የባሕል ጥናት
የባህል ጥናት፣ ሥነ ኅብረተሠብ ወይን ሥነ ማኅበረሰብ ሌላ ስሙ ሶሲዮሎጂ የሰው ልጆች በቡድንና በተናጥል ያላቸውን ባሕል፣ ጠባይና አደረጃጀት የሚያጠና ክፍል ነው። በዚህም ውስጥ አንትሮፖሎጂ ወይም የሰው ልጅ ጥናት (ሥነ ሰብእ) አለ።
'ሶሲዮሎጂ' (ፈረንሳይኛ፦ sociologie /ሶሲዮሎዢ/) የሚለው ቃል በፈረንሳያዊው ጸሐፊ ኤማኑወል-ዦሰፍ ሲዬ በ1772 ዓ.ም. ከሮማይስጥ socius /ሶኪውስ/ (ባልንጀራ፣ ጓደኛ) እና ከግሪክ λóγος /ሎጎስ/ (ቃል ወይም ጥናት) በማጋጠም ተፈጠረ። የፈረንሳይ ፈላስፋ ኦጉስት ኮምፕት ከ1830 ዓ.ም. ጀምሮ በሰፊ ጠቀመው። የኅብረተሰብ ጥናት ሲሆን የኅብረተሰብ ጽንሰ ሀሣብ በሮማይስጥ ትርጉም societas /ሶኪየታስ/ ወይም የባልንጀሮች ግንኙነት ያመልከታል።
ሥነ ማኅበረሰብ እንደ ኢኮኖሚክስ፣ የፖለቲካ ሳይንስ፣ ሥነ ሰብእ (አንትሮፖሎጂ)፣ ታሪክ እና ሥነ ልቦና ካሉ ሌሎች ማኅበራዊ ሳይንሶች አንፃር በአንፃራዊነት አዲስ የአካዳሚክ አቅጣጫ ነው። ሆኖም፣ መሠረታዊ ሐሳቦቹ የቆየ ታሪክ ያላቸው ሲሆን፣ አመጣጣቸውም በተቀላቀለ የሰው ልጅ ዕውቀትና ፍልስፍና ውስጥ መፈለግ ይቻላል። ሥነ ማኅበረሰብ አሁን ባለው ሳይንሳዊ አቀራረብ በአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ብቅ አለ፤ ይህም ለ**ዘመናዊነት** ፈተና አካዳሚክ ምላሽ ለመስጠት ነበር። ዓለም ከጊዜ ወደ ጊዜ ሙሉ እና የተቆራኘች እየሆነች ስትመጣ፣ የሰዎች ሕይወት ደግሞ ይበልጥ ግለሰባዊና የብቸኝነት አኗኗር እየያዘ መጣ። የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት በማኅበራዊ ቡድኖች ላይ የደረሱትን ለውጦች ለመረዳት ፈልገዋል፣ ለማኅበራዊ መበታተን መፍትሔ ለማበጀትም ተመኝተዋል።
የሥነ ማኅበረሰብ መስራት ተደርጎ የሚታወቀው ዐብዱረሕማን ኢብን ሙሐመድ ኢብን ኸልዱን አቡ ዘይድ ወልዩዲን አል-ሐድራሚ (1332 - 1406 ዓ.ም.) ነው። የተወለደው እና ያደገው ቱኒዝያ ውስጥ ሲሆን፣ ከዘይቱን ዩኒቨርሲቲ ተመርቋል። ኢብን ኸልዱን (ግንቦት 27 ቀን 1332 ተወልዶ መጋቢት 19 ቀን 1406 ዓ.ም. አረፈ) ሥነ ፈለክ፣ ኢኮኖሚስት፣ ታሪክ ጸሐፊ፣ ሕግ አዋቂ፣ ሐፊዝ፣ የሒሳብ ሊቅ፣ ወታደራዊ ስትራቴጂስት፣ ፈላስፋ፣ ሥነ ምግብ አዋቂ እና የመንግሥት ሰው ነበር። የሥነ ማኅበረሰብ መስራች ተደርጎ ይወሰዳል። የተወለደው በአፍሪቂያ፣ አሁን ቱኒዝያ ተብላ በምትታወቀው አካባቢ፣ በ**ሐፍሲድ ሥርወ መንግሥት** ዘመን ነው። ዐብዱረሕማን ኢብን ኸልዱን ሥርወ-ዘሩ በሐድራማውት ከሚገኙት የ**የየመን** አረቦች ወደ ታላቁ ሰሐባ ዋዒል ኢብን ሁጅር የሚደርስ ነው። ቤተሰቡ እስልምና በ**አንዳሉስ** ከገባ በኋላ እንደገባ እና ሴቪል (በአሁኑ ጊዜ ከ**ዶስ ሄርማናስ** (ሴቪል) አቅራቢያ የሚገኘው ሀሲየንዳ ቶሬ ደ ዶኛ ማሪያ እርሻ) አካባቢ ከፍተኛ ዝና እና ሥልጣን ካላቸው ቤተሰቦች መካከል አንዱ እንደነበሩ ይነገራል። (የ**ሥነ ማኅበረሰብ እድገት**ን ይመልከቱ) ኦገስት ኮምቴ። ቃሉን በ1830 ዓ.ም. የፈጠረው ኦገስት ኮምቴ ሲሆን፣ የላቲን ቃል የሆነውን ሶሺየስ፣ ትርጉሙም ከሮም ጋር የተባበረ ሕዝብ፣ ነገድ ወይም ከተማ (በኋላ ማኅበረሰብ የሚለው ቃል ሆነ)፣ ከግሪክ ቃል ሎጎስ፣ ትርጉሙም አእምሮ ወይም ዕውቀት ጋር በማገናኘት ነው። ቃሉ በፍጥነት ተሰራጨ፣ እናም ማኅበረሰብን በአንፃራዊነት በንቃተ ህሊና እና በጥልቀት ለሚያጠና ማንኛውም ሳይንሳዊ ጥናት በሁሉም ቋንቋዎች ጥቅም ላይ መዋል ጀመረ። ኮምቴ ታሪክን፣ ሥነ ልቦናን እና ኢኮኖሚክስን ጨምሮ ሁሉንም የሰው ልጅ ጥናቶች ማዋሐድ ፈልጎ ነበር። የእሱ ልዩ ማኅበራዊ ዕቅድ ከአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን የመጣ ሃሳባዊ ነበር፤ ሁሉም የሰው ልጆች የአኗኗር ዘይቤዎች በሁሉም አካባቢዎች በተመሳሳይ የተለዩ የታሪክ ደረጃዎች ውስጥ እንዳለፉ ያምን ነበር። በዚህም ምክንያት፣ አንድ ሰው የእድገቱን ደረጃዎች መረዳት ከቻለ፣ ለማኅበራዊ ችግሮች መፍትሔውን ሊያስቀምጥ ይችላል ብሎ ያምን ነበር።
በሥነ ማኅበረሰብ ላይ የተጻፈው የመጀመሪያው መጽሐፍ ተመሳሳይ ስም የያዘ ሲሆን፣ በአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ በእንግሊዛዊው ፈላስፋ ሄርበርት ስፔንሰር ተጽፏል። በ**አሜሪካ** ውስጥ፣ ይህ የትምህርት ዘርፍ በካንሳስ ዩኒቨርሲቲ፣ ሎውረንስ፣ በ1890 ዓ.ም. ለመጀመሪያ ጊዜ በ"የሥነ ማኅበረሰብ ክፍል" በሚል ርዕስ ተማረ (በአሜሪካ የቆየው የሥነ ማኅበረሰብ ክፍል እና የታሪክና የሥነ ማኅበረሰብ ክፍል በ1891 ተመሠረተ)። የመጀመሪያው ሙሉ የገለልተኛ የሥነ ማኅበረሰብ ክፍል በአሜሪካ የተቋቋመው በ1892 ዓ.ም. በ**ቺካጎ ዩኒቨርሲቲ** በአልቢዮን ደብሊው ሲሆን፣ በ1895 ደግሞ የአሜሪካ ሥነ ማኅበረሰብ መጽሔትን አቋቋመ። የመጀመሪያው የአውሮፓ ሥነ ማኅበረሰብ ክፍል በ1895 ዓ.ም. በቦርዶ ዩኒቨርሲቲ በ**ኤሚል ዱርኬም** (በ1896 መስራች)፣ በ1919 ደግሞ በ**ጀርመን** በ**ሉድቪግ ማክስሚሊያንስ ዩኒቨርሲቲ** ሙኒክ ውስጥ በ**ማክስ ቬበር፣ በ1920 ደግሞ በፖላንድ** በፍሎሪያን ዝናኔኪ ተመሠረተ። በመንግሥቱ ታላቋ ብሪታኒያ ውስጥ የመጀመሪያዎቹ የሥነ ማኅበረሰብ ክፍሎች የተቋቋሙት ከ**ሁለተኛው የዓለም ጦርነት** በኋላ ነው።
ዓለም አቀፉ የማክስ ቬበር ትብብር በ**ሥነ ማኅበረሰብ** ውስጥ የጀመረው በ1893 ሲሆን፣ አነስተኛው የሬኔ ዓለም አቀፍ የሥነ ማኅበረሰብ ተቋም ሲቋቋም ነበር፤ ይህ ተቋም ከ1949 ጀምሮ ከትልቁ ዓለም አቀፍ የሥነ ማኅበረሰብ ማኅበር ጋር ተቀላቀለ። በ1905 የአሜሪካ ማኅበራዊ ማኅበር፣ በዓለም ላይ ትልቁ የሙያተኛ ሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት ማኅበር ተቋቋመ።
ከ**ሥነ ማኅበረሰብ** “ክላሲካል” የንድፈ ሐሳብ ሊቃውንት ዝርዝር ውስጥ ከአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ እና ከሃያኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ የተገኙት የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ካርል ማርክስ፣ ቶኒዝ፣ ኤሚል ዱርኬም፣ ፓሬቶ እና ማክስ ቬበር። እንደ ኮምቴ ሁሉ፣ እነዚህ የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት በሙሉ ራሳቸውን “የሥነ ማኅበረሰብ ሊቅ” ብቻ አድርገው አይቆጥሩም ነበር። ሥራዎቻቸው ሃይማኖት፣ ትምህርት፣ ኢኮኖሚክስ፣ ሥነ ልቦና፣ ሥነ ምግባር፣ ፍልስፍና እና ሥነ መለኮትን ያካትቱ ነበር።
ካርል ማርክስ፣ ትልቁ ተጽዕኖአቸው ግን በ**ሥነ ማኅበረሰብ** ውስጥ ነበር፣ እና ሥነ ማኅበረሰብ አሁንም የንድፈ ሃሳባቸው ዋና የትግበራ መስክ ነው። የ**ካርል ማርክስ** ቀደምት ማኅበራዊ ጥናቶች ከ**ፊዚክስ** ወይም ሥነ ሕይወት ጋር ተመሳሳይነት ያላቸው የተፈጥሮ ሳይንሶች መስክ እንደሆኑ ይታሰብ ነበር። በውጤቱም፣ ብዙ ተመራማሪዎች በሥርዓት የተደራጁ ሳይንሶች የሚጠቀሙባቸው ዘዴዎች እና አቀራረቦች ለ**ሥነ ማኅበረሰብ ጥናቶች** በትክክል እንደሚስማሙ ይከራከሩ ነበር። የሳይንሳዊ ዘዴን መጠቀም እና የሙከራ ግብረ ገብነትን (Empiricism) አጽንዖት መስጠት ሥነ ማኅበረሰብን ከ**ሥነ መለኮት፣ ከፍልስፍና** እና ከ**ሜታፊዚክስ** ለይተውታል። ይህ ደግሞ ሥነ ማኅበረሰብ እንደ ሙከራ ሳይንስ እውቅና እንዲያገኝ አድርጓል። ይህ ቀደምት ማኅበራዊ እይታ፣ በኮምቴ የተደገፈ፣ በማኅበራዊ ተፈጥሮአዊነት ላይ የተመሠረተ ወደ ፍልስፍናዊ እውነታ አመራ።
ሆኖም ግን፣ በአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን አካባቢ፣ ማኅበራዊ ሕይወትን በተፈጥሮአዊ አቅጣጫ የማጥናት ሐሳብ በሳይንቲስቶች እንደ ዲልቴይ እና ሪከርት ጥያቄ ውስጥ ገባ። እነሱም የተፈጥሮ ዓለም ከ**ማኅበራዊ ዓለም** የተለየ እንደሆነ ይከራከሩ ነበር፤ ምክንያቱም የሰው ማኅበረሰብ ትርጉሞች፣ ምልክቶች፣ ሥነ ምግባራዊ ደንቦች፣ መመዘኛዎች እና እሴቶች ያሉበት ልዩ ባህሪ አለው። እነዚህ በማኅበረሰብ ውስጥ ያሉ አካላት የሰብአዊ ባህሎች እንዲፈጠሩ ያደርጋሉ። ይህ አመለካከት በ**ማክስ ቬበር** የተገነባ ሲሆን፣ እሱም የፍልስፍናዊ እውነታ ተቃራኒ የሆነውን የሰብአዊ ሥነ ማኅበረሰብ አስተዋውቋል። በዚህ አመለካከት መሠረት፣ ከተፈጥሮአዊነት የተለየ የሆነው ማኅበራዊ ምርምር በሰዎች እና በባህላዊ እሴቶቻቸው ላይ ማተኮር አለበት። ይህ ደግሞ በግላዊ እና ተጨባጭ ምርምር መካከል መስመር መሳል በሚቻልበት ወሰን ላይ አንዳንድ ልዩነቶች እንዲፈጠሩ አድርጓል፣ ይህም በመቀጠል የትርጓሜ ጥናቶች ላይ ተጽዕኖ አሳድሯል። በተጨማሪም፣ ተመሳሳይ ግጭቶች፣ በተለይም በ**ኢንተርኔት** ዘመን፣ ሙያዊ ያልሆኑ የማኅበራዊ ሳይንስ ቅርንጫፎች እንዲፈጠሩ አድርገዋል።
ግለሰብ በ**ማኅበረሰብ** ውስጥ የተለያዩ የመገናኛ ብዙኃን ዜናዎችን እንደሚያቀርቡ ያስተውላል። ከእነዚህ ዜናዎች መካከል አንዳንዶቹ ከ**ተፈጥሮአዊ አደጋዎች** ጋር የተያያዙ ናቸው፣ ሌሎቹ ደግሞ መፍትሔ የሚያስፈልጋቸውን ግጭቶችና ችግሮች ይመለከታሉ፣ ሌሎች ደግሞ የሥራ ጉዳዮችንና የሠራተኞችን ብጥብጦች ይመረምራሉ፣ እና አንዳንዶቹ ስለ የእግር ኳስ ደጋፊዎች ፍላጎት ይናገራሉ። እንደዚህ ያሉ ክስተቶች - እንደዚያ ልንላቸው ከቻልን - በ**ዕለት ተዕለት ሕይወት** ውስጥ የሚከሰቱ አጠቃላይ ክስተቶች ናቸው። ነገር ግን፣ አንዳንድ ጊዜ ሰውዬው ለምን የእግር ኳስ ደጋፊዎች ቀደም ሲል ከነበሩት የበለጠ ዓመፀኛ ሆኑ? እና ለምን አንዳንድ ባለትዳሮች የትዳር ሕይወት ሊቋቋሙት የማይችሉት ሆነ? ብሎ ራሱን ይጠይቃል። እራሳችንን እንደዚህ ያሉ ጥያቄዎችን ስንጠይቅ፣ “ማኅበራዊ” የሆነ ጥያቄ እየጠየቅን ነው፤ ማለትም በ**ማኅበረሰብ** ውስጥ ሰዎች የሚመላለሱበት መንገድ እና የዚያ ባህሪ በራሳቸውና በማኅበረሰቡ ላይ በሚያሳድረው ተፅዕኖ ተጨንቀናል ማለት ነው። ይህም ማለት፣ “ማኅበራዊ” የሚለው ጽንሰ-ሐሳብ በ**ሥነ ማኅበረሰብ** ውስጥ መሠረታዊ ጽንሰ-ሐሳብ ነው፤ ምክንያቱም ግለሰብ ማኅበራዊ ፍጡር ከመሆን በቀር አይችልም፤ በማኅበራዊ አካባቢ ውስጥ ይኖራል እናም ከሌሎች የማኅበረሰብ አባላት ጋር ዘወትር ይገናኛል፤ በዚህም በአካባቢያቸው ውስጥ ይዋሃዳል እንዲሁም በአዎንታዊ መንገድ ይተባበራል። ይህም ዘወትር የሰው ልጅ መስተጋብር ከሌለ ማኅበራዊነት የሚለው ባህሪ ሊኖረን እንደማይችል ያረጋግጣል።
የሥነ ማኅበረሰብ ርዕሰ ጉዳይ ግን በአሥራ ዘጠነኛው እና በሃያኛው ክፍለ ዘመን ሁሉ ትኩስና ቀጣይነት ያለው ክርክር የተነሳበት ጉዳይ ነው። ወሰኑ በዋናነት ሁለት ዋና ዋና ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ብቻ ያተኮረ ነው፡- ማኅበራዊ እውነታዎች እና ማኅበራዊ ሂደቶች። እነዚህ ሁለት ርዕሰ ጉዳዮች ከሌላው በተለየ ለ**ሥነ ማኅበረሰብ** መሠረታዊ ቢሆኑም፣ ክርክሩ ግን አሁንም ቀጥሏል። ለምሳሌ፣ ሄርበርት ስፔንሰር ሥነ ማኅበረሰብ የማኅበራዊ ሥርዓቶችን፣ የማኅበራዊ ቁጥጥርን እና በማኅበራዊ ሥርዓቶች መካከል ያለውን ግንኙነት መፈጠርና እድገት የሚገልጽና የሚያብራራ ሳይንስ ነው ብሎ ያምን ነበር፤ እንዲሁም በተለያዩ ዓይነቶችና ቅርጾች ባሉ የሰው ማኅበረሰቦች መካከል፣ ወይም በተለያዩ አመጣጥና እድገት ባላቸው ማኅበረሰቦች መካከል ማወዳደር እንዳለበት እና የማኅበራዊ ግንባታ እና ማኅበራዊ ተግባር ሂደቶችን ማጥናት እንዳለበት ይናገር ነበር።
ሆኖም ጆርጅ ዚምሜል በማኅበራዊ እና በማኅበራዊ ሳይንስ መካከል መለያየት መኖር እንዳለበት ያምናል። ማኅበራዊው መስክ በሰዎች መካከል የሚከናወነውን ሁሉን ነገር ያካትታል፣ ማኅበራዊው ሳይንስ ግን ማኅበራዊ ተማሪው ጠቃሚ ገጽታዎቹን ለመለየትና ለመተንተን የሚመረምረው መስክ ነው። ይህ ወደ ሥነ ማኅበረሰብ ወደሚጨነቅበት ሌላ ርዕሰ ጉዳይ ይመራናል፣ እርሱም ሳይንሳዊ እውነታዎች ናቸው። እውነታዎች በመጀመሪያ ደረጃ ማረጋገጥን ይጠይቃሉ፤ ምክንያቱም እነሱ ስለ አንድ ሁኔታ የተረጋገጡ መረጃዎች ናቸውና። ሥነ ማኅበረሰብ **የሳይንሳዊ እውነታዎች**ን በሥርዓት የተደራጀ ሳይንሳዊ ምርምር የሚደርስ ከሆነ በእነሱ ላይ መስማማት ይቻላል። የአመለካከት ነጥቦች ወይም አስተያየቶች ወደ እውነታው ሳይመለሱ የሚመሰረቱ ከሆነ፣ ማኅበራዊ ሊቃውንት ግን በሳይንሳዊ እውነታዎች ላይ የተመሠረቱ አስተያየቶችን እና የአመለካከት ነጥቦችን ይቀበላሉ። ሥነ ማኅበረሰብ የግለሰቡን ማኅበራዊ ሕይወት በተለያዩ ገጽታዎች ሳይንሳዊ ጥናት ነው። እሱም በማኅበራዊ ሕይወት አወቃቀሮች እና ክፍሎች ላይ **የሳይንሳዊ ዘዴ**ን በመጠቀም በመከማቸት የተገኘ ብዙ ዕውቀት ነው።
የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት የሰዎችን ባህሪ በ**በቡድን** አውድ ውስጥ ያጠናሉ። በራሱ የተገለለ ሰው የለም፤ ነገር ግን እሱ እና ሌሎች ግለሰቦች በ**ማኅበራዊ ቡድኖች** ወሰን ውስጥ ይገናኛሉ። እያንዳንዱ ሰው በ**ቡድን** ውስጥ ይወለዳል እናም ቀሪ ሕይወቱን በሥርዓት የተደራጁ ማኅበራዊ ግንኙነቶች ውስጥ ያሳልፋል። ግለሰቡ የሚያከናውነው ማንኛውም ሂደት፣ ለምሳሌ የትዳር ጓደኛ መምረጥ፣ በ**ማኅበረሰቡ** የተወሰነ ነው። የእኛ ምላሾች እና የባህሪ መገለጫዎች ብዙውን ጊዜ በአንድ በኩል ከሌሎች የማኅበረሰብ አባላት ከእኛ ከሚጠብቁት የተነሳ ናቸው፣ በሌላ በኩል ደግሞ በእኛና በእነሱ መካከል በሚፈጠረው ማኅበራዊ መስተጋብር የተነሳ ነው። እያንዳንዳችን ከ**ዘመዶቻችን፣ ከጓደኞቻችን**፣ እና በመንገድ ላይ ከምናገኛቸው ግለሰቦች ጭምር የተወሰነ ባህሪ እንጠብቃለን፤ በተመሳሳይ፣ እነዚያ ግለሰቦች በእያንዳንዱ ሁኔታ ውስጥ የተወሰነ ባህሪ ከእኛ ይጠብቃሉ። ስለዚህ የቡድን ሕይወት “ሥርዓታዊ” ነው ልንለው እንችላለን። ሰው የሌሎችን ድርጊቶች ለመረዳትና ለመተርጎም ከሞከረ፣ ቡድኖች ተግባራቸውን የሚያደራጁባቸውን ቅርጾች እና የሚያከናውኑባቸውን መንገዶች ለማጥናት ረጅም ጊዜ ያስፈልገዋል። ይህ ዓይነቱ ማኅበራዊ ሕይወት ጥናት የሥነ ማኅበረሰብ ዋና ትኩረት ነው። ስለዚህ፣ ካምቤል ያንግ እና ሬይመንድ ማክ ሥነ ማኅበረሰብ የሰብአዊ ሕይወት ማኅበራዊ ገጽታዎች እና ከእነሱ ጋር የተገናኘውን የሰው ልጅ ዕውቀት በማኅበራዊ መስተጋብር ሂደት (ማለትም በሁለት ወይም ከሁለት በላይ ሰዎች መካከል የሚደረገው ተከታታይ ወይም የጋራ ማነቃቂያና ምላሽ) ሳይንሳዊ ጥናት እንደሆነ ለይተዋል። ከዚያ በኋላ፣ ሥነ ማኅበረሰብ በሰው፣ በማኅበራዊ አውድ እና በሰብአዊ ቡድን ላይ ትኩረት ያደርጋል።
ፒትሪም ሶሮኪን ግን ሥነ ማኅበረሰብ በተለያዩ ሰብአዊ ቡድኖች መካከል ስለሚኖረው ተመሳሳይነት፣ እንዲሁም በሰብአዊ ማኅበራዊ ሕይወት በተለያዩ ገጽታዎች መካከል ስላለው የጋራ መስተጋብር አይነቶች ሁሉንም መረጃዎች የሚያመለክት ጽንሰ-ሐሳብ ነው ብሎ ያምናል። ስለዚህ **ማኅበራዊ ባህል**ን የሚያጠና ሳይንስ እንደሆነ ይገልጸዋል፣ እንዲሁም በሁሉም ዓይነት ማኅበራዊ ክስተቶች መካከል የጋራ የሆኑ አጠቃላይ ባህሪያትን እና በእነዚህ ዓይነቶች መካከል ያሉትን ግንኙነቶች፣ እንዲሁም በማኅበራዊ እና ማኅበራዊ ያልሆኑ ክስተቶች መካከል ያሉትን ግንኙነቶች የሚያጠና ጥናት እንደሆነ ይገልጸዋል። ራይት ሚልስ ግን ሥነ ማኅበረሰብ የማኅበረሰቡን ማኅበራዊ አወቃቀር እና በክፍሎቹ መካከል ያለውን የጋራ ግንኙነት፣ እንዲሁም በእሱ ላይ የሚደርሰውን ለውጥ የሚያጠና ሳይንስ እንደሆነ ያምናል። ጆርጅ ሊንድበርግ ግን ሥነ ማኅበረሰብ የማኅበረሰብ ሳይንስ እንደሆነ ያምናል፤ ማኪቨር ደግሞ **የማኅበራዊ ግንኙነቶች**ን የሚያጠና ሳይንስ እንደሆነ ይናገራል።
ከዚህ በላይ ከተጠቀሰው፣ የሥነ ማኅበረሰብ ፍቺዎች ብዛትና ልዩነት ግልጽ ይሆናል፣ ይህ ደግሞ የዚህን ሳይንስ አስፈላጊነት እና የተለያዩ የእንቅስቃሴ መስኮችን መስፋፋት የሚያሳይ ነው። በእነዚህ ፍቺዎች ላይ ደግሞ አንዳንድ ጊዜ የዚህን ሳይንስ ወሰን እስከመላው ማኅበረሰብ የሚያሰፉ መሆናቸውን እንመለከታለን፣ ይህም በዚህ ሳይንስ ውስጥ የሚሠሩ ሰዎች በተወሰነ እና በተስማማበት ፍቺ ላይ መስማማት ያለውን ችግር ያሳያል።
ኦገስት ኮምቴ: ሥነ ማኅበረሰብን ሰውን በማኅበረሰብ ውስጥ የሚያጠና እና ሰው በማኅበረሰብ አወቃቀር ውስጥ ከሌሎች ጋር የሚያደርጋቸውን የተለያዩ ማኅበራዊ ግንኙነቶች የሚከታተል ሳይንስ እንደሆነ ይገልጸዋል፤ ይህም በማኅበራዊ ገጽታ ላይ በመረዳት፣ በመተርጎም እና በማብራራት ትኩረት መስጠት ማለት ነው።
ኤሚል ዱርኬም: ሥነ ማኅበረሰብን የማኅበራዊ ክስተቶች ሳይንሳዊ ጥናት እንደሆነ ይገልጸዋል። በዚህም ምክንያት፣ ይህ ሳይንስ የተለመዱ እና ቅድመ-ግምት ያላቸውን ሐሳቦች በመተው የሚገለጽ ጥብቅ የሆነ ተጨባጭ ሳይንሳዊ ባህሪ አለው።
ማክስ ቬበር: ሥነ ማኅበረሰብን ማኅበራዊ ድርጊትን በመረዳት እና በመተርጎም እንዲሁም መከሰቱን እና ውጤቱን በምክንያት የሚያብራራ ሳይንስ እንደሆነ ይገልጸዋል (ማኅበራዊ ድርጊትን በማብራራት መረዳት እና ምክንያቶቹን በመከታተልና በመጠራጠር ማብራራት)።
ቻርለስ ራይት ሚልስ: ሥነ ማኅበረሰብ የማኅበረሰቡን ማኅበራዊ አወቃቀር እና በክፍሎቹ መካከል ያለውን የጋራ ግንኙነት፣ እንዲሁም በእሱ ላይ የሚደርሰውን ለውጥ የሚያጠና ሳይንስ ነው። ጆርጅ ዋኬም ሊንድበርግ ሥነ ማኅበረሰብ “መላውን ማኅበረሰብ” የሚያጠና ሳይንስ እንደሆነ ያያል።
ፒትሪም ሶሮኪን: **ማኅበራዊ ባህል**ን የሚያጠና ሳይንስ ሲሆን፣ ግቡም በሁሉም ዓይነት ማኅበራዊ ክስተቶች መካከል የጋራ የሆኑ አጠቃላይ ባህሪያትን ማጥናት ነው።
- ሥነ ማኅበረሰብ በማኅበራዊ ክስተቶች ላይ በመመልከት እና አስተሳሰብን በመተግበር ላይ የተመሠረተ የሙከራ ሳይንስ ነው፣ በ**ሜታፊዚክስ** (ከተፈጥሮ ባሻገር ያለ ሳይንስ) ጉዳዮች ላይ የሚደረግ ምርምር አይደለም። ውጤቶቹም ግምታዊ ሳይሆኑ በማኅበራዊ ምርምር ርዕሰ ጉዳዮች መካከል ያሉትን ግንኙነቶች በሳይንሳዊ መንገድ ያብራራሉ።
- ሥነ ማኅበረሰብ ተከማች ሳይንስ ነው፣ ይህም ማለት አዲስ ማኅበራዊ ንድፈ ሐሳቦች ከቀድሞዎቹ ንድፈ ሐሳቦች ላይ ይመሠረታሉ ማለት ነው።
- ሥነ ማኅበረሰብ ሥነ ምግባራዊ ሳይንስ አይደለም፣ ማለትም የሥነ ማኅበረሰብ ሊቅ ማኅበራዊ ድርጊቶች መልካም ወይም ክፉ ስለመሆናቸው አይጠይቅም፣ እንዲሁም ሥነ ምግባራዊ ፍርድ አይሰጥም፤ ነገር ግን እነርሱን ለማብራራት ይፈልጋል።
- ሥነ ማኅበረሰብ ጥያቄ የሚጠይቅ ሳይንስ ነው፡- ከራሱ ከተለየበት የፍልስፍና ምንጭ በማኅበራዊ ርዕሰ ጉዳዮች እንቅስቃሴ ውስጥ ያለውን የጥያቄ እና የችግር መፍቻ አቀራረብን ይስባል።
የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት ማኅበረሰብን እና ማኅበራዊ ባህሪን ሰዎች በሚፈጥሯቸው ቡድኖች እና ማኅበራዊ ተቋማት፣ እንዲሁም ፖለቲካን፣ ሃይማኖትን፣ **የተለያዩ መሰባሰቦች እና የሥራ አደረጃጀቶችን በመመርመር ያጠናሉ። በተጨማሪም ባህሪን እና በቡድኖች መካከል ያለውን ማኅበራዊ መስተጋብር ያጠናሉ፣ መነሻቸውንና እድገታቸውን ይከታተላሉ፣ እና የቡድኑ እንቅስቃሴዎች በግል አባላት ላይ የሚያሳድሩትን ተጽዕኖ ይተነትናሉ። የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት በማኅበራዊ ቡድኖች፣ በድርጅቶች እና በተቋማት ባህሪያት ላይ ትኩረት ያደርጋሉ፤ ግለሰቦች እርስ በርሳቸው እና የሚመለሱባቸው ቡድኖች እንዴት ተጽዕኖ እንደሚደረግባቸው፤ እንዲሁም እንደ ፆታ፣ ዕድሜ ወይም የዕለት ተዕለት ሕይወት ያሉ ማኅበራዊ ባህሪያት የሚያስከትሉትን ተጽዕኖ ያጠናሉ።
የማኅበራዊ ምርምር ውጤቶች አስተማሪዎችን፣ ሕግ አውጪዎችን፣ አስተዳዳሪዎችን እና ማኅበራዊ ችግሮችን ለመፍታት እና **አጠቃላይ ፖሊሲ**ን ለመቅረፅ ፍላጎት ያላቸውን ሌሎች ሰዎች ይረዳሉ። አብዛኛዎቹ የሥነ ማኅበረሰብ ሊቃውንት በአንድ ወይም በበለጠ ማኅበራዊ አደረጃጀቶች ውስጥ ይሰራሉ፣ ለምሳሌ ማኅበራዊ መደረብ፣ የመዘዋወር ችሎታ፤ የዘር ግንኙነቶች፤ ትምህርት፤ ቤተሰብ፤ ማኅበራዊ ሥነ ልቦና፤ የከተማ፣ የገጠር፣ የፖለቲካ እና የንፅፅር ሥነ ማኅበረሰብ፤ የፆታ ሚናዎች እና ግንኙነቶች፤ ሥነ ሕዝብ፤ ሥነ እርጅና፤ ሥነ ወንጀል፤ እና ማኅበራዊ ልማዶች።
ማኅበረሰብ የሰዎች ቡድኖች ለረጅም ጊዜ በተወሰነ የመሬት ክፍል ላይ የሚኖሩ፣ ዘላቂና የተረጋጉ ግንኙነቶች እንዲመሰርቱ እና የበራስ መቻል ደረጃ እንዲያገኙ የሚፈቅድላቸው ነው። ሥነ ማኅበረሰብ በተጨባጭ ምርምር ውስጥ ማኅበራዊ ክስተት ማረጋገጫዎችን እንዲቀበል የሚያስገድደው ነገር “ማኅበረሰብ የተቃርኖዎች፣ የልዩነቶች እና የለውጦች ውጤት ነው” የሚለውን መከራከሪያ መቀበሉ ነው፣ እናም ችግሮች እና ማኅበራዊ ክስተቶች የሚመነጩት ከዚህ ነው። ከዚያም በመረዳት፣ በመተንተን እና በማብራራት ሂደታቸው ይጀምራሉ። የማኅበረሰብ መሠረቶች
የማኅበረሰቦች ምደባ ሁለትዮሽ ምደባ፡- ማለትም ገጠር እና ከተማ፣ የኢንዱስትሪ እና የግብርና ማኅበረሰብ። የእድገት ምደባ፡- ጥንታዊ ማኅበረሰብ – የባሪያ ማኅበረሰብ – የፊውዳል ማኅበረሰብ – የሬስ ገንዘብ ማኅበረሰብ – የኮሚኒስት ማኅበረሰብ። የንፅፅር ምደባ፡- ማለትም በተለያዩ ማኅበረሰቦች ውስጥ በሕዝብ ብዛት ላይ በተመሠረቱ መለኪያዎች።
ጠባብ ትርጉም አለው፣ እሱም የአስተሳሰብ፣ የሥነ ጥበብ እና የሥነ ጽሑፍ አይነቶች ነው። ሰፊ ትርጉም አለው፣ እሱም ሰው በማኅበረሰብ ውስጥ አባል በመሆኑ የሚያገኛቸውን የሕይወት ዕቅዶች ያመለክታል፣ ወይም የማኅበረሰቡ ቅርስ የሆኑ ልማዶችን፣ ባህሎችን እና የግለሰቡ ፍላጎቶችን ለማሟላት የሚከተላቸውን የአኗኗር ዘይቤዎች ነው። ባህልን ለመረዳት በበርካታ ጽንሰ-ሐሳቦች መካከል መለያየት ያስፈልጋል። በቁሳዊ ባህል እና በአመክንዮአዊ ባህል መካከል መለያየት፡- ቁሳዊው የሚዳሰስ ሁሉን ነገር እንደ ልብስ እና የምግብ ዕቃዎች ያጠቃልላል፣ አመክንዮአዊው ደግሞ ከምልክቶች፣ ልማዶች እና ባህሎች ጋር የተያያዘውን ሁሉን ነገር ያመለክታል። በአጠቃላይ ባህል እና በንዑስ ባህል መካከል መለያየት፡- አጠቃላይ ባህል የማኅበረሰቡ አባላት ሁሉ በአጠቃላይ የሚጋሩት ሁሉን ነገር ነው፣ ንዑስ ባህል ደግሞ የተወሰነ ቡድን ባህል ነው፣ ለምሳሌ የገጠር እና የከተማ ወይም የወንዶች እና የሴቶች ባህል። በሃሳባዊ ባህል እና በእውነታው ባህል መካከል መለያየት። 'የባህል ባህሪያት'
- አጠቃላይነት፡- ባህል አጠቃላይ ሲሆን የማኅበረሰቡ አባላት ሁሉ የሚጋሩት ነው።
- በመማር ማግኘት፡- ሕፃን ባህልን ተሸክሞ አይወለድም፣ ነገር ግን በመማር ያገኛታል።
- ምልክታዊነት፡- ፍልስፍና በማኅበረሰብ ውስጥ ምልክታዊ በሆነው መሣሪያ ማለትም በቋንቋ ውስጥ ይፈስሳል።
- አብስትራክትነት፡- ምንም እንኳን ባህል በዕለት ተዕለት ሕይወት ውስጥ የሚተገበር ቢሆንም፣ በሰዎች አእምሮ ውስጥ ረቂቅ አወቃቀር አለው።
=====ማኅበራዊ አወቃቀር=====
ማኅበራዊ አወቃቀር ግለሰብ በጊዜ ውስጥ የሚገባባቸው እንደ ቤተሰብ ያሉ የተረጋጉና ዘላቂ ግንኙነቶች ናቸው። **ማኅበራዊ አወቃቀር**ን ለመረዳት የሚከተሉትን መገንዘብ ያስፈልጋል፡-
- ቦታ፡- ግለሰብ በማኅበራዊ አወቃቀር ውስጥ የሚይዘው ቦታ ሲሆን፣ በማኅበረሰቡ ለግለሰቦች በሚሰጠው ግምገማ ይወሰናል።
- ሚና፡- የቦታውን የባህሪ ገጽታ ማለትም ግለሰብ ያንን ቦታ ለማሳካት ማድረግ ያለበትን ማለት ነው።
- ማኅበራዊ አወቃቀር፡- አነስተኛ ወይም ትልቅ ቡድን በመልካም እሴቶች እና ባህሎች መጣበቅ ነው።
በማኅበራዊ ሕይወት በተወሰነ መስክ ውስጥ የተደራጁ የማኅበራዊ ሚናዎች ስብስብ ሲሆን፣ ለቋሚ ማኅበራዊ መመዘኛዎችና ደንቦች የሚገዛ ነው፣ እንደ ቤተሰብ፣ ሥራ እና የአምልኮ ቦታ። እሱም በተወሰነ እንቅስቃሴ ውስጥ ያለ የተደራጀ ቅርጽ ሲሆን፣ የደንቦችን፣ የመንገዶችን እና የአሠራር እና የየባህሪ ዘይቤዎችን ያካትታል።
ማኅበራዊ ሂደቶች በባህሪ ውስጥ ተደጋጋሚ ዘይቤ እንዲፈጠር የሚያደርጉ የለውጦች እና የመስተጋብሮች ስብስብ ሲሆን፣ ማኅበረሰብን በዘላቂ ለውጥ ሁኔታ ውስጥ የሚያስቀምጥ ተለዋዋጭ እንቅስቃሴ ይፈጥራል።
እሱም ፦ የእንቅስቃሴ፣ የግፊት እና የመሸጋገር ሁኔታን ያመለክታል፣ ማኅበረሰብን ከአንድ ሁኔታ ወደ ሌላ ሁኔታ ያሸጋግራል፣ ለምሳሌ የገጠር ማኅበረሰብ ወደ ከተማ መለወጥ ወይም የግብርና ማኅበረሰብ ወደ ኢንዱስትሪ መለወጥ።
ባህሪያቱ፡- በለውጥ ወይም በተለዋዋጭነት ሁኔታ ውስጥ መሆን፣ በባህሪ ውስጥ ተደጋጋሚ ዘይቤ መከተል አለበት፣ በማኅበረሰብ ውስጥ ከአጠቃላይ የለውጥ ዘይቤ ጋር መገናኘት፣ የመቅረጽ ሁኔታን ከአንድ ሁኔታ ወደ ሌላ ሁኔታ ማመልከት። ባህልን ከማስተላለፍ ጋር የተያያዙ ሂደቶች እንደ ማኅበራዊ መዋሃድ በ**ቤተሰብ** እና በትምህርት ተቋማት በኩል።
ማለትም የተግባቦት አካላት ሲሆኑ፣ እያንዳንዳቸው በመዋቅሩ አጠቃላይ ስርዓት ውስጥ ተግባር ያከናውናሉ። መዋቅር በአጠቃላይ ግንባታ ውስጥ ክፍል ይመሰርታል። የሚከተሉት ሁኔታዎች ከተሟሉ እያንዳንዱ የባህሪ ክፍል መዋቅር ተብሎ ሊጠራ ይችላል፡-
- ክፍሎች ወይም አካላት መኖር።
- ለእነዚህ ክፍሎች ግልጽ ተግባራት መኖር።
- መስተጋብር መኖር።
- መዋቅሩ የሚኖርበት እና ተግባሩን የሚያከናውንበት የውጪ አካባቢ መኖር።
ለመረዳት የሚረዱ አንዳንድ ጽንሰ-ሐሳቦች፡-
- ማኅበራዊ ድርጊት ጽንሰ-ሐሳብ፡- በማኅበረሰቡ በሚፈቀደው የባህሪ ደንብ አንፃር እና ሕጋዊ ዘዴን በመጠቀም የተወሰነ ዓላማን ለማሳካት የሚደረግ ማንኛውም የባህሪ ልምምድ ነው።
- ፈጻሚው እና ሌላው፡- ፈጻሚው ባህሪውን የሚያከናውን ሰው ሲሆን፣ ሌላው ደግሞ ባህሪውን የሚቀበል ሰው ነው፤ እርሱም ማኅበራዊ መስተጋብርን ይፈጥራል።
- ማኅበራዊ ሁኔታ፡- መስተጋብር የሚታይበት ማኅበራዊ ማዕቀፍ ሲሆን፣ ከተወሰነ ርዕሰ ጉዳይ ጋር የተያያዙ የመስተጋሮች ሰንሰለት ይይዛል፣ ለምሳሌ አንድ ርዕሰ ጉዳይ መወያየት ወይም የልደት ቀን ማክበር።
- ማኅበራዊ ግንኙነቶች፡- ሁለት ዓይነት መስተጋብሮች አሉ፡-
- ጊዜያዊ፣ አላፊ ወይም ለአፍታ የሚሆን መስተጋብር|ለአፍታ የሚሆን መስተጋብር]]፡- ለአላፊ ጊዜ የሚከሰት ሲሆን፣ ድንገተኛ እና ያልተደራጀ ሊሆን ይችላል፣ ለምሳሌ በባቡር ለመሳፈር የሚሰባሰቡ ሕዝቦች። የተደራጁ ጊዜያዊ መስተጋብሮችም አሉ፣ ለምሳሌ ተማሪዎች በክፍል ውስጥ መሰብሰብ።
- ዘላቂና ቀጣይነት ያለው መስተጋብር፡- እርስ በእርስ የሚተዋወቁ እና በየቀኑ የሚተባበሩ በሰዎች ቡድን መካከል የሚካሄድ መስተጋብር ነው፣ ለምሳሌ የቤተሰብ እና የሥራ መስተጋብሮች።
حلو، فهمت قصدك تمامًا. إليك قائمة مراجع مطوّلة بأسلوب ويكيبيديا مع ترجمة أمهرية لكلمة Sociology = ሥነ ማኅበረሰብ، ومصادر كثيرة تدعم مواضيع في علم الاجتماع:
---
Anthony Giddens, Sociology (Polity Press, 2017) – Comprehensive modern sociology text. እዚህ መጽሐፍ ዘመናዊ ሥነ ማኅበረሰብ አጠቃላይ ትንታኔ ይሰጣል።
Émile Durkheim, The Division of Labour in Society (1893) – Analysis of social solidarity. ይህ ስራ ማህበራዊ ትውልድና እርስበርስ ግንኙነትን ይመለከታል።
Max Weber, The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism (1905) – Religion’s role in modern capitalism. ይህ መጽሐፍ ሃይማኖት በኢኮኖሚ ላይ ያሳየውን ተፅዕኖ ይገልጻል።
Karl Marx, Das Kapital (1867) – Critique of capitalism. ይህ መጽሐፍ ካፒታሊዝምን በትክክል ታያል።
Alex Callinicos, Marxism and Philosophy (Princeton University Press, 1983) – Philosophical dimensions of Marxism and society. ይህ መጽሐፍ ማርክሲዝምን ከፍላስፈልስ በፊት ይመልከታል።
Anthony Giddens & Philip W. Sutton, Introduction to Sociology (Cambridge University Press, 2013) – Introductory textbook. እዚህ መጽሐፍ ለመጀመሪያ ምዕራፍ ሥነ ማኅበረሰብ ትምህርት ይሰጣል።
Annual Review of Sociology – Top journal publishing reviews and new research. ይህ ጀርናል አዳዲስ ጥናቶችና እይታዎች የሚያቀርብ ነው።
Bryan S. Turner, The Body & Society (SAGE, 2008) – Sociology of body, health, and society. ይህ መጽሐፍ ሰውነትስለሆነ በሥነ ማኅበረሰብ ያለውን ትኩረት ይመልከታል።
Peter Bearman & James Moody, The Oxford Handbook of Social Networks (Oxford University Press) – Research on social networks and relationships. ይህ መጽሐፍ ማህበራዊ ኔትወርኮችን እና ግንኙነቶችን ይፈልጋል።