የሃይቲ ክሬዮል
የሃይቲ ክሬዮል (የሃይቲ: Kreyòl ayisyen፣ ፈረንሳይኛ: Créole haïtien) በፈረንሣይ ላይ የተመሠረተ ክሪዮል ቋንቋ በካሪቢያን ሀገር በሃይቲ የሚነገር ነው፣ በዓለም ዙሪያ ከ 10 እስከ 12 ሚሊዮን ሰዎች የሚነገር ሲሆን ከሁለቱ የሃይቲ ኦፊሴላዊ ቋንቋዎች አንዱ ነው (ሁለተኛው ቋንቋ ፈረንሳይኛ ነው) እሱም የአብዛኛው ህዝብ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ነው።
ቋንቋው የወጣው በ17ኛው እና በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን በሴንት ዶሚንግ (የአሁኗ ሃይቲ) የፈረንሳይ ቅኝ ግዛት በአትላንቲክ የባሪያ ንግድ ወቅት በፈረንሳይ ሰፋሪዎች እና በባርነት በነበሩት አፍሪካውያን መካከል ባለው ግንኙነት ነው። ምንም እንኳን የቃላት አወጣጡ በአብዛኛው ከ18ኛው ክፍለ ዘመን ፈረንሳይኛ የተገኘ ቢሆንም ሰዋሰው የምዕራብ አፍሪካ ቮልታ ኮንጎ ቋንቋ ቅርንጫፍ ነው፣ በተለይም የፎንቤ ቋንቋ እና የኢግቦ ቋንቋ። እስፓንኛ፣ ከእንግሊዝኛ፣ ከፖርቱጋልኛ፣ ከታይኖ እና ከሌሎች የምዕራብ አፍሪካ ቋንቋዎች ተጽእኖዎች አሉት።[1] የሄይቲ ክሪኦል አጠቃቀም እና ትምህርት ቢያንስ ከ19ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ አከራካሪ ነው። አንዳንድ የሄይቲ ሰዎች ፈረንሳይን እንደ የቅኝ ግዛት ውርስ ሲመለከቱት ክሪኦል ግን በፍራንኮፎኖች የተማረከ ሰው ፈረንሳዊ ተብላ ተወቅሷል። እስከ 20ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ፣ የሄይቲ ፕሬዚዳንቶች ለዜጎቻቸው መደበኛ ፈረንሳይኛ ብቻ ይናገሩ ነበር፣ እና እስከ 21ኛው ክፍለ ዘመን ድረስ፣ በሄይቲ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች የሚሰጠው ትምህርት በሙሉ በዘመናዊ መደበኛ ፈረንሳይኛ ነበር፣ ይህም ለአብዛኞቹ ተማሪዎቻቸው ሁለተኛ ቋንቋ ነው።
የሄይቲ ክሪኦል ከሄይቲ ፍልሰት በተቀበሉ ክልሎችም ይነገራል፣ ሌሎች የካሪቢያን ደሴቶች፣ ፈረንሳይ ጊያና፣ ካናዳ (በተለይ ኬበክ) እና ዩናይትድ ስቴትስን ጨምሮ። እሱ በያነሱ አንቲልስ ከሚነገረው አንቲሊያን ክሪኦል እና ከሌሎች ፈረንሳይኛ ላይ ከተመሠረቱ ክሪዮል ቋንቋዎች ጋር ይዛመዳል።[2]
- ^ Bonenfant, Jacques L. (2011). "History of Haitian-Creole: From Pidgin to Lingua Franca and English Influence on the Language". Review of Higher Education and Self-Learning 3 (11). Archived from the original on 23 March 2015. https://web.archive.org/web/20150323163405/http://fmuniv.edu/wp-content/uploads/2014/09/History_of_haitian_review_of_higher_education.pdf በ9 October 2022 የተቃኘ.
- ^ Spears, Arthur K.; Joseph, Carole M. Berotte (2010-06-22) (in en). The Haitian Creole Language: History, Structure, Use, and Education. Lexington Books. p. 2. ISBN 978-1-4616-6265-5. https://books.google.com/books?id=i3PBpDa-tBIC&dq=haitian+creole+history&pg=PP2.