል ገቢ ከንጉሱ የሚሰፈርላቸው ሲሆን ከዚህ ውጭ ማንም ገበሬውን ያስገደደ ወታደር ከፍተኛ ቅጣት ይቀጣ ነበር።<ref name="Abebe 94" />
 
ንጉሡ በሠራዊቱ ዘንድ እንደ ብረት የጠነከረ ዲሲፕሊን ለማቋቋም ሞክረዋል።<ref name="Zewde History 33" /> ለምሳሌ ወደ ወሎ ባደረጉት ዘመቻ ያለትዕዛዝ ጦርነት የሚገቡ ወታደሮች ያለርህራሄ ይገደሉ ነበር።<ref name="Zewde History 33" /> በሸዋው ዘመቻ እርስ በርስ ሽኩቻ ያሳዩ ወታደሮች በሙሉ በጥይት ተደብድበዋል።<ref name="Zewde History 33" /> ባህሩ ዘውዴ እኒህ ድርጊቶች ደም መፋሰሱ እንዲባባስ በማድረግ ብዙ ጥቅም አላመጡም ያላል።<ref name="Zewde History 33" /> ሆኖም ወታደሩ በራሱ ፈቃድ ብዙ ጥፋት እንዳያደርግ ረድቷል።<ref name="Abebe 94" />

አብዛኛው የአጼ ቴዎድሮስ ሰራዊት ጦር መሳሪያ ከጦር ሜዳ የተማረከ ነበር <ref name="Zewde History 33" />። ቆይተው ግን ከአውሮጳ ቴክኖሎጂ በማስመጣት በኢትዮጵያ ምድር ላይ የመሳሪያ ማምረቻ ለማቋቋም ሞክረዋል።<ref name="Zewde History 33" /> ለዚህ ተግባራቸው እንዲረዳ የአውሮጳ ሚስዮኖችን በ[[ጋፋት]]፣ [[ደብረታቦር]] ሰብስበው መሳሪያ እንዲሰሩ አደርጉ ከዚህ ትይዩ ትምህርት ቤት በማቋቋም ጥበቡን ተማሪወች እንዲቀስሙ አደረጉ።<ref name="Zewde History 34" /> የመጀመሪያው ትክክለኛ የመሳሪያ ዝርዝር የተገኘው ከ[[መቅደላ]] በአጼ ቴዎድሮስ ዘመን ነበር፡ 15 [[መድፍ|መድፎች]]፣ 7 [[አዳፍኔ|አዳፍኔዎች]]፣ 11፣063 [[ጠመንጃ|ጠመንጃዎች]]፣ 875[[ሽጉጥ|ሽጉጦች]]፣ 481 [[ሳንጃ|ሳንጃዎችና]] [[ጥይት|ጥይቶችን]] ያጠቃልላል።<ref name="Zewde History 34" />

==ውስጣዊ ተቃውሞና ግርግር ==
=== አስቸጋሪው የኢትዮጵያ ቤ/ክርስቲያንን ሽግግር ===
አጼ ቴዎድሮስ ያሰቡትን ለውጥ በተግባር ለመፈጸም ቋሚ የተረጋጋ የመዋዕለ ንዋይ መሰረት እንደሚያስፈልጋቸው ተገነዘቡ <ref name="Zewde History 35">Zewde, p. 35</ref>። በዘመኑ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ቤ/ክርስቲያን ከሁሉ ግምባር ቀደም ሃብታም ድርጅት ነበር።<ref name="Marcus Life 20">Marcus, 1995, p. 20</ref> አጼ ቴዎድሮስ የ[[ተዋህዶ]]ን ትምህርት ስለደገፉና [[አቡነ ሰላማ]]ም ይህ ጉዳይ ስላስደስታቸው በቴዎድሮስና በቤተክርስቲያን መካከል የነበረው ግንኙነት በመጀመሪያው የንጉሱ ዘመን መልካም ነበር። 17፣<ref name="Zewde History 35" />። በፖለቲካው አንድነት እንደሚፈልጉ ሁሉ በሃይማኖቱም አንድነትን ማየት ይፈልጉ ነበር።<ref name="Zewde History 35" />
[[ስዕል:The_Cross_of_Emperor_Tewodros_II_colour.jpg|150px|right|thumb| የቴዎድሮስ መስቀል]]
በዘመኑ ቴዎድሮስ እጅግ ሃይማኖተኛና የጋብቻን አንድ ለአንድ መጽናት የሚያክብሩ፣ የቤተክርስቲያን ክፍፍልን የሚቃወሙና እንዲሁም "ከክርስቶስ ውጭ እኔ ባዶ ነኝ" የሚሉ መሪ ነበሩ። በዚህ ምክንያት ከቤተ ከርስቲያን ጋር የነበረው የመጀመሪያ ግንኙነት ጥሩ የነበር ቢሆንም የቴዎድሮስና የአቡነ ሰላማ (እንዲሁም መላው የቤተክርስቲያኒቱ ቀሳውስት) ግንኙነት ቀስ እያለ እየተበላሸ ሄደ፣ ለዚህም ምክንያቱ ቤተክርስቲያኒቱን ለመለወጥ ያደረጉት አንድ አንድ ተግባር ነበር። ከቤተክርስቲያን ጋር ያለው ጥል በተለይ ፈጦ የወጣው የመሬት ይዞታን ለማሻሻል ያቀዱትን ሃሳብ ባሰውቁ ጊዜ ነበር። ለምሳሌ በ1848 ዓ.ም. ቀሳውስቱን ሰብስበው እንዲህ አሏቸው፡" እኔስ ምን ልብላ፣ ወታደሮቸስ? ግማሹን መሬት የመስቀል መሬት ብላችሁ ትወስዳላችሁ፣ ግማጩን ደግሞ ሪምና ገዳም 19፣<ref name="Zewde History 35" />"። መሬቱን ለግብር ከፋይ ገብሬወች በማከፋፈል አገሪቱ ላይ ሊያካሂዱት ላሰቡት መሻሻል ወጭ ቋሚ ገቢ ለማግኘት ነበር። 1852 ላይ የመሬት የዞታ ማሻሻሉ ስራ በከፊልም ቢሆን ተከናወነ በዚህ ወቅት የቤ/ክርስቲያን መሬት በከፊል ለገበሬወች አከፈፋሉ።<ref name="Henze 136">Henze, p. 136</ref><ref name="Zewde History 35" /> ይህም በፍካሬ እየሱስ ላይ እንደተጠቀሰውና በእውን እንደነበረው [[ቀዳማዊ ቴዎድሮስ]] ስራ ነበር። በዚሁ አመት የቤተ ክርስቲያን አገልጋዮች ከሁለት ቄሶችና ሶስት ዲያቆኖች በላይ እንዳይሆን ደነገጉ።<ref name="Marcus Life 20" /><ref name="Abebe 96">Abebe, p. 96</ref> ከዚህም በላይ ደብተራነትን ከነአካቴው ለማጥፋት እንዳሰቡ ገለጹ።<ref name="Abebe 96" /> ብዙ ደብሮች ከአስፈላጊ በላይ የሰው ሃይል ሲኖራቸው ነገር ግን ከግብር ነጻ ስለሆኑ የአገሪቱን ሃብት በከንቱ ያባክናሉ፣ ይህም አጼ ቴዎድሮስ አጥብቀው የተቃወሙት ስርዓት ነበር<ref>C. Mondon-Vidailhet, Chronique de Théodoros II, roi des rois d’Éthiopie, 1853-1868, d’après un manuscrit de Welde Maryam, E. Guilmoto, Paris, 1904, p. 35</ref>። ንጉሱ በወግ አጥባቂ ቀሳውስት ላይ ያላቸውን መጸታዊ ንቀት ሲገልጹ "ዱላቸውን ከመንደር መንደር እየጎተቱ ያለ ምንም ስራ የሚያውደለድሉ <ref>C. Mondon-Vidailhet, Chronique de Théodoros II, roi des rois d’Éthiopie, 1853-1868, d’après un manuscrit de Welde Maryam, E. Guilmoto, Paris, 1904, p. 35</ref>" ይሏቸው ነበር። ሆኖም ቀሳውስቱ አርፈው የንጉሱ ተጠቂ መሆን አልቻሉም። በ1856 ዓ.ም. አቡነ ሰላማ እስከታሰሩ ድረስ ቤተክርስቲያኗ በአቡኑ መሪነት በንጉሱ ላይ ተቃውሞ አነሳች።<ref name="Abebe 96" /> የቀሳውስቱ ዋና ማጥቂያ ስልት የንጉሱን "ነጣቂ"እንጂ "ህጋዊ ንጉስ" አለመሆን ማስታወስ ነበር።<ref name="Marcus Life 20" />

[[ስዕል:Ill300.jpg|300px|left|thumb|የአጼ ቴዎድሮስ ሰራዊት ሲገሰግስ]]
=== ውስጣዊ ግርግር ===
==== የጎጥ አመጾች ====
አስተዳደሩ ማዕከላዊ እየሆነ በሄደ ቁጥር የሃይላቸውን መሸርሸር የተረዱት የየጎጡ ባላባቶች ጦር ማንሳት ጀመሩ። የጎጃሙ [[ተዳላ ጓሉ]]፣ የወልቃይቱ [[ጢሶ ጎበዜ]]፣ የሸዋወቹ [[ሰይፉ ሳህለስላሴ]]ና [[በዛብህ]]፣ የወሎዎቹ [[ደጃዝማች ሊበን አምዴ]] አመጽ አስነሱ።<ref name="Zewde History 40">Zewde, p. 40</ref> በ[[ዋግሹም ጎበዜ]] የሚመራው የላስታ ጦር ጭራሽ ጎንደርን ለጥቂት ጊዜ ለመቆጣጠር ቻለ፣ [[ሰሜን]]ና [[ወገራ]]ም እንዲሁ ለአመጽ ተነሳሱ።<ref name="Marcus Life 19">Marcus, 1995, p. 19</ref> በመጀመሪያዎቹ የቴዎድሮስ ዘመናት የትግራዩ ደጃዝማች ካሳ ምርጫ ከሌሎቹ ባላባቶች በተለየ መልኩ ለአዲሱ ንጉስ ክብርና ታማኝነት ያሳይ ነበር።<ref name="Marcus Life 21">Marcus, 1995, p. 21</ref> በዚህ ወቅት የንጉሠ ነገሥቱ ጦር ሰራዊት ከሁሉ የተሻለ ስለነበር ሁሉኑም አመጽ በሃይል ለመቆጣጠር ቻለ።<ref name="Zewde History 39">Zewde, p. 39</ref> የንጉሱን ሰራዊት መመገብ የሰለቻቸው ገበሬወች ግን ባንጻሩ ለአመጹ መበረታታት አስተዋጾ አደረጉ።<ref name="Marcus Life 20" /> በየጊዜው የሚካሄደው ዘመቻም ለድህነትና ለህዝብ ማለቅ ከፍተኛ አስተዋጾ እያደረገ መጣ።<ref name="Marcus Life 20" /> በዚህ መካከል የአገሪቱን ብሄራዊ መከላከያ ለማጠናከር አጼው ያወጡት የግብር ስልት አዲሱን ስርዓት ከገበሬወች ዘንድ ሙሉ በሙሉ ለየው ።<ref name="Marcus History 68">Marcus, 2002, p. 68</ref> እኒህ ተቃውሞወች ከተራ ሰውነት ተነስተው አገሪቱን ለማሳደግና ፍትሃዊ ስርዓት ለማስፈን በሞከሩት አጼው ዘንድ አሳዛኝ ነበሩ።<ref name="Marcus Life 20" />

በ1850ወቹ ንግሡ በዛ ያሉ አመጾችን በትግሬና በበጌምድር ለማፈን ቻሉ። ታህሳስ 1852 የሰሜኑ ክፍል አመጽ ዋና አዛዥ የነበረውን [[አገው ንጉሴ]]ን ወግተው ገደሉ። በ1857 መቅደላ ያደገው ወጣቱ ምኒሊክ ምንም እንኳ ንጉሱን ቢወድም ከመቅደላ አምልጦ ሸዋ በመግባት የግዛቱን ኢ-ጥገኝነት አወጀ።<ref name="Pankhurst 157">Pankhurst, p. 157</ref> ጎበዝ የተሰኘው የድሮው የላስታ መሪ ልጅ የላስታ መሪ በመሆን ስልጣኑን አወጀ፣ ትግራይም እንዲሁ በ[[ካሳ ምርጫ]] ስር ወደቀ።<ref name="Pankhurst 157" /> ከ1858-59 ንጉሱ የ[[ጢሶ ጎበዜ]]ን ጦር በጎንደርና የ[[ተድላ ጓሉ]]ን ሃይሎች በጎጃም ለመቆጣጠር ብዙ ዘመቻወን አካሄዱ። በነዚህ ዘመቻወች ብዙ ወታደሮች ከንጉሱ እየከዱ አመለጡ።<ref name="Marcus Life 25">Marcus, 1995, p. 25</ref> በ1859 በንጉሱ ሙሉ ቁጥጥር ስር የነበረ አካባቢ ቢኖር [[በጌምድር]] ነበር 72። ጥቅምት 1860 ላይ ቴዎድሮስ [[ደብረታቦር]]ን አቃጥለው ወደ መቅደላ በመሄድ እስከ እለተ ሞታቸው ድረስ ኑሮአቸውን በዚያ አደረጉ።<ref name="Marcus Life 28">Marcus, 1995, p. 28</ref>

አጼ ቴዎድሮስ ያቀዱት እና ለመተግብረ የፈለጉት አገር በተግባር መስራት አልቻለም።<ref name="Marcus History 71">Marcus, 2002, p. 71</ref> ንጉሱ የሃገራቸውን ህዝብ ምንጊዜም ላለመበደል ቢፈልጉም የፖለቲካውንና የፍትሃዊ ስርዓቱን ቅጥ ለማስተካከል አይነተኛ አማራጭ የወታደራዊ ሃይል በመሆኑ ብቻ ጦር መክፈት ግድ እንዳላቸው ሳይናገሩ አላለፉም።<ref name="Marcus History 71" /> ከባህር ጠረፍ በርቀት የመሰረቱት መቅደላም እንደ ትግራይና ሸዋ በፍጥነት ዘመናዊ ጦር መሳሪያን ሊያገኝ አልቻለም።<ref name="Pankhurst 144" /> የንጉሱ በጣም ጠንካራ ወታደራዊ ዲሲፕሊን(ግብረ ገብ) ብዙዎቹ ወታደሮች እንዲከዱ አደረገ።<ref name="Zewde History 40" /> ባንድ ወቅት የአጼው ሰራዊት ከመቶ ሺህ በላይ የነበር ሲሆን በ1858 ከአስር ሺህ ብዙ አይበልጥም ነበር።<ref name="Zewde History 40" /> በቁም እስር የነበሩት [[አቡነ ሰላማ]] በ1859 ሲሞቱ አጠቃላይ ክርስቲያኑ ክፍል በቴዎድሮስ ላይ ከፍተኛ ጥላቻን አሳየ።<ref name="Marcus History 69">Marcus, 2002, p. 69</ref> በአገሪቱ የነበረው የተቃውሞ መጠን ከማየሉ የተነሳ አጼ ቴዎድሮስ ከደብረታቦር መቅደላ ባሰሩት መንገድ እንኳ ሳይቀር በሰላም መንቀሳቀስ አልቻሉም።<ref name="Zewde History 40" /> በ1859 መጨረሻ ይሄው መንገድ እጅግ አደገኛ እየሆነ በመምጣቱ ንጉሰ ነገስቱ በመቅደላ ሙሉ በሙሉ ተወሰኑ።<ref name="Zewde History 40" />

==== የሃይማኖት ግርግር ====
በንጉሱና በኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤ/ክርስቲያን መካከል የነበረው ግንኙነት እየተበላሸ ቢሄድም ከሌሎች ሃይማኖቶች ጋር የነበርው ግንኙነት የከፋ ነበር። በመጀመሪያ፣ ፕሮቴስታንቶች፣ ካቶሊኮች፣ እስላሞች፣ እና ፈላሻወች የሃይማኖት ነጻነት ተፈቅዶላቸው ይኖሩ ነበር።<ref name="Henze 136" /> ሆኖም የአገሪቱ ውስጣዊ ሁኔታን መበላሸት ተከተሎ ፣ ሚሲዮኖችና ሌሎች ሃይማኖቶች ጫና እየበዛባቸው ሄደ። ንጉሰ ነገሥቱ ለአገሪቱ አዲስ አይነት ቴክኖሎጂን ለማስተዋወቅ ከነበራቸው ፍላጎት አንጻር በንግሱና በፕሮቴስታንት ሚሲዮኖች የነገረው የመጀመሪያ ግንኙነት መልካም ነበር።<ref name="Henze 135" /> እንደ ካቶሊኮች የግለሰቦችን ሃይማኖት ለመቀየር ሳይሆን የቤተክርስቲያኒቱን ውስጣዊ አሰራር ለመቀየር ስለሚፈልጉ ፕሮቴስታንቶች በንጉሱ ዘንድ በጥሩ አይን ይታዩ ነበር።<ref name="Zewde History 38">Zewde, p. 38</ref> በ1847 ከ[[ስዊዘርላንድ]] የተላኩ ወጣት እጅ ጥበብ አዋቂ የፕሮቴስታንት ሚስዮኖችን ለማስተናገድ ንጉሱ ቃል ገቡ።<ref name="Pankhurst 148">Pankhurst, p. 148</ref> እኒህ ሚስዮኖች በአማርኛ የታተሙ የሃይማኖት መጽሃፍትን ይዘው የመጡ ሲሆን፣ ቴዎድሮስ ግን የፈለጉት የጦር መሳሪያወችን ነበር፣ ሆኖም ቀረ ግን ንጉሱ ለኒህ ሚሲዮኖች ጥሩ አቀባበል አደረጉላቸው።<ref name="Pankhurst 148" /> በንጉሱ ፈቃድ መሰረት እኒህ ሚሲዮኖች የሰበካ ስራቸው ክርስቲያን ባልሆነው ክፍል ብቻ እንዲወስኑ ሲደረግ፣ የእጅ ጥበብ ስራቸው ግን ንጉሱ በፈለጉት መጠን ጥራት አልነበረውም።<ref name="Zewde History 38" />

ሚሲዮኖቹ የእጅ ጥበብ አዋቂ ቢሆኑም ንጉሱ ላሰማራቸው ስራ ግን የተለማመዱ አልነበሩም።<ref name="Pankhurst 148" /> በ1853 አካባቢ በንጉሱ አግባቢነት አንስተኛ [[አዳፍኔ]] ሰርተው ሲያቀርቡ ወዲያው መድፍ እንዲሰሩ ከንጉሱ ዘንድ ጥያቄ ቀረበላቸው።<ref name="Pankhurst 149">Pankhurst, p. 149</ref> ምንም እንኳ እኒህ ነገሮች ንጉሱን ቢያስደስቱም ፕሮቴስታንቶች ሌሎች አውሮጳውያን ላይ ይደርስ ከነበረው ጭቆና ተቋዳሽ ከመሆን አልተረፉም።<ref name="Zewde History 38" /> ለዚህ ምክንያቱ ለምሳሌ የፕሮቴስታንት ሰባኪ የነበረውን [[ሄንሪ ስተርን]] ንግሱ ላይ የሚናገራቸው በጊዜው የሚያስቆጣ ንግግር ይጠቀሳል።<ref name="Zewde History 38" /> ለምሳሌ ሄነሪ ስተርን ባሳተመው መጽሃፉ ላይ የንጉሱ እናት በጣም ደሃ ከመሆኗ የተነሳ "ኮሶ ትሸጥ ነበር" ይህም በንጉሱ ዘንድ እጅግ የሚያስቆጣ ነበር።<ref name="Pankhurst 153">Pankhurst, p. 153</ref> ስለሆነም ከጥቂት ጊዜ በኋላ ብዙዎቹ ሚሲዮኖች (ከሄንሪ ስተርን ጨምሮ) በመቅደላ ታሰሩ።<ref name="Zewde History 38" /> 

በአንጻሩ ከካቶሊኮች ጋር የነበረው ግንኙነት ምንጊዜም ብልሹ ነበር፣ ለዚህም ምክንያቱ ሁለት ነበር፦ ፩) ካቶሊኮች በስሜኑ በኩል የነበራቸው ተጽዕኖ የንጉሱን ስልጣን የሚገዳደር ነበር ፪) ከ[[ፈረንሳይ]] ሃይል ጋር የነበራቸው የጠበቀ ግንኙነት ነበር <ref name="Zewde History 37">Zewde, p. 37</ref>። ጃኮቢና ጉስቲኖ የተሰኙ ካቶሊኮች በአንድ ወገን አቡነ ሰላማ በሌላ ወገን ባስነሱት የግል ጥል ምክንያት አጼ ቴዎድሮስ ካቶሊኮቹን በ1846 ከአገር ሲያባርሩ ኢትዮጵያዊ ደጋፊወቻቸውን እንዲታሰሩ አደርጉ።<ref name="Zewde History 37" /> በዚህ ምክንያት ካቶሊኮች፣ በተለይ ፈረንሳይ ንጉሱን ከስልጣን ለማሰወገድ መዘጋጀት ጀመሩ።<ref name="Zewde History 37" /> [[አገው ንጉሴ]] የተሰኘው የ[[ሰሜን]] መሪ ንጉሱን ለመውጋት እና ዘመናዊ ጦር መሳሪያ በተለዋጭ ለማግኘት እንደሚፈልግ ሲሰማ በ[[ፓሪስ]] ደስታ ሆነ።<ref name="Zewde History 38" /><ref name="Henze 135">Henze, p. 135</ref> አገው ንጉሴ ከካቶሊኮችና ከፈረንሳይ ባገኘው ድጋፍ መሰረት ሃይሉን በትግራይ ማጠናክር ጀመረ።<ref name="Henze 136">Henze, p. 136</ref> ሆኖም በ1852 ላይ በጦርነት ተሸንፎ ተገደለ።<ref name="Zewde History 38" /> አጼ ቴዎድሮስ ከመስሊሞች ጋር የነበራቸው ግንኙነት ለየት ያለ ነበር። ምንም እንኳ ሙስሊሞች ሃይማኖታቸውን በነጻነት እንዲያካሂዱ ንጉሱ ቢፈቅዱም ወደ ኦሮቶዶክስ ክርስትና እንዲለወጡ ግን ይደግፉ ነበር። የአጼ ቴዎድሮስ አባት የተገደሉት በሱዳን መስሊሞች ቢሆንም ቅሉ የሃይማኖት ነጻነታቸው ግን እንደተጠበቀ እንዲቀጥል ፍላጎታቸው ነበር። ሆኖም በአገዛዛቸው መጨረሻ ከሙስሊሞች ጋር የነበረው ግንኙነት የሻከረ ነበር፣ ለዚህ ምክንያቱ ሁለት ነበር፤ አንደኛው የ[[ኦቶማን ግዛት]] በ[[ቀይ ባህር]] መንሰራፋትና የሙስሊም ነጋዴወች ባሪያ ንግድ ነበር።<ref name="Marcus History 69" /> ባሪያ ንግድ በንጉሠ ነገሥቱ አዋጅ መሰረት ወንጀል ነበር። ስለሆነም በሚያዚያ 1856 ዓ.ም. እስልምና በግዛቱ ሲከለከል፣ ይህን ጉዳይ በመቃወም ስራ ያቆሙ ሙስሊሞችኑን ንጉሱ ይቀጡ ነበር።<ref name="Marcus History 69" />

== ዲፕሎማሲና የአውሮጳውያን መታሰር==
=== የክርስቲያን ትብብር ህልም ===
[[ስዕል:OttomanEmpireIn1683.png|thumb|left|upright=1.5| ቀይ ባህር ላይ የተነሰራፋው የኦቶማን ቱርክ ግዛት ለአጼ ቴዎድሮስ ዋና አደጋ ነበር]]
የንጉሰ ነገስቱን ዲፕሎማሲያዊ ጥረት በ፫ ዋና ኩነቶች ተጽዕኖ ደርሶበታል፦
* በቴዎድሮስ ዘመን አገሪቱ በቱርክና ግብጽ ሃይሎች የተከበበች ስለነበር ከዚህ መከበብ እራስን ለማዳን ከአውሮጳውያን ጋር የክርስትና ትብብር ለመፍጠር ንጉሰ ነገሥቱ ፈቃድ ማሳየት
* ከአውሮጳ የመጡ መናኛ/ሰነፍ ዲፕሎማቶች በንጉሱ ዲፕሎማሳዊ ጥረት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ ማድረግ
* በተለይ በ[[ብሪታኒያ]] ዲፕሎማቶች የተሰሩ «ማመን የሚያስቸግሩ ስህተቶችና መልዕክት አለማድረስ»<ref name="Abebe 88">Abebe, p. 88</ref> ናቸው።

አጼ ቴዎድሮስ በግል ደረጃ ከነበራቸው የጠበቀ ሃይማኖታዊ እይታ ውጭ ስለ ዘመኑ የአውሮጳ እርስ በርስ ዲፕሎማሲያዊ ውጥረትና ግንኙነት የጠለቀ መረጃ አልነበራቸውም። የአጼ ቴዎድሮስ የዲፕሎማሲ ደብዳቤወች እንደሚያሳዩት ለንጉሱ የሃይማኖት ጉዳይ ለዲፕሎማሲው ጥረት ዋና ጉዳይ ነበር፣ ከአውሮጳውያን ጋር ትብብር በመፍጠር የግብጽን እስላማዊ ሃይል ለመመከት የነበራቸውን ፍላጎት የዚሁ ሃይማኖታዊ ዲፕሎማሲ አካል ነበር።<ref name="Zewde History 36">Zewde, p. 36</ref> ስለሆነም ክርስቲያን እንግሊዝ ከሙስሊም ቱርክ ጋር ወግና ክርስቲያን ሩሲያን በክሪሚያ ጦርነት እንደወጋች ሲሰሙ ለንጉሱ እጅግ እንግዳ ሁኔታ ነበር። በተረፈ የዘመኑ የአውሮጳ ቤተመንግስቶች በዘረኛነት የተሸበቡ ስለነበር ለነሱ «አንድ የአፍሪቃ ንጉስ ከተራ የጎሳ አለቃነት ባለፈ አይታይም ነበር»<ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 95</ref>፤ ይህም እውነታ ለንጉሱ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት የተደበቀ ነበር።

ከውጫዊ አደጋ በተረፈ ውስጣዊ አመጽ ሲነሳም እንዲሁ ዲፕሎማሲን በመጠቀም ብሄራዊ ድጋፍ ለማግኝገት ንጉሱ ሞክረዋል4። ከአውሮጳ አገሮች የቴክኖሎጂ እና የወታደራዊ ድጋፍን መጠየቅ የዚህ ዲፕሎማሲ አካል ነበር።<ref name="Marcus History 69" /> የፈረንሳዮች መልስ ንጉሱ የካቶሊክ ሚሲዮኖች በአገሪቱ እንዲዘዋወሩ ከፈቀዱ ድጋፉን እንደሚሰጡ ነበር፣ ሆኖም ግን ይህን ጉዳይ ንጉሱ እንደማይፈቅዱ አስቀድሞ የታወቀ ስለነበር «ድጋፍ ከመከልከል» ጋር ምንም ልዩነት አልነበረውም።<ref name="Abebe 99">Abebe, p. 99</ref> ሩሲያኖች በ[[ክሪሚያ ጦርነት]] ተዳክመው ስለነበር ለንጉሱ ድጋፍ መላክ አልቻሉም።<ref name="Abebe 99" /> በዚህ ምክንያት በክሪሚያው ጦርነት መነሳት የተበሳጩት ቴዎድሮስ።<ref name="Abebe 99" /> በኋላ ያሰሩትን መድፍ [[ሴባስቶፖል]] በማለት ለሩሲያኖቹ ጦር ሜዳ ማስታወሻ ሰየሙ።<ref name="Abebe 99" />

በዚህ ትይዩ ከሙስሊም አገሮች ጋር፣ በተለይ ከግብጽ ጋር፣ የነበረው ግንኙነት እየተበላሸ ሄደ። በ1848፣ የ[[አሌክሳንድሪያ]] [[ፓትሪያርክ ቄርሎስ]] ለጥየቃ ወደኢትዮጵያ በመጡበት ጊዜ [[አቡነ ሰላማ]]፣ በንጉሱ ስም፣ ግብጽ ወታደራዊ እርዳታ እንድታደርግ ጠየቁ። የቆብጡ ፓትሪያርክም የንጉሰ ነገሥቱ አምባሳደር በካይሮ ለመሆንና ጥያቄውን ለማቅረብ ተስማሙ<ref>Jean Doresse, Histoire de l’Éthiopie, PUF, collection QSJ, 1970, p. 87</ref>። ሆኖም ይህ ጉዳይ ንጉሱ ሳይሰሙ በሁለቱ የሃይማኖት መሪወች መካከል የተከናወነ ስለነበር ንጉሰ ነገሥቱ የተደረገውን ጉዳይ ሲሰሙ ሁለቱንም ግብጻውያን እስር ቤት ከተቷቸው።<ref name="Zewde History 36" /> በዚ ሁኔታ ነገሮች ቀጥለው ፓትሪያርክ ቄርሎስ ህዳር 1849 ላይ ሲፈቱ አቡነ ሰላማ በታሰሩበት 1859 አረፉ።<ref name="Abebe 97">Abebe, p. 97</ref> ከዚህ ጎን [[ዋድ ንምር]] ለተሰኘው ሱዳናዊ የ[[ማክ ንምር]]ልጅ ንጉሰ ነገስቱ እርዳታ ያደርጉ ነበር። ይሄ ሰውና አባቱ በግብጾች ላይ የሚካሄድ ሱዳናዊ አመጽ መሪ ነበሩ። ስለሆነም የአጼ ቴዎድሮስ ድጋፍ በአካባቢው የነበርውን የግብጽን ሃይል ለመነቅነቅ ከነበረ አቅድ የመነጨ ነበር።<ref name="Zewde History 36" /> ይሁንና ከምዕራቡ የአገሪቱ ክፍል ከሚመጣው የግብጾች ጸብ ይልቅ ቴዎድሮስን ከአውሮጳውያን ጋር ለመስራት የገፋፋቸው በምስራቅ ከ[[ቀይ ባህር]] የሚመነጨው የቱርኮች አደጋ ነበር።<ref name="Zewde History 36" />

የቴዎድሮስ ዲፕሎማሲያዊ ጥረት በአብዛኞቹ አውሮጳውያን ሃይሎች ዘንድ አወንታዊ ምላሽ አለማግኘቱን ተከትሉ ንጉሱ ከእንግሊዞች ጋር የጠበቀ ግንኙነት ለመፍጠር ፈቀዱ።<ref name="Zewde History 36" /> በተለይ ለዚህ ፍላጎት ዋና መንስኤ የነበረው ሊቀ መኩዋስ ብለው ከሰየሙት [[ሊቀመኳስ ጆህን ቤል]] እና የእንግሊዝ የመጀመሪያ ቆንጽላ በኢትዮጵያ [[ዋልተር ፕላውዴን]] ጋር የነበራቸው ቅርበት ነበር።<ref name="Zewde History 36" /> በኒህ ሁለት ሰወች ምክንያት ንጉሱ ለብሪታንያ ከፍተኛ አድናቆትና ክብር የነበራቸው ሲሆን ነገር ግን ከእንግሊዞች ዘንድ ተገልባጭ ፍቅርና አድናቆት አልነበረም።<ref name="Zewde History 36" /> የሆነው ሆኖ በመጨረሻ ንጉሱ የጠበቀ ግንኙነት ለመፍጠር የፈለጉት አገር ዋና ጠላታቸውና የመውደቃቸው ምክንያት ሆኖ አረፈው።

=== የእንግሊዝ ዲፕሎማሲ መበላሸት ===
ጥቅምት 29፣ 1854 ላይ አጼ ቴዎድሮስ ሁለት ተመሳሳይ ደብዳቤወችን ለእንግሊዟ [[ንግስት ቪክቶሪያ]]ና ለፈረንሳዩ [[ናፖሌኦን 3ኛ|ናፖሊዮን ሳልሳዊ]] ላኩ። የደብዳቤያቸው ፍሬ ነገር የ[[ቱርክ|ቱርኮች]] በኢትዮጵያ ግዛት መኖርን የሚቃወምና እነርሱን ከኢትዮጵያ ምድር ለማባረር ድጋፍ እንዲሰጡ ነበር።<ref name="Pankhurst 151">Pankhurst, p. 151</ref> ደብዳቤው በ1854 የእንግሊዝ ቆንጽላ በኢትዮጵያ ተብሎ በተሾመው ካፕቴን ካሜሮን አማካኘት የተላከ ነበር። በዚሁ ደብዳቤ ንጉሠ ነገሥቱ ጆን ቤልና ዋልተር ፕላውዴን ለንጉሱ የገቡትን ቃል አስታውሶ ንግስት ቪክቶሪያ የንጉስ "ታላቅ ንግስት" እንደሆነችና "የክርስቲያኖች ወዳጅ" እንደሆነች ያስታውሳል።<ref name="Pankhurst 151" /> በዚህ ምክንያት እንግሊዝን እንደሚወዱ በደብዳቤው አስፍረዋል።<ref name="Pankhurst 151" /> ከዚህ በተጨማሪ የቱርኮች በኢትዮጵያ ባህር ወደብ ላይ መንሰራፋት በቀይ ባህርል ላይ ጉዞ እንዳያደርጉ የሚከለክልና አምባሳደርም እንዳይልኩ ያደረጋቸው መሆኑን ጠቅሰዋል።<ref name="Pankhurst 152">Pankhurst, p. 152</ref>
[[ስዕል:PrisonerofTewodros.jpg|170px|right|thumb| ከአውሮጳዊ እስረኞቹ ውስጥ]]
ጥር 12፣ 1854 ላይ የቴዎድሮስ ደብዳቤ ለንድን ቢደረሰም።<ref name="Pankhurst 152" /> የታቀደውን አላማ አልፈጸመም። ለዚህ ምክንያቱ ሩሲያውያን የእንግሊዝን የህንድ ግዛት መገዳደራቸው ነበር።<ref name="Pankhurst 152" /> ስለሆነም እንግሊዝ ሩሲያን በጠላትነት ፈርጃ ክሩሲያ ጠላቶች -ከቱርኮች ጋር የጠበቀ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት በማድረግ ሩሲያን አንድ ላይ የሚታገሉበት ወቅት ነበር።<ref name="Pankhurst 152" /> ስለሆነም የእንግሊዝ የውጭ ጉዳይ መሰሪያ ቤት ለቴዎድሮስ ደብዳቤ መልስ እንኳ ሳይጽፍ እንዲሁ በተመላሽ ደብዳቤውን ለእንግሊዝ ወኪል በህንድ ላከ።<ref name="Pankhurst 152" /> የህንዱም መስሪያ ቤት ደብዳቤውን ወደ ጎን ከማስቀመጥ ውጭ መልስ አልላከም ነበር።<ref name="Pankhurst 152" /> በዚያው አመት ሚያዚያ 1854 ካፒቴን ካሜሮን ክእንግሊዙ የውጭ ጉዳይ ጸሃፊ [[ኸርል ረስል]] በደረሰው ደብዳቤ የእንግሊዝ መንግስት የኢትዮጵያን የድጋፍ ጥያቄወች ውድቅ እንዳደረገ ተረዳ።<ref name="Pankhurst 152" /> ካሜሮን ወደ [[ምጽዋ]] በመሄድ በዚያ እንዲወስን መልዕክቱ ያዝ ነበር።<ref name="Pankhurst 152" /> በዚህ መካከል ንጉሱ ከእንግሊዝ መልስ ባለማግኘታቸው የእንግሊዝ መንግስት ሆን ብሎ ችላ እንዳላቸው እምነት አሳደረባቸው።<ref name="Pankhurst 153" /><ref name="Pankhurst 156">Pankhurst, p. 156</ref>

በታሪክ አጥኝው [[ሪቻርድ ፐንክኽርስት]] አስተሳሰብ የዚህ እምነት ምክንያት የቴዎድሮስ "እንግሊዝ ግብጽን ትደግፋለች" የሚል "የተሳሳተ እምነት" ነው ይበል እንጂ።<ref name="Pankhurst 154" >Pankhurst, p. 154</ref> በእርግጥም እንግሊዞች ከግብስ ጋር የንግድ ግንኙነት ለመፍጠር ሞክረው ነበር። በ1856፣ በግብጽ ቁጥጥር ስር በነበረው የሱዳን ክፍል የ[[ጥጥ]] ተክልን ለመትከል የሚያስችል እቅድ ለመንደፍ የእንግሊዙ ካፒቴን ካሜሮን ተጉዞ ነበር።<ref name="Abebe 98">Abebe, p. 98</ref> እኒህን ነገሮች የሚከታተሉት ንጉሱ፣ ካሜሮን የግብጾቹን በሱዳን ወረራ ዕውቅና እንደሚሰጥና በግልጽም ለነሱ እንደሚያደላ ተረዱ።<ref name="Pankhurst 153" /><ref name="Pankhurst 156" /> ህዳር 1856 ላይ ከኸርል ሩስል ጸሃፊ [[ጄምስ መሪይ]] በመጣ ደብዳቤ መሰረት ካፒቴን ካሜሮን በ[[ምጽዋ]] ላይ እንጂ በ[[ኢትዮጵያ]] እንዳልተሾመ ማስታወሻ ደረስው።<ref name="Pankhurst 153" /><ref name="Pankhurst 156" /> ነገር ግን ይሄ ደብዳቤ ስህተት ነበር ምክንያቱም የካፒቴን ካሜሮን ሹመት የንግስቲቷ ቆንጽላ በኢትዮጵያ የሚል ነበርና።<ref name="Pankhurst 153" /><ref name="Pankhurst 156" />።.

እንኒህ ለውጦችን በጥሞና የሚከታተሉት አጼ ቴዎድሮስ ይህ የብሪታኒያ መንግስት ፖሊሲ በጊዜው ምጽዋን ይቆጣጠር የነበረውን የኦቶማን/ቱርክ ግዛት የሚደግፍ ሆነው አገኙት።<ref name="Pankhurst 153" /><ref name="Pankhurst 156" /> ለቴዎድሮስ ትልቅ ትርጉም በነበረባት [[እየሩሳሌም]] ይኖሩ የነበሩ ኢትዮጵያውያንና መኖሪያቸው በእንግሊዞች ጥበቃ ያገኝ የነበር ቢሆንም አዲስ የተሾመው የብሪታንያ ቆንጽላ ግን የኦቶማን ቱርኮች ኢትዮጵያውያንን ከሚኖሩበት ሲያባርሩ እንግሊዞቹ አልተቃወሙም ነበር።<ref name="Pankhurst 154" /> የእንግሊዝ መንግስት ኦቶማን ቱርክን ለመደገፍ መምረጡ በንጉሰ ነገስቱና በእንግሊዝ መንግስት መካከል ለተፈጠረው ጥል ዋና መነሻ ነበር።<ref name="Zewde History 37" /><ref name="Pankhurst 156" /> ንጉሡ ለጻፉት ደብዳቤ አንድ አመት ሙሉ መልሱን ሲጠባበቁ ቢቆዩም ምንም መልስ ባለማግኘታቸው ትዕግስታቸው ተሟጦ <ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 96</ref> ጥር 4፣ 1856 ላይ ካፒቴን ካሜሮንና ሌሎች የዲፕሎማሲው አካሎች በ[[መቅደላ]] ታሰሩ።<ref name="Pankhurst 154" /> እስክዚያው ድረስ መልስ ሳይሰጡ ዝምታን የፈቀዱት እንግሊዞች በርግጥም በዚህ ጊዜ ከዝምታቸው ነቁ <ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 96</ref>። ወዲያውም ወደ ጎን የተጣለው የንጉሱ ደብዳቤ ተፈልጎ ተገኘ፣ ብዙም ሳይቆይ እንግሊዞች ደብዳቤ ላኩ ። "አስቸኳይ" ደብዳቤ ተጽፎ በ[[ሆሙዝ ራሳም]] አማክይነት ጥር 26፣ 1858 [[ጣና]] ሃይቅ አጠገብ ለንጉሱ ደረሰ።<ref name="Abebe 99" /> በዚሁ ደብዳቤ የእንግሊዝ መንግስት እስረኞቹ እንዲፈቱና ይህ ሲሆን እርዳታ እንደሚሰጥ አስታወቀ። በዚህ መልስ ያልረኩት ቴዎድሮስ ራሳምን እንዲሁ በመቅደላ እስር ቤት ከተቱት <ref>Jean Doresse, Histoire de l’Éthiopie, PUF, collection QSJ, 1970, p. 87</ref>።

ለሰላም መውረድ የመጨረሻው ተስፋ ነው የተባለው ሚሲዮኑ [[ማርትን ፍላድ]] በሐምሌ 1858 ከቴዎድሮስ ወደ እንግሊዝ ተላከ።<ref name="Abebe 99" /> ጥር 1859 ላይ ንጉሰ ነገሥቱ እስረኞቹን ፈተው ወደ ምጽዋ ከተወሰዱ በምትኩ የእንግሊዝ መንግስት ወታደራዊ እርዳታ እንደሚያደርግ ደብዳቤ ከእንግሊዝ መንግስት ደረሳቸው።<ref name="Marcus History 70" /> በመካከሉ፣ ኢትዮጵያው ውስጥ የነበረቸው የማርቲን ፍላድ ሚስት፣ አውሮጳውያኑ እንደገና እንደታሰሩ ለባሏ አሳወቀች።<ref name="Pankhurst 156" /> ታህሳስ 185 ላይ እስረኞቹ ተፈተው ወደ ምጽዋ እንዲላኩ ፍላጎቱን አስታወቀ።<ref name="Pankhurst 156" /> በዚህ ወቅት ንጉሰ ነገሥቱ በማያባራ ዘመቻና የማያቋርጥ አመጽ ተጠምደው ስለነበር ከመቅደላ ምጽዋ ያለውን መንገድ መቆጣጠር አይችሉም ነበር።<ref name="Pankhurst 156" /> ስለሆነም ሚያዚያ 1859 ከእንግሊዝ የደረሳቸውን ዛቻ መልስ ባለመስጠት ችላ አሉት ፣ በዚህ ሁኔታ የእንግሊዝ መንግስት እስረኞቹን ለማስፈታት ዘመቻ ለማድረግ ወሰነ።<ref name="Marcus History 70">Marcus, 2002, p. 70</ref>

== የቴዎድሮስ መሞት ==
=== የእንግሊዞች ዘመቻ ===
በመረጃ ልውውጥ ላይ በተነሳው ችግርና እንዲሁም እንግሊዞች ለንጉሱ የላኩት ዛቻ መልስ ባለማግኘቱ ምክንያት ነሐሴ 1859 እንግሊዞች በ[[ሮበርት ናፒየር]] የሚመራ 32፣000 ጦር ሰራዊት አዘመቱ።<ref name="Zewde History 40" /> እንግሊዞቹ በዚህ ወቅት በኢትዮጵያ ስለሚሆነው ጉዳይ ጥልቅ መረጃ የነበራቸው ሲሆን በየአካባቢው እየተነሳ ስለነበር አመጽ ሙሉ ግንዛቤ ነበራቸው። የቴዎድሮስ ሰራዊት በድሮ ጊዜ ወደ 100፣000 የሚጠጋ የነበር ሲሆን በ1859 ከ5000እስከ 10፣000 በላይ አይሆንም ነበር።<ref name="Abebe 97" /> ንጉሰ ነገሥቱ የመጨረሻ ዘመቻቸውን ፈጽመው በጥቅምት 1860 ላይ [[መቅደላ]] ደረሱ፣ ይሄውም ከናፒየር ሰራዊት 2 ሳምንት ቀድሞ ነበር።<ref name="Marcus History 71" />

የእንግሊዝ ሠራዊት ያለምንም ችግር [[ምጽዋ]] ላይ ካረፈ በኋላ ከሌሎች የኢትዮጵያ ኃይሎች ለምሳሌ [[ዓፄ ዮሐንስ ፬ኛ|ካሳ ምርጫ]] ድጋፍ በማግኘት፣ ከ[[ተክለ ጊዮርጊስ]] ሐዘን በማግኘት፣ ከ[[ዳግማዊ ምኒልክ]] ድጋፍም ሆነ ተቃውሞ ሳይደርስበት ያለ ችግር ወደ መቅደላ ተመመ።<ref name="Pankhurst 157" /><ref>Ethiopia, A short illustrated history, Ministry of Education and Fine Arts, Berhanena Selam Haile Selassie I printing press, Addis Abeba, 1969, page 112</ref> የብሪታንያ ሠራዊት በተለይ ከፍተኛ ድጋፍ ያገኘው ከ[[ዓፄ ዮሐንስ ፬ኛ|ካሳ ምርጫ]] ሲሆን፣ በቂ የመጓጓዣና የምግብ እርዳታ ያገኙት ከኒሁ ሹም ነበር።<ref name="Zewde History 41">Zewde, p. 41</ref> [[ሚያዚያ ፲]] ቀን [[1860|፲፰፻፷]] ዓ/ም ላይ የመጀመሪያውና የመጨረሻው የፊት ለፊት ጦርነት በቴዎድሮስ ሰራዊትና በናፒየር ሰራዊት መካከል ተካሄደ70። ይህ ጦርነት በታሪክ የ[[አሮጌ ጦርነት]] ተብሎ ሲታወቅ ከመቅደላ እግርጌ የተደረገ ውጊያ ሲሆን በዚሁ ጦርነት የኢትዮጵያ ሰራዊት ተሸንፎ አፈገፈገ 12። 
[[ስዕል:The death of Tewodros.jpg|thumb|left|upright=1.2| የእንግሊዝ ወታድሮች የንጉሡን እሬሳ ሲያዩ። ለዚህ ማስታወሻ የተገጠመ ግጥም </br> ገደልንም እንዳይሉ ..ሞተው አገኟቸው </br> ማረክንም እንዳይሉ .. ሰው የለ በጃቸው </br> ምን አሉ እንግሊዞች.. ሲገቡ አገራቸው </br> ለወሬ አይመቹ .... ተንኮለኛ ናቸው </br> ]]
በሚቀጥለው ቀን፣ ሚያዚያ11 ላይ፣ ናፒየር ለቴዎድሮስ በጻፈው ደብዳቤ ንጉሡ እስረኞቹን ከፈቱና ለ"እንግሊዟ ንግሥት እጅ ከሰጡ" "በክብር እንደሚያዙ" አሳወቃቸው።<ref name="Pankhurst 158">Pankhurst, p. 158</ref> ሆኖም ንጉሰ ነገሥቱ ከኩራታቸው አንጻር ይህን አይነት መዋረድ እንደማይቀበሉ አሳወቁ።<ref name="Pankhurst 158" /> በዚህ ሁኔታ ንጉሱ አቋማቸውን በደምብ የሚያሳውቅ፣ በጊዜው "ድንቅ" የተባለ<ref name="Pankhurst 158" />፣ ማንነታቸውንም በርግጥ የሚይሳይ ደብዳቤ ጻፉ።<ref name="Zewde History 41" /> ለናፒርየር የተጻፈው ይህ ደብዳቤ አጠቃላይ የጊዜውን የኢትዮጵያ ሁኔታ የዳሰሰና ለኢትዮጵያ ህዝብ የገቡት የመጨረሻ ኪዳን ነበር።<ref name="Pankhurst 158" />
:"በስመ አብ፡ ወወልድ፡ ወመንፈስ ቅዱስ፡ አንድ አምላክ፡ በሥላሴ፣ በክርስቶስ፡ የሚያምነው ፡ ካሳ [...] ለአገሬ ሕዝብ "ግብርን ተቀበሉ፣ ስርዓትንም ተማሩ" ብየ፡ብነገር፡ እነርሱ ፡ ግን፡ ይህን ፡ በመቃወም፡ ከኔ ጋር ጥል ጀመሩ። አንተ ፡ ግን ፡ በስራት፡ በሚመሩ፡ ወታደሮች፡ ታሸንፋለህ። አልባሌ ፡ የብረት፡ ኳስ፡ ፈርተው፡ የሚወዱኝና ፡ የሚከተሉኝ ፡ ሰወች ፡ ጥለውኝ ፡ ጠፉ። አንተ ፡ጥቃት፡ ስታደረስ፡ ከነርሱ፡ ጋር አልነበርኩም። እኔማ፡ እራሴን፡ ትልቅ ፡ አድርጌ፡ ቆጥሬ፡ ዋጋ ፡ በሌለው፡ መድፍ ፡ ተዋጋሁ። [...] እግዚአብሔር ፡ ቢፈቅድ፡ ሁሉን ፡ለመመራት፡ ነበር፡ ሃሳቤ፣ አምላክ ፡ ይሄን፡ ከከለከለኝ ፡ ሞቴን እጠብቃለሁ [...] እራስክን ፡ትላንት ፡ያስደሰትክ ሆይ፣ አምላክ እንደኔ አያድርግህ፣ በተለይ ደግሞ አምላክ በኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኙትን ጠላቶቸን አያድርግህ። እኔማ እየሩሳሌም ሂጄ ቱርኮችን ለማባረር ነበር ሃሳቤ። ወንዶችን የማረከ፣ በሌሎች ሊማረክ አይችልም።<ref name="Henze 141">Henze, p. 141</ref>

እኒህን "የጀግንነት ቃላት"<ref name="Pankhurst 158" /> ካስጻፉ በኋላ ንጉሱ እራሳቸውን ሊያጠፉ ቢሞክሩም ወታደሮቻቸው ሽጉጣቸውን ከጃቸው ነጥቀው አዳኗቸው።<ref name="Pankhurst 159">Pankhurst, p. 159</ref> ይህ ሁሉ ሲሆን ከእንግሊዞች ጋር የሚደረገው ድርድር አላቋረጠም፣ ንጉሰ ነገሥቱም ጥሉን በሰላም ለመፍታት ከመሞከር አልተቆጠቡም። ለ[[ፋሲካ]] በዓል ማክበሪያ ብለው ንጉሱ ለናፒየር ብዙ ከብቶች በስጦታ ላኩ።<ref name="Pankhurst 159" /> የእንግሊዙ ጦር አዛዥ ግን የከብት ስጦታውን አልቀበልም በማለት መልሶ ላከ።<ref name="Pankhurst 160">Pankhurst, p. 160</ref> የስጦታውን አለመቀበል ንጉሱ ሲሰሙ ከመቅደላ ለመውጣት ሞከሩ ሆኖም ግን መቅደላ በእንግሊዞች ተከቦ ነበር።<ref name="Pankhurst 160" />

በዚህ ወቅት ለብዙ ወቅት የታሰሩት ሚሲዮኖችና የፖለቲከኛ እስረኞች ተፈቱ።<ref name="Marcus History 72">Marcus, p. 72</ref> የተፈቱትን እስረኞች ያዩ ገለልተኛ ተመልካቾች፣ በፈረንሳይ፣ በሩሲያ፣ በሳውዲ አረቢያ፣ በሆላንድ፣ አውስትራሊያና ስፔን በእስረኞቹ መልካም ጤና በጣም ይደነቁ ነበር፣ ከእስረኞቹ አንዱም «በታስርነበት ወቅት ጥሩ ቤትና ምግብ ነበረን የምንፈራው የንጉሱን ቁጣ ነበር»።<ref name="Pankhurst 160" />

[[ሚያዚያ ፮]] ቀን ሦስት ሰዓት ላይ እንግሊዞች በመቅደላ ምሽግ ላይ የመጨረሻ ጥቃት አደረሱ። ንጉሱ፣ የሃይል ሚዛኑ ወደ እንግሊዞቹ ሙሉ በሙሉ አንዳጋደለ ስለተረዱ ለወታደሮቻቸው እንዲህ በማለተ ተለይተው ሄዱ "ተፈጽሟል! ከርሱ እጅ ከምወድቅ ብሞት ይሻለኛል"።<ref name="Pankhurst 160" /> ወዲያውም ከ[[ንግስት ቪክቶሪያ]] የተላከላቸውን ሽጉጥ<ref name="Henze 141" /> መዘው በመጉረስ በጀግንነት አለፉ።<ref name="Pankhurst 160" />

እንግሊዞቹ 9 ሚሊዮን ፓውንድ አውጥተው ዘመቻውን ሲያቅዱ የመቅደላን ምሽግ አፍርሰው ንጉሱን ለመማረክ ነበር።<ref name="Marcus History 72" /> ሆኖም ምሽጉ ሲሰበር ንጉሱ ሞተው ስልተገኘ ናፒየር እጅጉን በመናደዱ ሙሉውን መቅደላ እንዲመዘብርና <ref name="Abebe 101">Abebe, p. 101</ref> የተረፈው በእሳት እንዲጋይ አደረገ።<ref name="Abebe 101" /> ሚያዚያ 18 ላይ እንግሊዞቹ የተከፋፈለች አገር ትተው ሄዱ፣ ወዲያም ግንቦት 1860 ላይ የላስታው [[ዋግሹም ጎበዜ]] በ60፣000 ጠንካራ ወታደሮቹ በመታገዝ ንጉሰ ነገሥት [[ዳግማዊ አጼ ተክለ ጊዮርጊስ]] በመባል ስልጣን ላይ ወጣ።<ref name="Henze 146">Henze, p. 146</ref>

===ውርስና ትዝታ ===
እንደ ባህሩ ዘውዴ አስተያየት የቴዎድሮስ ህይወት በ3 ቦታወች ይጠቃለላል፡ [[ቋራ]]፣ [[ጋፋት]]ና [[መቅደላ]]። የመጀመሪያው የፖለቲካና ውታደራዊ መሰረትን ሲወክል፣ ሁለተኛው የዘመናዊነትን ፍላጎት ይወክላል፣ ሶስተኛው ደግሞ መጠለያንና፣ የሞት ቦታን ይወክላል።<ref name="Zewde History 40" /> አጠቃላዩ የቴዎድሮስ ውጤት ቅይጥ ነው፣ የሚለው ባህሩ ዘውዴ፣ ለውጡ "ስልትና ጭብጥ" ይጎለዋል ሲል።<ref name="Zewde History 31" /> ብዙው ለውጥ ሙሉ በሙሉ "ያልተተገበረ ሙከራ" ነበር ይላል።<ref name="Abebe 101" /> በአጠቃላይ መልኩ፣ ለውጡቹ ሊተገበሩ የሚችሉ የነበሩ በሂንም 60 ላለመተግበራቸው የተወሰኑ ምክንያቶች ነበሩ 68።የመጀመሪያው ምክንያት የኢትዮጵያ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ሲሆን ተራራማው ምልክዓ ምድር ተገቢ የሆነ የርስ በርስ መርጃ ልውውጥን ስለሚያግድ ለውጦቹን ከአንድ ቦታ ወደ ሌላ ለማስተዋወቅ አስቸጋሪ ነበር።<ref name="Marcus Life 22">Marcus, 1995, p. 22</ref> ሌላው ደግሞ ታላቅ የወታደራዊ መዋቅራቸውን ወደ ፖለቲካዊ የበላይነት ለመተርጎም አለመቻላቸው ነበር።<ref name="Marcus Life 22" /> አንድ ክፍለ ዘመን ሙሉ ያለምንም መካከለኛ መንግስት የነበረን አገር በንጉሰ ነገሥቱ መልካም ፈቃድ ብቻ ለማስተካከል የማይቻል ነው።<ref name="Zewde History 31" /> በ"ፖለቲካ ሹመት" አዲስ የገዢ መደብ ለመፍጠር የሞከሩትም ሁኔታ ከነባር ጥንታዊ ገዥወች ጋር ያጣላቸው ነበር60። [[ፓውል ሄንዝ]] እንደጻፈ ግን "ምን አልባትም የተዋቀረ መንግስት እና አንስተኛ አስተዳዳሪወች ቢኖራቸው፣ ንጉሱ ያሰቡትን ለውጥና ተሃድሶ ማድረግ ይችሉ ነበር"።<ref name="Henze 142">Henze, p. 142</ref> የንጉሱ ተራማጅ ግቦች በቂ ስልትና አስፍላጊ ጥሬ ሃብት አልነበረውም 47፤ እንዲሁም ለነበሩበት ጊዜ የሚፈጥንና የሚጋጭ ነበር።<ref name="Henze 142" />
 
ታሪክ ጸሃፊወች ቴዎድሮስ ከፈጸሙት ተግባራት ይልቅ ባሳዩት አርቆ አሳቢነትና ሊፈጽሙት በሞከሩት ተግባራት ሲያነሱ 60 ሺፈራው የተባለው የታሪክ ተመራማሪ ብዙ ጊዜ ታሪክ ጸሃፊወች ከዚህ ጎን ለጎን የቴዎድሮስን ህጋዊ መሪነት ጥያቄ ስር ሲጥሉ ይታያሉ ብሏል<ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 97</ref>። ታሪክ አጥኝው [[ፓውል ሄንዝ]] እንደመዘገበ ከ20ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ ቴዎድሮስ በኢትዮጵያን ዘንድ "በጣም ታዋቂው መሪ ሆነ"።<ref name="Henze 133">Henze, p. 133</ref> ንጉሱ ከሞቱ በኋላ በትውልዶች ዘንድ ለየት ያሉ ሰው መሆናቸው እየታመነ ሄደ፣ አንድ አንድ ጊዜም በተጋነነ ሁኔታ <ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 92</ref>። በተለይ ንጉሱ እስካሁን የሚታወሱበት ዋና ምክንያት ከጊዜይቸው ቀደም ብሎ በነበራቸው የተለያዩ እቅዶች ነበር።<ref name="Henze 133" />
[[ስዕል:Ill007.jpg|right|300px|thumb| አጼ ቴወድሮስ በፍርድ ወምበር]]
 
በኢትዮጵያኖች አይን ቴዎድሮስ የዘመናዊ ስልጣኔን በር ከፋች ሲሆኑ <ref name="Henze 133" /> "እንደገና አንድ የሆነችና ጠንካራ ኢትዮጵያም" ምልክት ናቸው።<ref name="Henze 142" /> የአገሪቱን ፖለቲካዊና ሃይማኖታዊ አንድነት ለመመለስ ታላቁ ምኖታቸው ነበር፣ ያገሪቱን ጥንታዊ ድንበርም ለማስመለስ እንዲሁ 60። ምንም እንኳ በጊዜያቸው ብዙወች ባይረዷቸውም አገራቸውን ለማሰልጠንም ከፍተኛ ርብርብ አድርገዋል60። በፖውል ሄንዝ አስተሳሰብ ንጉሱ ለአንድ ክፍለ ዘመን ሲበሰብስ የነበረውን መንግስት በመቅጨት ተራማጅነትን፣ አንድነትንና ስልጣኔን አስተዋውቀዋል፣ ስለሆነም የመጀመሪያው ዘመናዊና ማዕከላዊ መሪ ነበሩ።<ref name="Henze 343">Henze, p. 343</ref> የብሄራዊ አንድነት መፍጠርን ሂደት ንጉሱ ዙፋን ላይ ከወጡ ጀምሮ አካሂደዋል<ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 97</ref>። በሞቱ ጊዜ ብዙውን ህዝብ ከእንቅልፍ በመቀስቀሳቸው<ref name="Henze 343" />፣ የርሳቸው ተከታዮች ንጉሱ የጀመሩትን ስራ ሊያስፈጽሙ ችለዋል። እንደ ታሪክ አጥኝው [[ሃሮልድ ማርከስ]]አስተያየት የዳግማዊ አጼ ምንሊክ ግዛት በቴዎድሮስ የተጠነሰሰውና በአጼ ዮሓንስ የታደሰውን የማዕከላዊ ግዛትን ሃሳብ ድል ያበሰረ ነበር።<ref name="Marcus Life 3">Marcus, 1995, p. 3</ref> በመጨርሻም ሌላው አጼ ቴዎድሮስ በኢትዮጵያውያን ዘንድ የሚታወሱበት ምክንያት በ"ከፍተኛ ጀብዱዋቸው"ና ከርሳቸው በላይ ከፍ ባሉ ሰራዊቶች ላይ በተቀዳጇቸው አስገራሚ ድሎች ምክንያት ነበር <ref>Shiferaw Bekele (sous la direction de Gérard Prunier), L’Éthiopie contemporaine, édition Karthala, 2007, p. 92</ref>። 

ከሌሎች ታላላቅ መሪወች ይልቅ የአጼ ቴዎድሮስ አሟሟት በኢትዮጵያን ዘንድ የማይረሳ ነው 39። በጀግንነት፣ እጅ አልሰጥም ብለው ማለፋቸው ለህዝቡ "ቅቤ ያጠጣ" ተግባር እንደነበር ታሪክ አጥኝው [[ብርሃኑ አበበ]] ይገልጻል።<ref name="Abebe 101" /> ስለሆነም ንጉሱ በሞቱ ጊዜ የተገጠሙት ግጥሞች እስካሁን ድረስ በብዙ ኢትዮጵያውያን ዘንድ ይታወቃሉ።<ref name="Henze 146" />

:መቅደላ አፋፉ ላይ ጩኸት በረከተ
:የሴቱን አናውቅም ወንድ አንድ ሰው ሞተ

የቴዎድሮስ እራሳቸውን ማጥፋት በጊዜው ለነበሩና አሁን ድረስ ላሉ ሰዓሊያን ስእሎች ጥሩ ርዕስ ሆነ።<ref name="Zewde History 40" /> የንጉሱ ሞት በኢትዮጵያ ብቻ ሳይሆን በ[[አውሮጳ]] ሳይቀር ለቴዎድሮስ ከፍተኛ ሃዘንና አድናቆትን አተረፈ።<ref name="Abebe 101" /> «ማርከው ሊወስዷቸው አቅደው የመጡትን እንግሊዞች ግብ በማኮላሸት »ቴዎድሮስም በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ከፍተኛ ቦታን አገኙ።<ref name="Pankhurst 160" /> ብዙ የልቦለድ ጸሃፊያን እና ቲያትር አዘጋጆች ለቴዎድሮስ እስካሁን ድረስ ይደርሳሉ ይጽፋሉ፣ ምሁራንም ቢሆን አሁን ድረስ ልጆቻቸውን በንጉሱ ስም ይሰይማሉ።<ref name="Zewde History 40" /> የኢትዮጵያ ዘፋኞች፣ ዘመናዊ ዘፋኞች ሳይቀሩ የንጉሱን ስም ይጠቅሳሉ።<ref name="Henze 133" /> እንደ [[ብርሃኑ አበበ]] አስተሳስብ "የምርኮን ውርደት አሻፈረኝ በማለት በመሞታቸው" በኢትዮጵያውያን ዘንድ ከፍተኛ ግምትን ንጉሱ እንዲያገኙ አድርጓል።<ref name="Abebe 101" />

<br />

* ጳውሎስ ኞኞ፣ አጤ ቴዎድሮስ፤ ፲፱፻፹፭ ዓ.ም.
* {{en}} Richard Pankhurst, [http://books.google.com/books?id=8mNnXC_oVmQC|The Ethiopians: A History (Peoples of Africa)], Wiley-Blackwell ; New Ed edition, 2001 ISBN|0631224939 ; chap. VIII (« The Early Nineteenth Century and the Advent of Téwodros II »), ገጽ131-161 
* {{en}} Harold G. Marcus, ''A History of Ethiopia'', University of California Press, 2002, ገጽ. 48-73 ISBN|0520224795 
* {{en}} Ministry of Education and Fine Arts, ''Ethiopia, A short illustrated history'', Berhanena Selam Haile Selassie I printing press, Addis Abeba, 1969 ; chap. XVII (« Tewodros 1855-1868 »), ገጽ103-115
* {{en}} David Hamilton Shinn et Thomas P. Ofcansky, ''Historical Dictionary of Ethiopia'', Scarecrow Press, 2004 ; Article « Tewodros II » ገጽ 376-377 ISBN|0810849100
* {{fr}} Berhanou Abebe, [http://books.google.com/books?id=iPPOqqHz2AwC|Histoire de l'Éthiopie d'Axoum à la révolution], Paris, Maisonneuve & Larose, coll. « Monde africain », 1998 ISBN|2-7068-1340-7 ; chap. VII (« L'essor de Théodros »), ገጽ 87-104 
* {{fr}} Jean Doresse, ''Histoire de l'Éthiopie'', PUF, collection QSJ, 1970, ገጽ 84-89 
* {{fr}} Paul B. Henze, [http://books.google.com/books?id=gzwoedwOkQMC|Histoire de l'Éthiopie. L'œuvre du temps], Paris, Moulin du Pont, trad. de l'anglais par Robert Wiren, 2004, pp. 123-143 ISBN|2-84586-537-6

== መጽሐፎች ==
* {{en}} Bahru Zewde, James Currey, A History of Modern Ethiopia, 1855-1991, Londres, 2002, pp. 64-111 (ISBN 0-8214-1440-2) ; partie II (« Unification and Independence - 1855 - 1896 »), chap. I (« The first response : Kasa - Tewodros »), ገጽ 27-42
* {{en}} Sven Rubenson, King of Kings: Tewodros of Ethiopia, Addis Ababa, Haile Selassie I University,1966
* {{en}} Sir Darrell Bates, The Abyssinian Difficulty: The Emperor Theodorus and the Magdala Campaign, 1867-68, Oxford Press, 1979
* {{en}} Shiferaw Bekele, L'Éthiopie contemporaine (sous la direction de Gérard Prunier), Karthala, 2007, 440 pages, (ISBN 978-2-84586-736-9) ; chap. III (« La restauration de l'État éthiopien dans la seconde moitié du XIXe siècle »), partie I (« L'ascension de Tewodros II et la restauration de la monarchie (1855-1868) »), p. 92-97

==ታሪካዊ መዝገቦች ==
* {{en}} Antoine d'Abbadie d'Arrast, '' L'Abyssinie et le roi Théodore'', Ch. Douniol, Paris, 1868 በኢንተርኔት [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k106152m]
* {{en}} Henry Blanc, ''Ma captivité en Abyssinie : avec des détails sur l'empereur Théodore'', traduit par Mw Arbousse-Bastide, Société des traités religieux, Paris, 1870 በኢንተርኔት[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k852142]
* {{en}}Henry Blanc, ''Les captifs de Théodoros, d'après la relation du Dr Blanc'', traduit et abrégé par Ferdinand de Lanoye, Hachette, Paris, 1869 በኢንተርኔት[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k84625k]
* {{en}}Charles Bussidon, ''Abyssinie et Angleterre (Théodoros) : perfidies et intrigues anglaises dévoilées, souvenirs et preuves'', A. Barbier, Paris, 1888 በኢንተርኔት[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k104850g]
* ('''አማርኛ ደብዳቤ''') Lettre du Negussa Negest Téwodros II à un destinataire inconnu, sur le site des archives nationales d'Addis Abeba በኢንተርኔት[http://www.nale.gov.et/Ethiopian%20Kings/Letter%20of%20Atse%20Thewodros.pdf] {{Wayback|url=http://www.nale.gov.et/Ethiopian%20Kings/Letter%20of%20Atse%20Thewodros.pdf |date=20110720154427 }}

=== ልብ ወለዶች===
* የታንጉት ምስጢር

=== ስዕሎች ===
* [[የአጼ ቴዎድሮስ ዘመን ምስሎች|ከአጼ ቴዎድሮስ ዘመን የሚመነጩና ሌሎች ከንጉሱ ጋር የተያያዙ ስዕሎችና ፎቶግራፎች]]
* [https://web.archive.org/web/20120118203509/http://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_image.aspx?image=an00111257.jpg&retpage=24953 ''ንጉሱ በፍርድ ወምበር''], 1920 - 1950 የተሳለ, የብሪታኒያ ቤተ መዘክር
* [https://web.archive.org/web/20110813203827/http://www.ethiopianhistory.com/images/tewodros_sucide.jpg 'የቴዎድሮስ ሞት''], 1960, የኢትዮጵያ ጥናት ኢንስቲትዩት ቤተ መዘክር

=== በቲያትር ===
* አማርኛ፡ [http://www.ethiotube.net/video/1266] {{Wayback|url=http://www.ethiotube.net/video/1266 |date=20120118194819 }}

=== ተጨማሪ የውጭ ድረ ገጾች ===

* {{en}} [http://www.africanidea.org/emperor_tewdros.pdf ''The Great Unifier : Emperor Tewodros II of Ethiopia''] በገላውዲዎስ አርአያ
* {{en}} [http://www.ethiopiantreasures.co.uk/pages/tewodros.htm Biographie de Téwodros II] {{Wayback|url=http://www.ethiopiantreasures.co.uk/pages/tewodros.htm |date=20161231061423 }}
* {{en}} [http://www.angelfire.com/ny/ethiocrown/Tewod.html La page de Téwodros II sur le site Imperial Ethiopia Homepages]
* {{en}} [http://www.ethiopianhistory.com/Tewodros_II Page de Téwodros II sur le site Ethiopian History]
* {{en}} [http://www.mongabay.com/history/ethiopia/ethiopia-from_tewodros_ii_to_menelik_ii,_1855-89.html Ethiopia - From Tewodros II to Menelik II, 1855-89]
* {{en}} [http://www.ethiomedia.com/newpress/tewodros_last_day.html The last day of Emperor Tewodros II life] {{Wayback|url=http://www.ethiomedia.com/newpress/tewodros_last_day.html |date=20090108003842 }}
=== ዜና መዋዕሎች ===
------
{| class="wikitable"
|-
! [[ደብተራ ዘነብ]]!! ያልታወቀ ደራሲ !! [[አለቃ ወልደማርያም]]
|-
| 
[[ስዕል:The_Chronicle_of_King_Theodore_of_Abyssi.pdf|thumb|left|150px| በ[[ደብተራ ዘነብ]] የተጻፈ፦ የሚያዩት ገጽ ላይ ወይም እዚህ ላይ [http://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8B%95%E1%88%8D:The_Chronicle_of_King_Theodore_of_Abyssi.pdf]  በመጫን የመጽሐፉን ፹ገጾች ማንበብ ይችላላሉ|page=16]]
||[[ስዕል:Tewodros.Fusela.pdf|thumb|left|300px| ባልታወቀ ደራሲ የተጻፈ፦ የሚያዩት ገጽ ላይ ወይም እዚህ ላይ [http://am.wikipedia.org/w/index.php?title=ስዕል:Tewodros.Fusela.pdf]   በመጫን የመጽሐፉን ፴ ገጾች ማንበብ ይችላላሉ|page=1]]|| [[ስዕል:Tewodros.Mondon.pdf|thumb|left|300px| በ[[አለቃ ወልደማርያም]] የተጻፈ፦የሚያዩት ገጽ ላይ ወይም እዚህ ላይ [http://am.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%88%B5%E1%8B%95%E1%88%8D:Tewodros.Mondon.pdf]  በመጫን የመጽሐፉን ፴፱ ገጾች ማንበብ ይችላላሉ|page=6]]
|}

== ማመዛገቢያ ==
{{Reflist|30em}}

== ዋቢ መጻሕፍት ==
* {{fr}} Abebe, Berhanou; ''Histoire de l'Éthiopie d'Axoum à la révolution, Édition Maisonneuve & Larose'', 1998
* {{en}} Bates, Darrell; ''The Abyssinian Difficulty'', OUP, 1979
* {{en}} Bruce, James; ''Travels to Discover the Source of the Nile in the Years 1768, 1769, 1770, 1771, 1772 and 1773'', Edimbourg, 1790, vol. II, p. 64
* {{fr}} Henze, Paul B.; ''Histoire de l'Éthiopie, Moulin du pont'', 2004
* {{en}} Marcus, Harold G.; ''The life and times of Menelik II: Ethiopia 1844-1913'', Lawrenceville, Red Sea Press, 1995
* {{en}} Marcus, Harold G.; ''A History of Ethiopia'', University of California Press, 2002, ገጽ. 48-73 ISBN|0520224795
* {{en}} Pankhurst, Richard; ''The Ethiopians : A History'', Wiley-Blackwell, 2001
* {{en}} Zewde, Bahru; Currey, James ''A History of Modern Ethiopia, 1855-1991'', Londres, 2002, pp. 64-111 (ISBN 0-8214-1440-2) ; partie II (« Unification and Independence - 1855 - 1896 »), chap. I (« The first response : Kasa - Tewodros »), ገጽ 27-42

{{የኢትዮጵያ ነገሥታት}}

[[መደብ:አጼ ቴዎድሮስ]]