ጥሬ ኮዱን ለየአዋን ሥርወ መንግሥት ለማየት

[[File:Dynastic list Awan Siwashi Louvre Sb17729.jpg|thumb|right|upright=0.8|የአዋንና የሲማሽኪ ሥርወ ነገስታት ዝርዝር ሰነድ]]

'''የአዋን ሥርወ መንግሥት''' እስከሚታወቅ ድረስ የ[[ኤላም]] መጀመርያ ሥርወ መንግስት ሲሆን የታሪካዊ መዝገቦች መጋረጃ ከተከፈተበት ወቅት ጀምሮ ተገኝቶ ነበር።  «አዋን» ምናልባት ከ[[ሱስን]] ሩቅ ያልሆነ አገር ወይም ከተማ ስም ነበረ።

ኤላም ከጥንት ጀምሮ የ[[ሱመር]] ከተሞች ተዋዳዳሪ ነበረ። ከ[[ሥነ ቅርስ]] የታወቀው የ[[ኪሽ]] ንጉሥ [[ኤንመባራገሲ]] ኤላምን እንዳሸነፈው ተባለ።  ከዚህ በኋላ የ[[ኡሩክ]]ና የ[[ኡር]] ነገሥታት በተራቸው የሱመር ላዕላነቱን ይዘው ነበር። በ[[ሱመራዊ ነገሥታት ዝርዝር]] ዘንድ፣ ኡር ወደቀና ላዕላይነቱ ወደ አዋን ነገሥታት ተዛወረ። 

ሦስት የአዋን ነገሥታት በሱመር ለ356 ዓመታት እንደ ነገሡ ሲል ይህ ቁጥር ግን ሊታመን አይችልም፤ ከዚህ በላይ የነገሥታቱ ስሞች ከጽላቶቹ ጠፍተው አልተገኙም።<ref name="Legrain">Legrain, 1922, pp. 10, 12, 22.</ref> ሦስተኛው ስም በከፊል «ኩ-ኡል-...» ለ36 አመት እንደነገሠ ብቻ ከአንድ ቅጂ ሊነብ ይችላል።<ref name="Iranica-Awan">{{Cite web |title=Encyclopedia Iranica, "AWAN" |url=http://www.iranica.com/articles/awan-name-of-a-place-in-ancient-western-iran-the-nominal-dynastic-seat-of-elamite-rulers-in-the-late-third-millennium-b |accessdate=2011-03-20 |archivedate=2010-12-08 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101208192641/http://www.iranica.com/articles/awan-name-of-a-place-in-ancient-western-iran-the-nominal-dynastic-seat-of-elamite-rulers-in-the-late-third-millennium-b }}</ref> የአዋን ነገሥታት በጣም ረጅም ለሆነ ጊዜ በሱመር እንደ ታገሡ የማይመስል ነው። በመጨረሻ በ[[ኪሽ]] አዲስ ሥርወ መንግሥት እንደ ተነሣ ላዕላይነቱን ከአዋን እንደ ያዘ ይለናል።

በሱስን አንድ ሰነድ ተገኝቶ 12 የአዋን ነገሥታት ስሞች ይሰጣል።<ref>Cameron, 1936; Hinz, 1972; The Cambridge Ancient History; Vallat, 1998.</ref> ለዚህ ዘመን ያሉት ምንጮች እጅግ ጥቂት ስለ ሆኑ፣ እኚህ ስሞች በብዛት እርግጥኛ አይደሉም። 

በዚህ ጊዜ ኤላም ከሱመር [[እህል]] ያስገባ ሲሆን፣ ወደዚያ [[በሬ]]፣ [[ሱፍ]]፣ [[ባርያ]]ና [[ብር (ብረታብረት)|ብር]] ያስወጣ ነበር። በአንድ ሰነድ መሠረት፣ [[ቆርቆሮ]] ከሱመር ወደ ኤላም ተልኮ እንደ [[ነሐስ (ብረታብረት)|ነሐስ]] ይመልስ ነበር። 

ሌላ ጽላት እንደሚለን፣ በ[[ላጋሽ]] ገዢ [[ኤነታርዚ]] ዘመን፣ 600 ኤላማዊ ሌቦች ከላጋሽ ምርኮ ይዘው ሲያመልጡ ተሸነፉ። 

በ[[አካድ]] ንጉሥ [[ታላቁ ሳርጎን]] ዘመን፣ የኤላምን ንጉሥ ሉህ-ኢሻን፣ የሂሺፕራሺኒ ልጅ ሲያሸንፍ ምርኮ ከአዋን እንደ ያዘ የሚነግሩን መዝገቦች አሉ። ይህ ሉህ-ኢሻን በአዋን ነገሥታት ዝርዝር ላይ 8ኛው ነው፤ የአባቱም ሂሺፕራሺኒ ስም በአዋን ነገሥታት ዝርዝር የ9ኛው ንጉስ ሂሸፕራተፕ ስም ይመስላል።<ref name="Iranica-Awan"></ref>

የሳርጎን ልጅና ተከታይ [[ሪሙሽ]] ደግሞ ኤላምን፤ ንጉሱንም ኤማህሲኒ እንዳሸነፈው ተባለ።     የኤላምና የ[[ማርሃሺ]] ሃያላት በጦር አለቃ ሲድጋው ሥር ሆነው ከአዋንና ከሱስን መካከል ባለው ወንዝ አጠገብ በሆነ ውግያ ተሸነፉ።  ከዚህ በኋላ የሱስን አውራጃ ለአካድ መንግሥት ተገዥ ሆነ። አንድ ውል በ[[ኤላምኛ]] ከአካድ ንጉሥ [[ናራም-ሲን (አካድ)|ናራም-ሲን]]ና ስሙ ካልታወቀ የአዋን ገዢ መካከል ተገኝቷል። 

አዋን ምንም ቢሸነፍም ኤላማውያን በአካድ በሙሉ አልተዋጡም። አካዳውያን [[አንሻን]]ን መቸም አልደረሱምና የኤላም ዋና ከተማ ሆነ። 

የአካድ መንግሥት በደከመበት ሰዓት የሱስን ገዢ [[ኩቲክ-ኢንሹሺናክ]] ነጻነቱን አዋጀ። ከዚህ በኋላ አዋንንና [[ሲማሽኪ]]ን ወደ ግዛቱ ጨመረ።  በአዋን ነገሥታት ዝርዝር ላይ የመጨረሻው ንጉሥ ስም ነው። ኤላምን በሙሉ ከያዘ በኋላ በሱመር ውስጥ ዘመተ፣ በዚያ [[ኤሽኑና]]ን እና አካድን ያዘ። 

የ[[ኡር]] ንጉሥ [[ኡር-ናሙ]] በኋላ ኩቲክ-ኢንሹሺናክ ድል አደረገ።<ref>Wilcke; See Encyclopedia Iranica articles AWAN, ELAM</ref> ስለዚህ ከአካድና ከኡር-ናሙ መካከል የገዙት [[ጉታውያን]] ለ124 አመት እንደ ቆዩ አይቻልም፤ ሌላ ምንጭ እንደሚለው ለ25 አመት ብቻ እንደ ነበር ያስረዳል። 

ከኩቲክ-ኢንሹሺናክ ዘመን በኋላ የአዋን ስም አንድ ጊዜ ብቻ ይመዘገባል፤ ነገር ግን ከዚህ በፊት የአንሻን ስም አንድ ጊዜ ብቻ ሲታይ ከላጋሽ ንጉሥ [[ጉደአ]] በኋላ ተራ ይሆናል። ስለዚህ ምናልባት የአንሻንና የአዋን ወሰኖች አንድላይ እንደ ነበሩ የሚል አሣብ አለ።<ref>see Hansman; ''Encyclopedia Iranica'', "Anshan".</ref>

ከኩቲክ-ኢንሹንሺናክ ድል በኋላ (1979 ዓክልበ. ግድም) [[የሲማሽኪ ሥርወ መንግሥት]] በኤላም ተነሣ። 

==የአዋን ነገሥታት ዝርዝር==

#ፔሊ፣
#ታታ፣
#ኡኩ-ታንሂሽ፣
#ሂሹታሽ፣
#ሹሹን-ታራና፣
#ናፒ-ኢልሁሽ፣
#ኪኩ-ሲወ-ተምቲ፣
#ሉሂ-ኢሻን (በታላቁ ሳርጐን ዘመን የነገሠ)
#ሂሸፕ-ራተፕ፣
#ሔሉ፣
#ሒታ፣
#ኩቲክ-ኢንሹሺናክ (በኡር-ናሙ ዘመን ነገሠ)

{{S-start}}
{{S-bef | before=የለም?}}
{{S-ttl | title=የ[[ኤላም]] አለቆች | years= 2429-2070 ዓክልበ. ግድም}}
{{S-aft | after=የ[[አካድ]] ንጉሥ [[ታላቁ ሳርጎን|ሳርጎን]]}}
|-
{{S-bef | before=የ[[ዑር]] ንጉሥ [[መስኪአጝ-ኑና]]}}
{{S-ttl | title=የ[[ሱመር]] አለቆች (3) | years=2310-2274 ዓክልበ. ግድም}}
{{S-aft | after=የ[[ኪሽ]] ንጉሥ [[ካልቡም]]}}
{{End}}

==ምንጮች==
{{Reflist}}

==ዋቢ መጻሕፍት==
* Cameron, George, "History of Early Iran", Chicago, 1936 (repr., Chicago, 1969; tr. E.-J. Levin, L’histoire de l’Iran antique, Paris, 1937; tr. H. Anusheh, ایران در سپیده دم تاریخ, Tehran, 1993)
* D’yakonov, I. M., "Istoriya Midii ot drevenĭshikh vremen do kontsa IV beka de e.E" (The history of Media from ancient times to the end of the 4th century BCE), Moscow and Leningrad, 1956; tr. Karim Kešāvarz as Tāriḵ-e Mād, Tehran, 1966. 
* Hinz, W., "The Lost World of Elam", London, 1972 (tr. F. Firuznia, دنیای گمشده ایلام, Tehran, 1992)
* [http://www.etana.org/coretexts/14913.pdf Legrain, Leon, "Historical Fragments", Philadelphia, The University of Pennsylvania Museum Publications of the Babylonian Section, vol. XIII, 1922.] {{Wayback|url=http://www.etana.org/coretexts/14913.pdf |date=20101107074550 }}
* Majidzadeh, Yusef, "History and civilization of Elam", Tehran, Iran University Press, 1991.
* Majidzadeh, Yusef, "History and civilization of Mesopotamia", Tehran, Iran University Press, 1997, vol.1.
* The Cambridge Ancient History
* The Cambridge History of Iran
* [http://www.iranica.com/articles/elam-i Vallat , Francois. Elam: The History of Elam. Encyclopaedia Iranica , vol. VIII pp. 301-313. London/New York , 1998.] {{Wayback|url=http://www.iranica.com/articles/elam-i |date=20101225201028 }}

[[መደብ:የፋርስ ታሪክ]]