ዳግማዊ አባ ጅፋር
ዳግማዊ አባ ጅፋር
Motii Abba Jifar II
መለጠፊያ:Infobox monarch ሞቲ አባ ጅፋር II (Oromo፡ Mootii Abbaa Jifaar; 1861 – 1932) የጅማ የጊቤ መንግሥት ንጉሥ ነበር (1878 – 1932 እ.ኤ.አ.)።
ዳግማዊ አባ ጅፋር የጅማ[1] ንጉሥ እና የአባ ጎሞል እና የንግሥት ጉሚቲ ልጅ ነበሩ። ብዙ ሚስቶች የነበሯቸው ሲሆን፣ እነዚህም ፦ የሊሙ-ኤንናሪያ ንጉስ ሴት ልጅ የሆነችው ንግስት ሊሚቲ፣ የካፋ ንጉስ ሴት ልጅ ንግሥት ሚንጆ፣ እና ንግስት ሳፐርቲቲ ከሊሙ-ኤንናሬአ ነበሩ። [2]
በዳግማዊ አባ ጅፋር ዘመን አገዛዙን የሚደግፉ የሱፊ ቅዱሳን ነበሩ። ከመካከላቸው አንዱ በኋላ ወደ ኢሉባቦር የተሰደደው የቡሬው ሳዳቲ ነው።
እ.ኤ.አ. በ1880ዎቹ ዳግማዊ አባ ጅፋር ከጅማ በስተምስራቅ የሚገኘውን የጃንጄሮ ግዛት በኦሞ ወንዝ ዳርቻ ድል አድርገው በመንግሥታቸው ውስጥ አስገቡትውት ነበር።
እናቱ ንግሥት ጉሚቲ በሰጡት ምክር ጦርነቱን ከሚያስከትላቸው ችግሮች ለመዳን በ1884 ዓ.ም ለዳግማዊ ምኒልክ የሸዋ ነጉሥ ለመገዛት ተስማማ። እ.ኤ.አ. በ1886 ዳግማዊ አባ ጅፋር “ባሪያዎችን ( ጃንደረቦችን ጨምሮ)፣ የዝሆን ጥርስ፣ በሲቬት የተሞሉ የቀርከሃ አንጓዎች ፣ የማር ማሰሮዎች፣ በአገር ውስጥ የተሰራ ጨርቅ፣ ጦር፣ በብር ሳህኖች ያጌጡ ጋሻዎች እና ከእንጨት የተሠሩ እቃዎች (በርጩማዎችን ጨምሮ) ያቀፈ የሰላም መስዋዕት ከፍለዋል። ." [3] በዚህ “የብልህ ፖለቲካ” (እንደ ኸርበርት ኤስ. ሌዊስ አነጋገር) አጎራባች የሆኑትን የኩሎ (1889)፣ ዋላሞ (1894) እና የካፋን (1897) ግዛቶችን ድል ለማድረግ ለምኒልክ ወታደራዊ እርዳታ መስጠትን ይጨምራል። ንጉስ ዳግማዊ አባ ጅፋር የጅማን የራስ ገዝ አስተዳደር እስከ እለተ ሞቱ ድረስ ማስጠበቅ ችሎ ነበር። [4] በሌላ በኩል ጅማ ወደ ኢትዮጵያ ስትጠቃለል አጼ ምኒልክ አባ ጅፋርን “በእራሳቸው የቆመ ጦር ውስጥ ከመጠን ያለፈ ጉጉት በማነሳሳት እና የአቢሲኒያ ወታደሮችን ወደ ራሳቸው አገልግሎት ለማግባባት ሞክረዋል” በማለት ለአንድ አመት እንዳሰሩት አሌክሳንደር ቡላቶቪች ተናግሯል። ቡላቶቪች ሲቀጥሉ "ንጉስ አባ ጀፋር ከእስር ሲፈቱ የጅማን ዙፋን በድጋሚ ከሚኒሊክ ተቀብለው ነበር"
ንግሥት ጉሚቲ ንጉስ አባ ጅፋር በግዛቱ የቡና ልማትን እንዲያሰፋ መከረችው፤ ይህም ለእሱና ለተገዥዎቹ ገቢ እንዲጨምር አድርጓል።
በጥር 1898 ወደ ደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ የቀይ መስቀል ተልእኮ አካል በመሆን ቡላቶቪች ጅማን ጎብኝተው የአባ ጅፋር እንግዳ ነበሩ። በጄረን ውስጥ ቡላቶቪች የአባ ጅፋር ንግሥቲቱን እናት ጥቂት የሳንባ በሽታ ለማከም እንግዳ ሆኖ በሄደ ጊዜ ያስተዋለውን የሚከተለውን የንጉሱን መግለጫ ትቶ ነበር፦
አባ ጀፋር ወጣት ነው -- ቆንጆ፣ በሚገባ የታነጸ እና በመጠኑም ቢሆን የእድሜው ጥሩ ጊዜ ላይ ነው። እሱ የተለመደ ፊት : ቀጥ ያለ ቀጭን አፍንጫ፣ ከጎን ወደ ጎን በጥርጣሬ የሚመለከቱ ብሩህና የሚያማምሩ ዓይኖች፣ ጥቁር ወፍራም ጢም፤ እና ጥቁር፣ አጭር-የተከረከመ፣ የተጠማዘዘ ፀጉር ነበረው። እጆቹ ቆንጆዎች ናቸው። በሁሉም ጣቶቹ ላይ ትላልቅ የወርቅ ቀለበቶችን ለብሷል። ነጭ ሸሚዝና ሱሪ ለብሶ በጣም ቀጭን የሆነውን ነጭ ሻማ በትከሻው ላይ ተንጠልጥሏል። እግሮቹም በጣም ትንሽ እና ቆንጆዎች፣ በቆዳ ጫማ የተሸፈኑ ናቸው።
ዳግማዊ አባ ጅፋር ወደ ኋላ ዘመናቸው ለአረጋዊነታቸው ተገዙ። የልጅ ልጃቸው አባ ጆፊር የጅማን ነፃነት እንደገና ለመቆጣጠር ሞክረዋል። ሆኖም አፄ ኃይለ ሥላሴ ፈጣን ምላሽ ሰጥተው በአባ ጆፊር ላይ ወታደራዊ ኃይል ላኩ። ወታደሮቹ አባ ጆፊርን ወደ አዲስ አበባ ይዘው መጡ፣ እዚያም ታስረዋል። [5]
እ.ኤ.አ. በ1930 ዓ.ም ኃይለ ሥላሴ የተጎሳቆሉትን ዳግማዊ አባ ጅፋርን ከስልጣን በማንሳት አማቻቸው የነበሩትን ራስ ደስታ ዳምጠውን በእርሳቸው ቦታ ሾሙ። ደስታ ዳምጠው የጅማ ርዕሰ መስተዳድር ( ሹም ) ሆነው ሲያስተዳድሩ፣ ዳግማዊ አባ ጅፋር ደግሞ በንጉሥ ( ንጉሥ ) ማዕረግ እንዲቆዩ ተፈቅዶላቸዋል። ዳግማዊ አባ ጅፋር በ1932 ሲያርፉ የጅማ መንግሥት በይፋ በንጉሠ ነገሥቱ ተገዝቷል። </link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (April 2021)">መጥቀስ ያስፈልጋል</span> ]
- ^ Herbert S. Lewis, 2001. Jimma Abba Jifar: An Oromo Monarchy Ethiopia 1830-1932. Edition. Red Sea Press.
- ^ Herbert S. Lewis, A Galla Monarchy: Jimma Abba Jifar, Ethiopia (Madison, Wisconsin, 1965), p. 77.
- ^ G.W.B. Huntingford, The Galla of Ethiopia; The Kingdoms of Kafa and Janjero (London: International African Institute, 1955), p. 61.
- ^ Lewis, A Galla Monarchy, pp. 45f.
- ^ Paul B. Henze, Layers of Time, A History of Ethiopia (New York: Palgrave, 2000), p. 208.