ዘመነ ህዳሴ

ዘመነ ህዳሴ (Renaissance ረኔሳንስ ) በተለይ በአውሮፓ ታሪክ እንደሚወሰን ከ1445 እስከ 1640 ዓም ድረስ ያህል ያለው ጊዜ ነው። በተለይ በዚህ ዘመን የተከሠተው የሥነ ጥበብ ተሃድሶ ማለት ነው።

ይህም ቁስጥንጥንያ ለኦቶማን ቱርኮች ከወደቀበት ዓመት ከ1445 ዓም ጀምሮ አካባቢ ይቆጠራል። በዚያን ጊዜ ቢዛንታይን መንግሥት ስለ ወደቀ የአውሮፓ ሥነ ጥበብ ማዕከል ወደ ጣልያን ሊዛወር ጀመረ። ከዚህም በኋላ የሥነ ጥበብ «ዘመነ ህዳሴ» ከጣልያን ወደ ሌሎቹ አውሮፓ አገራት ይስፋፋ ነበር።

«የፕሮቴስታንት ተሃድሶ» ንቅናቄ (Protestant Reformation) ደግሞ በዚህ ዘመን ያህል ውስጥ (ከ1509 እስከ 1640 ዓም ድረስ) ተከሠተ።

በአውሮፓ ታሪክ ውስጥ ከመካከለኛው ዘመን ወደ ዘመናዊነት የተሸጋገረበት እና የ 15 ኛውን እና 16 ኛውን ክፍለ ዘመን የሚሸፍንበት ወቅት ነው ፣ እሱም የጥንታዊ ጥንታዊ ሀሳቦችን እና ግኝቶችን ለማነቃቃትና ለመብለጥ በሚደረገው ጥረት ይታወቃል። የተከሰተው ከመካከለኛው ዘመን መጨረሻ ቀውስ በኋላ እና ከትልቅ ማህበራዊ ለውጥ ጋር የተያያዘ ነው. ከመደበኛው ወቅታዊነት በተጨማሪ የ"ረዥም ህዳሴ" ደጋፊዎች በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን እና መጨረሻውን በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ያስቀመጡት ይሆናል.

ባህላዊው አመለካከት በይበልጥ የሚያተኩረው በህዳሴው ቀደምት ዘመናዊ ገፅታዎች ላይ ነው እና ካለፈው ጊዜ የራቀ ነው በማለት ይከራከራሉ፣ ነገር ግን ዛሬ ብዙ የታሪክ ተመራማሪዎች በመካከለኛው ዘመን ገፅታው ላይ ያተኩራሉ እና የመካከለኛው ዘመን ማራዘሚያ ነበር ብለው ይከራከራሉ።  ሆኖም የዘመኑ ጅምር - የ15ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ህዳሴ እና የጣሊያን ፕሮቶ-ህዳሴ ከ1250 ወይም 1300 አካባቢ - ከኋለኛው መካከለኛው ዘመን፣ በተለምዶ እስከ ሲ.  1250-1500፣ እና የመካከለኛው ዘመን እራሳቸው እንደ ዘመናዊው ዘመን ባሉ ቀስ በቀስ ለውጦች የተሞላ ረጅም ጊዜ ነበሩ።  እና በሁለቱም መካከል እንደ መሸጋገሪያ ጊዜ፣ ህዳሴ ከሁለቱም ጋር ተመሳሳይነት አለው፣ በተለይም የሁለቱም የመጨረሻ እና የመጀመሪያ ንዑስ ወቅቶች።

የህዳሴው ምሁራዊ መሰረት ከሮማን ሰብአዊታስ ጽንሰ-ሀሳብ የተገኘ እና "ሰው የሁሉም ነገር መለኪያ ነው" ከሚለው እንደ ፕሮታጎራስ ያለ የጥንታዊ የግሪክ ፍልስፍና እንደገና የተገኘ የሰብአዊነት ስሪት ነው።  ይህ አዲስ አስተሳሰብ በኪነጥበብ፣ በሥነ ሕንፃ፣ በፖለቲካ፣ በሳይንስ እና በሥነ ጽሑፍ ውስጥ ተገለጠ።  ቀደምት ምሳሌዎች በዘይት ሥዕል ላይ የአመለካከት እድገት እና ኮንክሪት እንዴት መሥራት እንደሚቻል እንደገና መታደስ ናቸው።  ምንም እንኳን የብረት ተንቀሳቃሽ ዓይነት መፈልሰፍ ከ 15 ኛው ክፍለ ዘመን በኋላ ሀሳቦችን ለማሰራጨት ቢያፋጥንም ፣ የሕዳሴው ለውጦች በመላው አውሮፓ አንድ ወጥ አልነበሩም ። የመጀመሪያዎቹ ምልክቶች በጣሊያን በ 13 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ታይተዋል ፣ በተለይም በዳንቴ ጽሑፎች።  እና የጊዮቶ ሥዕሎች።

እንደ ባህላዊ እንቅስቃሴ ፣ ህዳሴው የላቲን እና የቋንቋ ሥነ-ጽሑፍ ፈጠራዎችን ያቀፈ ነበር ፣ በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን በጥንታዊ ምንጮች ላይ የተመሠረተ የመማር ትንሳኤ ጀምሮ ፣ በዘመኑ የነበሩት ለፔትራች ይመሰክራሉ ።  በሥዕል ውስጥ የበለጠ ተፈጥሯዊ እውነታን የመስመራዊ እይታ እና ሌሎች ዘዴዎችን ማዳበር;  እና ቀስ በቀስ ግን ሰፊ የትምህርት ማሻሻያ።  በፖለቲካ ውስጥ ህዳሴ ለዲፕሎማሲ ልማዶች እና ስምምነቶች እድገት አስተዋጽኦ አድርጓል ፣ በሳይንስ ደግሞ በታዛቢነት እና በመረጃ አመክንዮ ላይ የበለጠ ጥገኛ እንዲኖር አድርጓል።  ምንም እንኳን ህዳሴ በብዙ ምሁራዊ እና ማህበራዊ ሳይንሳዊ እንቅስቃሴዎች ውስጥ አብዮቶች ቢያዩም ፣ እንዲሁም ዘመናዊ የባንክ አገልግሎት እና የሂሳብ አያያዝ መስክ ፣ ምናልባት በሥነ-ጥበባዊ እድገቶቹ እና እንደ ሊዮናርዶ ዳ ቪንቺ እና ማይክል አንጄሎ ባሉ ፖሊማቶች አስተዋፅዎ ይታወቃል።  "የህዳሴ ሰው" የሚለውን ቃል አነሳስቷል.

ህዳሴ የጀመረው ከብዙዎቹ የኢጣሊያ ግዛቶች አንዷ በሆነችው በፍሎረንስ ነው።  በጊዜው የፍሎረንስን ማህበራዊ እና ህዝባዊ ባህሪያትን ጨምሮ በተለያዩ ምክንያቶች ላይ በማተኮር ስለ አመጣጡ እና ባህሪያቱ የተለያዩ ንድፈ ሀሳቦች ቀርበዋል-የፖለቲካ አወቃቀሯ ፣ የበላይ ቤተሰቡ ፣የሜዲቺ እና የግሪክ ፍልሰት።  የቁስጥንጥንያ የኦቶማን ቱርኮች ውድቀትን ተከትሎ ወደ ኢጣሊያ የመጡ ምሁራን እና ጽሑፎቻቸው።  ሌሎች ዋና ዋና ማዕከላት ቬኒስ፣ ጄኖዋ፣ ሚላን፣ ሮም በህዳሴው ፓፓሲ እና ኔፕልስ ነበሩ።  ከጣሊያን ጀምሮ ህዳሴ በመላው አውሮፓ በፍላንደርዝ፣ ፈረንሳይ፣ ብሪታኒያ፣ አየርላንድ፣ ስፔን፣ ፖርቱጋል፣ ጀርመን፣ ፖላንድ፣ ሃንጋሪ (ከኔፕልስ ቢያትሪስ ጋር) እና ሌሎችም ተስፋፋ።

የህዳሴው ዘመን ረጅምና ውስብስብ የሆነ የታሪክ አጻጻፍ አለው፤ ከአጠቃላይ የልዩነት ጊዜያዊ ጥርጣሬዎች ጋር ተያይዞ በ19ኛው ክፍለ ዘመን የ‹‹ሕዳሴ›› ክብርና የግለሰብ የባህል ጀግኖች ‹‹የሕዳሴ ሰዎች›› በማለት ምላሽ በሚሰጡ የታሪክ ተመራማሪዎች መካከል ብዙ ክርክር ተካሂዷል።  የህዳሴ ጥቅም እንደ ቃል እና እንደ ታሪካዊ መግለጫ።  አንዳንድ ታዛቢዎች ህዳሴ ከመካከለኛው ዘመን ጀምሮ የተፈጠረ የባህል “ግስጋሴ” ነው ወይ የሚለውን ጥያቄ ውስጥ ያስገባ ሲሆን ይልቁንም ዘመኑን ለጥንታዊው ዘመን አፍራሽነት እና ናፍቆት ያዩታል፣ የማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ የታሪክ ተመራማሪዎች በተለይም የሎንጌ ዱሬዬ በምትኩ ላይ ያተኩራሉ።  በሁለቱ ዘመናት መካከል ያለው ቀጣይነት, ተያያዥነት ያላቸው, ፓንፍስኪ እንደተመለከተው, "በሺህ ትስስር".

ሪናሲታ ('ዳግም መወለድ') የሚለው ቃል ለመጀመሪያ ጊዜ በጆርጂዮ ቫሳሪ የአርቲስቶች ህይወት (c. 1550) ላይ ታየ፣ በ1830ዎቹ ውስጥ እንደ ህዳሴ ተብሎ ተጠርቷል።  ቃሉ እንደ ካሮሊንግያን ህዳሴ (8ኛው እና 9ኛው ክፍለ ዘመን)፣ የኦቶኒያ ህዳሴ (10ኛው እና 11ኛው ክፍለ ዘመን) እና የ12ኛው ክፍለ ዘመን ህዳሴ ላሉ ሌሎች ታሪካዊ እና ባህላዊ እንቅስቃሴዎችም ተዘርግቷል።