ፕሮቴስታንት

ፕሮቴስታንት የክርስትና አይነት ነው። የፕሮቴስታንት አብያተ ክርስቲያናት ከሮማ ካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን በ16ኛ ክፍለ ዘመን በአውሮፓ ተለይተው የሮማ ፓፓ መሪነትና ከወንጌል ጋር አይስማማም በማለት በካቶሊክ ቤተክርስቲያን ያለው ሥርዓተ ትምህርት የማይቀበሉ ናቸው። ስሙ «ፕሮቴስታንት» የመነጨው ከሮማይስጥ ቃል protestare (መቃወም) ከሚል ቃል ሲሆን የሮማ ካቶሊክን የሚቃወሙት ወገኖች ማለት ነበር። በሮሜ ፓፓ መሪነት «ተቃዋሚዎች» ሲባሉ ግን ፕሮቴስታንት አብያተ ክርስቲያን ሁሉ የንቅያ ጸሎተ ሃይማኖትንና ትምህርተ ሥላሴን በግማሽ የሚቀበሉ ናቸው። በፕሮቴስታንት ዉስጥ ብዙ ክፍፍሎች አሉ ይህም የሆነዉ በሀይማኖቱ መስራች በማርቲን ሉተር መሰረተ ትምህርት እርሱም፦ መጽሐፍ ቅዱስን እንደፈለጉ መተርጎም የሚለዉ ዋነኛዉ ትምህርቱ ነዉ። በተጨማሪ የፕሮቴስታንት እምነት መሰረት የሆኑት ማለትም፦

-Sola scriptura/Scripture alone

-Sola Fide/Faith alone

-Sola Gratia/Grace alone

-Solus christus/Christ alone

-Soli deo Gloria/Glory to God alone

እነዚህ ዋናዎቹ መሰረቶች ናቸዉ። ‎ፕሮቴስታንታዊነት‎‎ ከ16ኛው ክፍለ ዘመን ‎‎የተሃድሶ እንቅስቃሴ‎‎የመነጨ ‎‎የክርስትና‎‎ ሃይማኖት ነው። ተከታዮቹ ‎‎በካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን‎‎ውስጥ ‎‎ስህተት‎‎ ነው ብለው ያሰበውን የሚቃወም እንቅስቃሴ‎‎ነው‎‎ ‎‎ ። ‎‎ ‎‎[1]‎‎ ‎‎ ከተሃድሶው መነሻ የሆኑ ፕሮቴስታንቶች የሮማ ‎‎ካቶሊክን የሊቀ ጳጳሱ የበላይነት‎‎አስተምህሮ ቢቃወሙም ‎‎የቅዱስ ቁርባንን‎‎ብዛት፣ ‎‎ክርስቶስ‎‎ በቅዱስ ‎‎ቁርባን‎‎ ‎‎እውን መገኘቱን‎‎ እንዲሁም ‎‎የቤተ ክህነት ና‎‎ ‎‎ሐዋርያዊ ተተኪነትን‎‎የሚመለከቱ ጉዳዮችን በተመለከተ ግን እርስ በርሳቸው አይስማሙም ። ‎‎ ‎‎[2]‎‎[3]‎‎ ‎‎ ‎‎ለምእመናን ሁሉ ክህነት አበክረዋል‎‎፤ በመልካም ‎‎ሥራ‎‎በእምነት ሳይሆን ‎‎በእምነት ብቻ‎‎ (‎‎sola dede‎‎) ሰበብ ፤ ‎‎መዳን‎‎ የሚመጣው ‎‎በመለኮታዊ ፀጋ‎‎ ወይም "በማይገባ ሞገስ" ብቻ እንጂ እንደሚገባቸው ነገር አይደለም (‎‎sola gratia‎‎)፤ እንዲሁም መጽሐፍ ‎‎ቅዱስ‎‎ ‎‎ከቅዱስ ወግ‎‎ጋር ከመስማማት ይልቅ ለክርስትና መሠረተ ትምህርት ብቸኛ ከፍተኛ ባለሥልጣን‎‎(sola scriptura‎‎ ‎‎ ‎‎ "scripture alone") ወይም ዋነኛ ሥልጣን‎‎(prima scriptura‎‎ ‎‎ ‎‎ "scripture first") መሆኑን ያረጋግጣሉ ። ‎‎ ‎‎[4]‎‎[5]‎‎ ‎‎ የሉተራንና የተሃድሶ ክርስትና ‎‎አምስት ‎‎ሶላቶች‎‎ ‎‎ የካቶሊክ ቤተ ክርስቲያንን በመቃወም ረገድ መሠረታዊ የሆኑ ሃይማኖታዊ ልዩነቶችን ጠቅለል አድርገው ይጠቅሳሉ። ‎‎ ‎‎[6]‎‎[4]‎‎ ‎

‎ፕሮቴስታንትነት የጀመረው በ1517 ‎‎በጀርመን‎‎ሲሆን‎‎ ‎‎ ማርቲን ‎‎ሉተር‎‎ የካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን የኃጢአት ‎‎ንረት‎‎ ለገዢዎቻቸው ‎‎ጊዜያዊ የኃጢአት ቅጣት‎‎ ያስተላልፋታል በሚል ርዕስ ‎‎ ‎‎ዘጠና አምስት ቴስቶችን‎‎ ‎‎ አሳትሞ ነበር። ‎‎ ‎‎[7]‎‎ ‎‎ ቃሉ ግን በ1529 ዓ.ም. ከጀርመን ሉተራን ‎‎መኳንንት‎‎ ‎‎የማርቲን ሉተርን አስተምህሮ‎‎ ‎‎መናፍቅ‎‎ነት በማውገዝ ‎‎በሽፔየር ዲት‎‎ ‎‎አዋጅ‎‎ ላይ ከጻፈው ‎‎የተቃውሞ ደብዳቤ‎‎ የተወሰደ ነው ። ‎‎ ‎‎[8]‎‎ ‎‎ ምንም እንኳ ቀደም ሲል የካቶሊካዊት ቤተ ክርስቲያንን በተለይም ‎‎በፒተር ዋልዶ፣‎‎ ‎‎በጆን ዊክሊፍእና‎‎ ‎‎በያን ሁስ‎‎የተሃድሶ እንቅስቃሴ ለማካሄድ ጥረት ተደርጎ የነበረ ቢሆንም ሉተር ብቻ ሰፊ፣ ዘላቂና ‎‎ዘመናዊ‎‎ እንቅስቃሴ እንዲቀጣጠል በማድረግ ተሳክቶለታል። ‎‎ ‎‎በ16ኛው ክፍለ ዘመን‎‎ ‎‎ሉተራኒዝም‎‎ ከጀርመን‎‎[ሐ]‎‎ ‎‎ ወደ ‎‎ዴንማርክ‎‎፣ ‎‎ኖርዌይ‎‎፣ ‎‎ስዊድን‎‎፣ ‎‎ፊንላንድ‎‎፣ ‎‎ላትቪያ‎‎፣ ‎‎ኢስቶኒያና‎‎ ‎‎አይስላንድ‎‎ተዛመተ ። ‎‎ ‎‎ ‎‎የካልቪኒስት‎‎ አብያተ ክርስቲያናት በጀርመን ፣‎‎በኔዘርላንድ‎‎ ‎‎ ‎‎፣‎‎ ‎‎በስኮትላንድ‎‎፣ ‎‎በስዊዘርላንድና‎‎ ‎‎በፈረንሳይ‎‎ እንደ ‎‎ጆን ካልቪን‎‎፣ ‎‎ሁልድሪች ዝዊንግሊ‎‎ እና ‎‎ጆን ኖክስ‎‎ባሉ ‎‎ ‎‎ፕሮቴስታንታዊ ተሃድሶ አራማጆች‎‎ ተሰራጭተዋል ። ‎‎ ‎‎‎‎ ‎‎ ‎‎የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን‎‎ ‎‎በንጉሥ ሄንሪ ስምንተኛ‎‎ ነት ‎‎ከሊቀ ጳጳሱ‎‎ መለያየታቸው ‎‎አንግሊካኒዝም‎‎የጀመረ ሲሆን ይህም ‎‎እንግሊዝና‎‎ ‎‎ዌልስ‎‎ ወደዚህ ሰፊ የተሃድሶ እንቅስቃሴ እንዲገቡ አደርጓቸው ነበር።‎በዛሬው ጊዜ ፕሮቴስታንታዊ እምነት ‎‎(ከካቶሊክ እምነት‎‎በኋላ) ‎‎ሁለተኛውን‎‎ ደረጃ የያዘ ሲሆን በዓለም ዙሪያ ከ800 ሚሊዮን እስከ 1 ቢሊዮን የሚደርሱ ተከታዮች ወይም ከሁሉም ‎‎ክርስቲያኖች‎‎መካከል 37 በመቶ የሚሆኑት ናቸው ። ‎‎ ‎‎ ‎‎[12]‎‎[13]‎‎ፕሮቴስታንቶች በትምህርት፣ በሰብአዊነትና በሳይንስ፣ በፖለቲካና በማህበራዊ ስርዓት፣ በኢኮኖሚና በኪነ ጥበብ እንዲሁም በሌሎች ብዙ መስኮች ከፍተኛ አስተዋፅኦ በማድረግ የራሳቸውን ባህል አዳብረዋል።‎‎ ‎‎ ‎‎ ‎‎[15]‎‎ ‎‎ ፕሮቴስታንታዊ እምነት ከካቶሊክ ቤተ ክርስቲያን፣ ‎‎ከምስራቅ ኦርቶዶክስ‎‎ ቤተ ክርስቲያን ወይም ‎‎ከኦሪየንታል ኦርቶዶክሳዊ ነት‎‎ይልቅ ‎‎በቲኦሎጂያዊና‎‎ ‎‎በቤተ ክህነት‎‎ የተከፋፈለ ነው ። ‎‎ ‎‎[16]‎‎ ‎‎ ፕሮቴስታንቶች የመዋቅር አንድነትም ሆነ ማዕከላዊ ሰብዓዊ ሥልጣን ሳይኖራቸው ከካቶሊክ ፣ ከምሥራቅ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ፣ ከምሥራቅ ኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ፣ ‎‎ከምሥራቅ አሦር ቤተ ክርስቲያንና‎‎ ‎‎ከጥንቷ የምስራቅ ቤተ‎‎ክርስቲያን‎‎በተቃራኒ ‎‎በዓይን የማይታይ ቤተ‎‎ክርስቲያን ጽንሰ ሐሳብ አዳብረዋል ።‎‎ ‎‎ ‎‎ ‎‎[15]‎‎ ‎‎ አንዳንድ ‎‎ሃይማኖታዊ ቡድኖች‎‎ በዓለም አቀፍ ደረጃ የአባላት ነትና ስርጭት ያላቸው ሲሆን ሌሎቹ ደግሞ በአንድ አገር ብቻ የተወሰነ ነው። ‎‎ ‎‎[16]‎‎ ‎‎ አብዛኛዎቹ ፕሮቴስታንቶች‎‎[g]‎‎ ‎‎ በጣት የሚቆጠሩ የፕሮቴስታንት ሃይማኖት ቤተሠቦች አባላት ናቸው። ‎‎አናባፕቲስቶች፣‎‎ ‎‎የአንግሊካን‎‎/‎‎ኤጲስቆጶሳውያን፣‎‎ ‎‎ባፕቲስቶች፣‎‎ ‎‎ካልቪኒስት/ተሃድሶ‎‎፣‎‎[h]‎‎ ‎‎ ‎‎ሉተራን፣‎‎ ‎‎ሜቶዲስትእና‎‎ ‎‎የጰንጠቆስጤ ተወላጆች‎‎ናቸው። ‎‎አድቬንቲስቶች ከፕሮቴስታንት የተገነጠለ ቡድን ነው። ‎‎[12]‎‎ ‎‎ ‎‎የፕሮቴስታንት እምነት ተከታዮች ያልሆኑ፣‎‎ ‎‎ቻሪስማቲክ፣‎‎ ‎‎ወንጌላዊ፣‎‎ ‎‎ነጻ፣ እና‎‎ሌሎችም አብያተ ክርስቲያናት እየበረቱ ነው። የፕሮቴስታንት እምነት ጉልህ አካል ምእመናን ናቸው። ‎‎ ‎‎[18]‎‎[19]‎‎ ‎ ‎‎

በወላይታ አከባቢ የሚገኙ የፕሮቴስታንት አብያተ እምነቶች

• ቃለ ህይወት ቤ/ክ
• የህይወት ቃል ቤ/ክ
• መሰረተ ክርስቶስ ቤ/ክ
• ሙሉ ወንጌል ቤ/ክ
• 7ኛው ቀን አድቬንቲስት

• ሉተራን(መካነ ኢየሱስ)
• ሕይወተ ብርሃን ቤ/ክ
• ማራናታ

: