Jump to content

ረኔ ዴካርት

Edit links
ከውክፔዲያ
(ከደካርት የተዛወረ)
ሬኔ ዴካርት

የሬኔ ዴካርት ሥዕል በፍራንስ ሃልስ
የፈረንሳይኛ አጠራር [ʁəne dekaʁt] (ረነ ደካርት)
ግላዊ መረጃ
የትውልድ ዘመን መጋቢት 31, 1596 (፲፭፻፺፮) በእ.አ.አ
የትውልድ ቦታ ዴካርት (La Haye en Touraine), የፈረንሳይ መንግሥት
የሞት ዘመን የካቲት 11, 1650 (፲፮፻፶) በ እ.አ.አ (53 ዓመቱ)
የሞት ቦታ ስቶክሆልም، የስዊድን ግዛት
አባት ዮአኪም ዴካርት
እናት ዣን ብሮሻር
የፍልስፍና ዘርፍ
ዘመን የ17ኛው ክፍለ ዘመን ፍልስፍና
የትምህርት ዘርፍ ምክንያታዊነት (መስራች)፣ ካርቴዥያኒዝም
ዋና ዋና ፍላጎቶች ሥነ-ልኬት፣ ሥነ-እውቀት፣ ሳይንስ፣ ሒሳብ፣ ሥነ-አምክንዮ
ጉልህ ሀሳቦች "አስባለሁ፣ ስለዚህ አለሁ" (Cogito, ergo sum)፣ የጥርጣሬ ዘዴ፣ የአእምሮና አካል ምንታዌነት
ተጽዕኖ ያሳደሩበት ፕላቶ፣ አሪስቶትል፣ አውግስጢኖስ፣ አኩዊናስ
ተጽዕኖ ያሳደሩት ስፒኖዛ፣ ላይብኒዝ፣ ጆን ሎክ፣ ይስሐቅ ኒውተን፣ አማኑኤል ካንት

ሬኔ ደካርት በ ፈረንሰኛ (René Descartes) (መጋቢት 31፣ 1596 (፲፭፻፺፮)– ሐምሌ 1650 (፲፮፻፶) እ.አ.አ) [1] ፈረንሳዊ ሳይንቲስት፣ ሂሳብ ተመራማሪ እና ፈላስፋ የነበረ ሲሆን በአሁኑ ጊዜ የዘመናዊ ፍልስፍና አባት በመባል ይታወቃል። ሶስት ምክንያቶች ይጠቀሳሉ። የመጀመሪያዊ፣ ከጥንት ዘመን ጀምሮ ይሰራበት የነበረውን ምሁራዊ አሪስጣጣሊያውነትን ለመጀመሪያ ጊዜ ከአስተሳሰብ ዘዴው ያሰዎገደ ፈላስፋ በመሆኑ። ሁለተኛው ምክንያት የአዕምሮ እና አካል ሁለት እና እማይቀላቀሉ ነገሮች መሆን አስተሳሰብን ለመጀመሪያ ጊዜ ስላስተዋወቀ። ሶስተኛው ምክንያት ደግሞ፣ በአስተዎሎት እና ሙከራ ላይ የተመሰረተ አዲስ ዓይነት ሳይንስ ስላስተዋወቀ ነበር።

የካርቴዢያን ሰንጠረዥ ተብሎ በሚታወቀው አዲስ የጂዎሜትሪ እና አልጀብራ መቀየጫ ዘዴ በዚህ ሰው የተፈጠረ ሲሆን፣ በሂሳብ ጥናት ላይ ስር ነቀል ለውጥ አምጥቷል። ስለሆነም የትንተና ጂዎሜትሪ አባት በመባል ይታወቃል። ዴካርት፣ ከሒሳብ በተረፈ በሳይንስ ጥናቶች ላይ በመሳተፍ በዘመኑ የሳይንስ አብዮት በአውሮጳ እንዲፈነዳ ጉልህ አስተዋጾ አድርጓል።

ዴካርት በ17ኛው ክፍለ ዘመን ግዙፍ ስም ያገኘ ፈላስፋ ሲሆን በተለይ በአውሮጳ አህጉር በምክኑያዊነት (rationalism) ፍልስፍና ታዋቂነትን ያተረፈና ከሱ ፍልስፍና ተነሰተው በማስፋፋት እነ ባሩክ ስፒኖዛ እና ሌብኒትዝ ለምክኑያዊ ፍልስፍና ጥበብ ታላላቅ ድርሻ ሊያበረክቱ ችለዋል። በዚህ ተቃራኒ ግን ዳሳሻዊነት (empiricism) ፍልስፍናን ያራመዱ ፈላስፎች፣ ለምሳሌ ሎክ፣ ሆብስ፣ በርክሊ፣ ሩሶና ሁም የምክኑያዊነት ፍልስፍናውን አጥብቀው ተቃውመዋል። ከፍልስፍና ጽሁፎቹ ውስጥ አትኩረተ ህሊና በፍልስፍና መሰረት ላይ (Meditations on First Philosophy) የተባለው ጽሁፉ እስካሁን ዘመን ድረስ በዩንቨርስቲወች ውስጥ እንደ ዋና የትህርት ክፍል ይሰጣል።ደካርት ብዙ ጽሁፍ ቢያቀርብም፣ ባሁኑም ሆነ ቀደምት ክፍለ ዘመናት ስሙ ገኖ የሚታወቀው በአንዲት ጥቅስ ነው፣ እሱዋም «ስለማስብ፣ አለሁ»፣ በላቲኑ «Cogito ergo sum» ተብሎ ይታወቃል።

የህይወት ታሪክ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ህይወቱ ዴካርት መጋቢት 31 ቀን 1596 (፲፭፻፺፮) እ.አ.አ በፈረንሳይ ላ ሃይ አን ቱሬን ከተማ ተወለደ፤ ነገር ግን የቤተሰቡ መነሻ ከሆላንድ ነበር። ዴካርት ከዝቅተኛ መኳንንት ቤተሰብ የተገኘ ሲሆን፣ አባቱ በፈረንሳይ ብሪታኒ ግዛት ፓርላማ ውስጥ አማካሪ ሆኖ ይሠራ ነበር። የአባቱ አባት ሐኪም ሲሆኑ፣ የእናቱ አባት ደግሞ የፖይታ ግዛት ገዥ ነበሩ። በ1604 (፲፮፻፬) እ.አ.አ ዴካርት ላ ፍሌሽ (La Flèche) ትምህርት ቤት ገባ፤ ይህ ትምህርት ቤት የየሱሳውያን (Jesuit) በመባል የሚታወቅ የሃይማኖት ክፍል ንብረት ነበር። ዴካርት በዚህ ትምህርት ቤት በአውሮፓ ውስጥ ከነበሩት እጅግ የላቁ የፍልስፍና ትምህርቶችን ተምሯል።

ስነ-ጽሑፍ፣ ሥነ-አመክንዮ፣ ስነ-ምግባር፣ ከዚያም ፍልስፍና እና በመጨረሻም ሒሳብ እና ፊዚክስ መማር ጀመረ። ከፖይታ ዩኒቨርሲቲ የሕግ ፈቃድ አግኝቶ በ1616 (፲፮፻፲፮) እ.አ.አ በሃይማኖታዊ እና በሲቪል ሕግ የሊሳንስ ዲግሪ ይዞ ተመርቋል። በዚያ ዘመን እንደነበረው የመኳንንት ልማድ፣ አባቱ የደች ጦርን እንዲቀላቀል መከረው፤ ምክንያቱም ይህ ጦር በአውሮፓ ውስጥ በሥርዓት እና በልምድ ምርጡ ጦር ነበርና የጦርነት ጥበብን መማር ለሚፈልግ ሁሉ የጦር ትምህርት ቤት ነበር። ዴካርት በ1618 (፲፮፻፲፰) እ.አ.አ ወደ ሆላንድ ተጓዘ እና እዚያም ይስሐቅ ቢክማን የተባለ የደች ሐኪም ጋር ተዋወቀ። ቢክማን በሳይንስ ጥልቅ እውቀት የነበረው ሲሆን፣ ዴካርት ፊዚክስና ሒሳብን እንዲያጠና እንዲሁም ሁለቱን እንዲያገናኝ አበረታታው። ሁለቱም ሒሳብን ከሜታፊዚክስ ጋር የሚያስተገብር እና ሜታፊዚክስን ወደ ሒሳብ የሚመልስ አዲስ የምርምር ዘዴን በጋራ ይለማመዱ ነበር። ይህ ዘዴ በዴካርት የአእምሮ እድገት እና የፍልስፍናው ምስረታ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል፤ ምክንያቱም የእሱ ዘዴ እና የፍልስፍና አስተምህሮ ከዚህ የምርምር ዘዴ ብዙም አይለይም ነበር።

በ1618 (፲፮፻፲፰) እ.አ.አ በፈቃደኝነት የደች ጦርን ተቀላቅሎ ብዙ ጦርነቶችን አድርጓል። በ1622 (፲፮፻፳፪) እ.አ.አ ወደ ፈረንሳይ ተመልሶ፣ ገንዘቡን በቦንድ ንግድ ላይ ኢንቨስት ለማድረግ ሁሉንም ንብረቶቹን አጣራ፤ ይህም ለቀሪው ህይወቱ ምቹ ገቢ አስገኝቶለታል። ከ1628 (፲፮፻፳፰) እስከ 1649 (፲፮፻፵፱) እ.አ.አ ባለው ጊዜ ውስጥ ዴካርት በሆላንድ ጸጥ ያለ ሳይንሳዊ ህይወት የኖረ ሲሆን፣ በሒሳብ እና በፍልስፍና መስኮች አብዮት ያመጡ አብዛኛዎቹን ጽሑፎቹን የጻፈው እዚያ ነበር። ዴካርት በ1619 (፲፮፻፲፱) እ.አ.አ ሆላንድን ለቆ ወደ ጀርመን ሄደ፤ በዚያም ትንታኔያዊ ጂኦሜትሪን (Analytical Geometry) አገኘ እና የፍልስፍና ዘዴውን መሠረታዊ ሕጎች ቀረጸ።

በ1620 (፲፮፻፳) እ.አ.አ ለዘጠኝ ዓመታት ያህል በተለያዩ የአውሮፓ ከተሞች ሲጓዝ ቆየ። በዚህ ጊዜ ከእናቱ የወረሰውን ንብረት ሸጠ። አባቱ የውትድርና ገዥነት ሥራ ሊገዛለት ቢፈልግም ዴካርት እምቢ ብሎ የብቸኝነት ህይወትን መረጠ። በ1628 (፲፮፻፳፰) እ.አ.አ ፈረንሳይን ለቆ ወደ ሆላንድ ሄደና የህይወቱን ረጅም ክፍል እዚያ አሳለፈ። ሆላንድን የመረጠበት ምክንያት በዚያን ጊዜ በአውሮፓ ውስጥ በጣም ጠንካራ፣ ሀብታም እና በሳይንስና በሥነ-ጥበብ የበለጸገች ሀገር ስለነበረች ነው። በ1629 (፲፮፻፳፱) እ.አ.አ ዴካርት «ዓለም» (Le Monde) የተሰኘውን ጽሑፉን መጻፍ ጀመረ። በዚህ ጽሑፍ ውስጥ ኮፐርኒከስ፣ ኬፕለር እና ጋሊልዮ ስለ ሥርዓተ-ፀሐይ እና ምድር በፀሐይ ዙሪያ ስለምታደርገው መዞር የደረሱባቸውን ውጤቶች መሠረት በማድረግ ስለ ተፈጥሮ ምርምር አድርጓል። ነገር ግን በሮም የሚገኘው የካቶሊክ ቤተክርስቲያን ፍርድ ቤት በ1633 (፲፮፻፴፫) እ.አ.አ ጣሊያናዊውን ሳይንቲስት ጋሊልዮን አወገዘው። ይህ የሆነው የጋሊልዮ አዲስ አስተሳሰብ "ምድር በጽንፈ ዓለም ውስጥ ቋሚ ናት፣ ከዋክብትና ፕላኔቶች ደግሞ በዙሪያዋ ይሽከረከራሉ" የሚለውን የድሮ እምነት እንዳይሽረው በመስጋት ነበር። በዚህ ጊዜ ዴካርት የእሱም እጣ ፈንታ እንደ ጋሊልዮ እንዳይሆን በመስጋት ጽሑፉን አላጠናቀቀም፣ ወረቀቶቹንም ሊያቃጥል ተቃርቦ ነበር። ከዚያ በኋላ ምንም ነገር ላለመጻፍ ወሰነ። ይህም ዴካርት አንዳንድ ሀሳቦቹን ከማተም እንዲቆጠብ አድርጎታል።

በ1643 (፲፮፻፵፫) እ.አ.አ የሆላንዱ ዩትሬክት ዩኒቨርሲቲ የዴካርትን ፍልስፍና አወገዘ። በሆላንድ በላይደን ዩኒቨርሲቲ በፕሮፌሰር ያኮብ ዩሊየስ እጅ የሒሳብ ሳይንስን ተምሯል። ነገር ግን ዴካርት ዝናው እየተስፋፋ የነበረ ፈላስፋ እንደመሆኑ መጠን መጻፍን ሙሉ በሙሉ ማቆም እንደማይችል ብዙም ሳይቆይ ተገነዘበ። ሰዎች ፍልስፍናውን ለማወቅ ጉጉት እንዳላቸው ሲሰማው እንደገና ወደ መጻፍ ተመለሰ። ሦስት ጽሑፎችን አሳተመ፤ ሁሉም በሒሳብ እና በተፈጥሮ ሳይንስ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ የሚያተኩሩ ሲሆኑ እነሱም ስለ ብርሃን ስብረት፣ ስለ አየር ሁኔታ እና ስለ ጂኦሜትሪ ነበሩ። ለእነዚህም «ስለ ዘዴው የቀረበ ጽሑፍ» (Discourse on the Method) የተሰኘ አጭር መግቢያ በ1636 (፲፮፻፴፮) እ.አ.አ አቀረበ። የዴካርት ፍራቻ መጽሐፉ ያለስሙ እንዲታተም እስከማድረግ ደርሶ ነበር። ዴካርት ለፍልስፍና አንድ አስተምህሮ አስቀምጦ በሜታፊዚክስ ላይ ሊተገብረው ወሰነ።

በ1641 (፲፮፻፵፩) እ.አ.አ «በመጀመሪያ ፍልስፍና ላይ ያሉ አትኩረታት» (Meditations on First Philosophy) የተሰኘውን መጽሐፉን አሳተመ። ይህን መጽሐፍ ለልዕልት ኤልሳቤጥ ዘ ፓላቲኔት በስጦታ አበርክቷል፤ ከእርሷም ጋር ብዙ ጊዜ ይጻጻፍ ነበር፤ ፍልስፍናውንም ያብራራላትና በስነ-ምግባር እና በፖለቲካ ጉዳዮች ላይ ይወያይ ነበር። ዝናው ሲስፋፋ የፈረንሳይ ንጉሥ በ1647 (፲፮፻፵፯) እ.አ.አ ሦስት ሺህ ፓውንድ ዓመታዊ ደመወዝ መድቦለት ነበር፤ ነገር ግን የብቸኝነት ህይወትን ስለመረጠ ምንም አልተቀበለም። በ1648 (፲፮፻፵፰) እ.አ.አ ከስዊድን ንግሥት ክርስቲና ጋር ተዋወቀ፤ እርሷም በደብዳቤዎች አማካኝነት ስለ ፍልስፍናው ረጅም ውይይት አድርጋለች። ንግሥቲቱ እንደ አማካሪ በመሆን በአስተዳደር እና በሀገር ጉዳዮች ላይ እንዲረዳት ወደ ስዊድን እንዲመጣ አጥብቃ ጠየቀችው። ግብዣውን ተቀብሎ በ1649 (፲፻፮፻፵፱) እ.አ.አ መጨረሻ ላይ ወደ ስዊድን ዋና ከተማ ስቶክሆልም ተጓዘ። ንግሥቲቱ ስለ ፍልስፍናው ለመወያየት ብዙ ጊዜ ትጎበኘው ነበር፤ ነገር ግን የስዊድን ቀዝቃዛ አየር ለጤንነቱ ተስማሚ አልነበረም። በሳምባ ምች ታመመና የሐኪሞችን ምክር አልቀበልም ብሎ ራሱን በራሱ ለማከም መረጠ። በሽታው ሲጠናበት በየካቲት 11 ቀን 1650 (፲፮፻፶) እ.አ.አ ከዚህ ዓለም በሞት ተለየ።

ዴካርት በስሜት ህዋሳት በሚገኝ እውቀት ላይ፣ ግልጽም ይሁን ስውር፣ እንዲሁም ከንቃት ዓለም በሚገኝ እውቀት ላይ ጥርጣሬ አሳደረ። በተጨማሪም የአዕምሮ የሒሳብ ችሎታ እውቀት ላይ ለመድረስ ያለውን አቅም ተጠራጠረ። ስለራሱ መኖር፣ ስለ ስሜታዊው ዓለም መኖር ተጠራጠረ፤ በመጨረሻም ጥርጣሬው ራሱ የመኖሩ ማረጋገጫ ሆነለትና እንዲህ አለ፡-

"በተጠራጠርኩ ቁጥር የበለጠ አሰብኩ፤ ስለዚህም በመኖሬ የበለጠ እርግጠኛ ሆንኩ።"

የዴካርት ዘዴ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ይህ በፍልስፍና ውስጥ አዲስ ዘዴ ሲሆን፣ በዚህም ምክንያት ዴካርት "የዘመናዊ ፍልስፍና አባት" ተብሎ ተሰይሟል። የዴካርትን ፍልስፍና ያጠና ሰው፣ የዴካርት ዋና የትምህርት መስክ ፍልስፍና ሳይሆን ሒሳብ፣ አልጀብራ እና ኦፕቲክስ እንደነበር ሲያውቅ ይገረማል። አጠቃላይ ሥራዎቹን የተመለከተ ሰው፣ ሥራዎቹ በበርካታ ጥራዞች የተከፋፈሉ መሆናቸውን ያስተውላል፤ በአንዳንድ እትሞች ስድስት ትልልቅ ጥራዞች ሲሆኑ፣ በአብዛኛው የሚያተኩሩት በሒሳብ እና በጂኦሜትሪ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ነው። ዝናውን ያተረፉለት የፍልስፍና ሥራዎቹ ግን ከግማሽ ጥራዝ የማይበልጥ ትንሽ ክፍል ብቻ ይይዛሉ።

ዴካርት በመሠረቱ የሒሳብ ሰው ነበር፤ ፈላስፋ የነበረው ከሒሳብ ጥናቱ በሚተርፈው ጊዜ ነበር። ነገር ግን ይህ በአንጻራዊነት ትንሽ የሆነ የፍልስፍና ክፍል ዝናውን እንደ ፈላስፋ የገነባለት እና የዘመናዊ ፍልስፍና መስራች ያደረገው ነው። ይህም ማለት የፍልስፍና ሥራዎቹ ለዋና የሒሳብ ሥራዎቹ ተጨማሪ ወይም ለሒሳባዊ-ጂኦሜትሪያዊ ጽሑፉ የፍልስፍና ማስታወሻ ናቸው ማለት ነው። የዚህም ምክንያት ዴካርት በዘመኑ ሒሳብ ያስገኘውን አስደናቂ የስኬት ደረጃ፣ የዘዴውን ትክክለኛነት እና የውጤቶቹን ሙሉ እርግጠኝነት በመመልከቱ፣ ፍልስፍናም ሒሳብ በዘመኑና በእራሱ እጅ የደረሰበትን የዘዴ ትክክለኛነት እና ፍጹም እርግጠኝነት እንዲደርስለት መፈለጉ ነው። የዴካርት በሒሳብ ዘዴ መ ተጽዕኖ በፍልስፍናው ውስጥ የሚንጸባረቀው፣ ሙሉ ፍልስፍናውን የሚመሠርትበት የመጀመሪያ፣ እርግጠኛ እና በራሱ ግልጽ የሆነ ነጥብ ላይ ለመድረስ ባደረገው ጥረት ነው፤ ይህም "እኔ አስባለሁ" የሚለው ህልውና ነው። ይህ "እኔ አስባለሁ" ለእርሱ ልክ እንደ ሒሳብ መሠረታዊ መርሆዎች ነበር፤ ይህም ለቀጣይ የሒሳብ ማረጋገጫዎች ሁሉ መሠረት ይሆናል። ዴካርት በፍልስፍና አስተምህሮው ውስጥ በሒሳብ ውስጥ የተለመደውን የቅነሳ ዘዴ ተከትሏል፤ የእግዚአብሔርን መኖር፣ የዓለምን መኖር እና የነፍስን አለመሞት ከ**"እኔ አስባለሁ"** ህልውና በመነሳት ቀንሷል።

የዴካርት ዘዴ በሁለት መሠረቶች ላይ የተገነባ ነው፡-

  1. ግልጽነት: በትኩረት በሚከታተል ጤናማ አእምሮ ውስጥ ከሚፈጠረው የአዕምሮ ብርሃን ብቻ የሚገኝ ጽንሰ-ሀሳብ።
  2. ቅነሳ: ከግልጽ ሀሳብ ተነስተን የግድ ወደሚከተለው ሌላ ውጤት የሚያደርሰን የአዕምሮ ሂደት።

በእውነቱ፣ በሳይንሳዊ እና በፊዚካዊ ርዕሰ ጉዳዮች ላይ እርግጠኝነት ላይ ለመድረስ የሒሳብን መንገድ መከተል ቀላል ነው፤ ነገር ግን ለሜታፊዚካዊ ርዕሰ ጉዳዮች ይህ እንደዚያ አይደለም። እንደ የእግዚአብሔር መኖር እና የነፍስ አለመሞት ያሉ ርዕሰ ጉዳዮችን በቀጥታ በሒሳብ መንገድ መያዝ አይቻልም። ዴካርት በዚህ ረገድ ከራሱ ጋር ታማኝ ነበር፤ ምክንያቱም እነዚህን ርዕሰ ጉዳዮች በቀጥታ ማጥናት አልጀመረም፤ ይልቁንም ሁሉንም በጥርጣሬ ውስጥ አስቀምጦ ከመጀመሪያውኑ ፍርድ ከመስጠት ተቆጥቧል።


ዴካርት በመጀመሪያው አተኩረት ላይ እንዲህ ይላል፡- "ማንኛውንም እውነት ማወቅ ባልችል እንኳን፣ ቢያንስ የምችለውን ላድርግ፤ ይህም ከማንኛውም ፍርድ መቆጠብ እና ለማንኛውም ከንቱ ነገር ተአማኒነት ከመስጠት መቆጠብ ነው።" ዴካርት በፍልስፍና ውስጥ ዘዴን ለማስቀመጥ ሲያስብ፣ በሒሳብ እና በጂኦሜትሪ የአስተሳሰብ ስልት ላይ መሠረተው። ይህ "ስለ ዘዴው የቀረበ ጽሑፍ" በተሰኘው መጽሐፉ ውስጥ ያስቀመጣቸው የአራቱ የዘዴ ሕጎች እውነተኛ ትርጉም ነው። የመጀመሪያው ሕግ እንዲህ ይላል፡- "አንድ ነገር እውነት መሆኑን በእርግጠኝነት እስካላወቅኩ ድረስ እንደ እውነት አልቀበልም፤ ይህም ማለት ጥድፊያን እና ቅድመ-ፍርድን በጥንቃቄ አስወግዳለሁ፤ በፍርዶቼ ውስጥ በአዕምሮዬ ፊት በግልጽ እና በተለየ ሁኔታ የሚቀርበውን ብቻ አስገባለሁ፤ ይህም በጥርጣሬ ውስጥ እንዳላስገባው ያደርገኛል።" ይህ ሕግ የእርግጠኝነት ሕግ ተብሎ ይጠራል፤ ምክንያቱም ወደ ምንም ጥርጣሬ ወደ ማይገባበት ቀላል እና ግልጽ እርግጠኝነት ይመራል።

የዚህ ሕግ ከጂኦሜትሪ ጋር ያለው ግንኙነት ዴካርት በሚሰጣቸው ምሳሌዎች ግልጽ ይሆናል፤ ለእርሱ እርግጠኝነት ማለት ሦስት ማዕዘን ከሦስት ጎኖች የተሠራ ቅርጽ ነው ማለት እና ለአንድ ሦስተኛ ነገር እኩል የሆኑ ሁለት ነገሮች እኩል ናቸው ማለት ነው። የዴካርት ዓላማ ከዚህ ሕግ ሒሳብን ወይም ጂኦሜትሪን በእርግጠኛ መሠረቶች ላይ መመሥረት አይደለም፤ ምክንያቱም እነሱ በእርግጠኝነት ላይ የተመሠረቱ ናቸው። ይልቁንም ዓላማው ይህን የሒሳብ እና የጂኦሜትሪ እርግጠኝነት ተውሶ በፍልስፍና ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ተግባራዊ ማድረግ ነው።

ይህን ሕግ በፍልስፍና ላይ ስንተገብረው እንደ ዘዴያዊ ጥርጣሬ ይጀምራል፤ ምክንያቱም "አንድ ነገር እውነት መሆኑን በእርግጠኝነት እስካላወቅኩ ድረስ እንደ እውነት አልቀበልም" ይላል። የሕጉ ጽሑፍ በአሉታዊነት ይጀምራል፤ ይህም ምንም ነገር አልቀበልም ማለት ነው፤ ይህ ደግሞ በዴካርት የፍልስፍና ዘዴ ውስጥ የመጀመሪያው እርምጃ የሆነው ጥርጣሬ ነው። ይህ ማለት የዘዴው ሕጎች አጠቃላይ እና ሁሉን አቀፍ ናቸው፤ ለፍልስፍና ርዕሰ ጉዳዮች ልዩ ዘዴ ለማስቀመጥ ሲስማሙ የመጀመሪያው ሕግ በሁለት ደረጃዎች ይከፈላል፤ የመጀመሪያው ደረጃ ወደ የመጀመሪያ እርግጠኝነት ለመድረስ በሁሉም ነገር ላይ ዘዴያዊ ጥርጣሬን መፍጠር ነው። ዴካርት በዓለም ህልውና ላይ ከተጠራጠረ በኋላ፣ ከዚሁ ጥርጣሬ በመነሳት ወደ መጀመሪያው እርግጠኝነት ይደርሳል፤ ይህም ጥርጣሬ ማሰብን ያካትታል፣ እናም የሚያስብ ሰው መኖር አለበት፡ እኔ እጠራጠራለሁ፣ ስለዚህ አስባለሁ፣ ስለዚህ አለሁ።


ሁለተኛው ሕግ እንዲህ ይላል፡- "የምመረምራቸውን እያንዳንዱን ችግሮች በተቻለ መጠን እና ለመፍታት በሚያስፈልገው መጠን ወደ ክፍሎች እከፋፍላለሁ።" ይህ ሕግ የትንተና ሕግ ይባላል።

ሦስተኛው ሕግ እንዲህ ይላል፡- "ሀሳቦቼን በሥርዓት አስኬዳለሁ፤ ከቀላል እና ከማወቅ ከሚቀሉ ነገሮች በመጀመር፣ ቀስ በቀስ ወደ ይበልጥ የተደራጀ እውቀት እስክደርስ ድረስ እቀጥላለሁ፤ እንዲያውም በተፈጥሮ የማይቀዳደሙ ነገሮች መካከል ሥርዓት እፈጥራለሁ።" ይህ ሦስተኛው ሕግ የቅንብር ሕግ ይባላል።

አራተኛው እና የመጨረሻው ሕግ ደግሞ እንዲህ ይላል፡- "በሁሉም ሁኔታዎች ውስጥ አጠቃላይ ስታቲስቲክስ እና ግምገማዎችን አደርጋለሁ፤ ይህም ምንም ነገር እንዳልዘነጋሁ እርግጠኛ እንድሆን ያደርገኛል።" ይህ ሕግ ሙሉ የመቁጠር ሕግ ይባላል። በዚህም መሠረት የአራቱ የዘዴ ሕጎች፤ እርግጠኝነት፣ ትንተና፣ ቅንብር እና ግምገማ/ሙሉ መቁጠር በሒሳብ እና በጂኦሜትሪ ውስጥ የሚከተሉት የአስተሳሰብ ዘዴዎች ናቸው። ዴካርት በፍልስፍና ውስጥ ሒሳብ እና ጂኦሜትሪ የደረሱበትን የግልጽነት እና የእርግጠኝነት ደረጃ ላይ ለመድረስ ስለፈለገ እነዚህን ሕጎች በፍልስፍና ርዕሰ ጉዳዮች ላይ ተግባራዊ ለማድረግ ይሞክራል።

ዴካርት የሒሳብ ዘዴን ራሱን በፍልስፍና ላይ አይተገብርም፤ ይልቁንም በሒሳብ ውስጥ ያለውን የአስተሳሰብ መንገድ ይተገብራል። የሒሳብ ዘዴን ቢወስድ ኖሮ፣ በግልጽ በሚታዩ እውነታዎች፣ በ መርህማቶች እና በግምቶች ይጀምር እና ከእነሱም ወደ ማረጋገጫዎች ከዚያም የግድ ወደሚከተሉ ሐሳቦች ይሸጋገር ነበር። ይህን ቢያደርግ ኖሮ፣ የፍልስፍና ጽሑፎቹ የሒሳብ ቅነሳ እና ማረጋገጫ መልክ ሲይዙ እናያለን ነበር። ነገር ግን የሒሳብ ቅነሳ ዘዴ በዴካርት ፍልስፍና ውስጥ አይታይም፤ ከሒሳብ የሚወስደው በውስጡ ያለውን የአስተሳሰብ መንገድ ብቻ ነው። የሚስተዋለው ነገር ዴካርት ያልተከተለውን የሒሳብ-ጂኦሜትሪ ማረጋገጫ ዘዴን ከእርሱ በኋላ ስፒኖዛ በጥብቅ መከተሉ ነው። በዚህም ስፒኖዛ ከዴካርት አንድ እርምጃ ቀድሟል፤ ምክንያቱም ዴካርት የተከተለው በሒሳብ ውስጥ ያለውን የአስተሳሰብ መንገድ ብቻ ሲሆን ይህም በአራቱ ሕጎች ይወከላል፡- እርግጠኝነት ወይም ግልጽነት፣ ትንተና፣ ቅንብር እና ሙሉ መቁጠር።

ዴካርት ያልተቀበለውን የጂኦሜትሪ ዘዴን ከትርጓሜዎች፣ ከ መርህማቶች ከዚያም ከሚቀነሱ ማረጋገጫዎች እና ሐሳቦች መተግበርን ስፒኖዛ በጥብቅ ተቀብሎታል። በዚህም ስፒኖዛ ከዴካርት የበለጠ ደፋር እና አብዮታዊ ሆኖ ይገኛል፤ ዴካርት በሒሳብ አስተሳሰብ ወሰን ላይ ቆሞ የሒሳብ-ጂኦሜትሪ ዘዴን ራሱን በፍልስፍና ውስጥ እስከመተግበር አልደረሰም።

ዴካርቶች ሁለትዮሽ

ዴካርት በነፍስ እና በሥጋ መካከል ይለያል፤ ሁለቱም ፍጹም የተለያዩ ህላዌዎች እንደሆኑ ያምናል። እንዲህም ይላል፡- "እኔ በሥጋዬ ውስጥ የምኖረው መርከበኛ በመርከቡ እንደሚኖር አይደለም፤ ነገር ግን ከእርሱ ጋር በጥብቅ የተገናኘሁ እና የተቀላቀልኩ ነኝ፤ ስለዚህም ከእርሱ ጋር አንድ ነጠላ ክፍል እፈጥራለሁ። ጉዳዩ እንዲህ ባይሆን ኖሮ፣ ሥጋዬ ቢቆስል ህመም አይሰማኝም ነበር፤ ነገር ግን ይህን በአዕምሮ ብቻ አውቃለሁ፤ ልክ መርከበኛ በመርከቡ ላይ ያለውን ማንኛውንም ብልሽት በአይኑ እንደሚያውቀው።"

ዴካርት አምላክ አዕምሮን እንደሚመስል ያምናል፤ ምክንያቱም አምላክ እና አዕምሮ ያስባሉ ነገር ግን ቁሳዊ ወይም አካላዊ ህልውና የላቸውም። ሆኖም እግዚአብሔር ከአዕምሮ የሚለየው ገደብ የለሽ በመሆኑ እና በህልውናው በሌላ ፈጣሪ ላይ ጥገኛ ባለመሆኑ ነው። እንዲህም ይላል፡- "ወሰን የለሽ ኃያል እና መልካም የሆነ የአላክ ህልውና በግልጽ እና በጠራ ሁኔታ አውቃለሁ።"

ዴካርት የስነ-ምግባር ሳይንስን የጥበብ ራስ፣ የሳይንሶች ዘውድ አድርጎታል። ወደ ስነ-ምግባር ሳይንስ ከመግባቱ በፊት ሁሉንም ሳይንሶች ማወቅ አስፈላጊ መሆኑን ተናግሯል፡- "ፍልስፍና እንደ ዛፍ ነው፤ ሥሩ ሜታፊዚክስ፣ ግንዱ የተፈጥሮ ሳይንስ፣ ቅርንጫፎቹ ደግሞ ቀሪዎቹ ሳይንሶች ናቸው። እነዚህም ወደ ሦስት ዋና ዋና ሳይንሶች ይመለሳሉ፤ እነሱም፡- ሕክምና፣ መካኒክስ እና ከፍተኛና ፍጹም የሆነ ስነ-ምግባር ናቸው። ይህ የመጨረሻው የሌሎቹን ሳይንሶች ሙሉ እውቀት ይጠይቃል፤ እርሱም የጥበብ ከፍተኛው ደረጃ ነው።"

የሚገርመው ነገር የዴካርት የጥርጣሬ አስተምህሮ ዴካርትን ወደ አምላክ የለሽነትአላደረሰውም፤ ይልቁንም በእግዚአብሔር መኖር ያምን ነበር፤ ነገር ግን ብዙዎችን ወደ አምላክ የለሽነት መርቷል። መጠቀስ ያለበት ጉዳይ አንዳንድ የዘመኑ የእስልምና ተመራማሪዎች፣ ከእነዚህም ውስጥ ማህሙድ ሃምዲ ዛቅዙቅ «በጋዛሊ እና በዴካርት መካከል ያለው የፍልስፍና ዘዴ» በተሰኘው መጽሐፉ፣ እና ዶ/ር ነጂብ መሐመድ አል-በህቢቲ «የአረብ ታሪክ እና ሥነ-ጽሑፍ ጥናት መግቢያ» በተሰኘው መጽሐፋቸው፣ ዴካርት ከአቡ ሃሚድ አል-ጋዛሊ ሀሳቦች በተለይም «ከስህተት አዳኝ» ከተሰኘው መጽሐፉ እንደወሰደ ማረጋገጥ መቻላቸው ነው። ይህ ከዴካርት ዘመን በአምስት መቶ ዓመታት ገደማ የቀደመው የጋዛሊ ሀሳቦች ጋር ያለውን ግልጽ ተመሳሳይነት መተርጎም ብቻ አይደለም። ሟቹ ቱኒዚያዊ ተመራማሪ ዑስማን አል-ከዓክ በፓሪስ በሚገኘው የዴካርት ሙዚየም ውስጥ ባለው የግል ቤተ-መጽሐፍቱ ውስጥ የኢማም አል-ጋዛሊ «ከስህተት አዳኝ» መጽሐፍ ወደ ላቲን የተተረጎመ ቅጂ እንዳገኘ ተናግሯል። በአንደኛው ገጽ ላይ የጋዛሊ ታዋቂ አባባል "ጥርጣሬ የመጀመሪያው የእርግጠኝነት ደረጃ ነው" በሚለው ሥር በቀይ መስመር ተሰምሮበታል፤ በእርሱም ላይ በዴካርት የእጅ ጽሑፍ "ወደ እኛ ዘዴ ይተላለፍ" የሚል ማስታወሻ ተጽፎበታል። ይህ ቢሆንም ዴካርት በየትኛውም ጽሑፉ አል-ጋዛሊን አልጠቀሰም።

«በመጀመሪያው ፍልስፍና ላይ አትኩረተ ላይ» Meditations on First Philosophy መጽሐፍ በስድስት አትኩረተ ህሊና የተከፈለ ነው። በመጀመሪያ አትኩረተ ዴካርት የመጀመሪያውን ዘዴያዊ አመለካከቱን ይተገብራል፤ ይህም ጥርጣሬ ነው። በውስጡም በጥርጣሬ ውስጥ መቀመጥ ያለባቸውን ነገሮች እና ለዚህ ጥርጣሬ ያቀረባቸውን ምክንያቶች ይመረምራል፤ በመጨረሻም በሁሉም ነገር ላይ ወደ ጥርጣሬ ይደርሳል። በሁለተኛው አተኩረተ ከጥርጣሬው እርምጃ በኋላ ራሱን የሚያቀርበውን የመጀመሪያውን ግልጽና በራሱ እርግጠኛ የሆነ ነገር ላይ ይደርሳል፤ ይህም የሰው ልጅ ሀሳብ ወይም አዕምሮ ህልውና ነው። ይህንንም ከሥጋ ይለየዋል፤ እውቀቱም ከሥጋ እውቀት የበለጠ ቀላል እና ግልጽ እንደሆነ ይናገራል።

ዴካርት የሀሳብን ህልውና ካረጋገጠ በኋላ በሦስተኛው አትኩረት ወደ የእግዚአብሔር ህልውና ማረጋገጥ ይሸጋገራል። ለህልውናውም ሦስት ማረጋገጫዎችን ያቀርባል። በአራተኛው አትኩረት በእውነት እና በውሸት ወይም በግልጽነት እና በግልጽነት-አልባነት መካከል ይለያል። በውስጡም ስለ ነፍስ እና ሥጋ ግንኙነት እና ስለ እግዚአብሔር አንዳንድ በመጀመሪያው እና በሁለተኛው አትኩረት ላይ የተነሱ ርዕሰ ጉዳዮችን በበለጠ ዝርዝር ያብራራል። በአምስተኛው አትኩረት የቁሳዊ ነገሮችን ምንነት ይመረምራል፤ ምንነታቸውም ስፋት መሆኑን እና የእግዚአብሔር ምንነት መንፈስ እና ሀሳብ መሆኑን ይቀበላል። በዚህ አትኩረት የዴካርት ታዋቂው የሀሳብ እና የስፋት ሁለትዮሽነት እና ሁለቱም የተለያዩ ህላዌዎች መሆናቸው ይታያል። በስድስተኛው አትኩረት የቁሳዊ ነገሮችን ህልውና ይመረምራል፤ እነሱም ጠፊዎች መሆናቸውን ያረጋግጣል። በነፍስ እና በሥጋ መካከል ይለያል፤ ሥጋ ሟች ነፍስ ደግሞ የማትሞት መሆኗን ያረጋግጣል። በእውነቱ እነዚህ ስድስቱ እትኩረታት የተጠላለፉ ናቸው። በመጀመሪያው አትኩረት ላይ የሚነሳው ዘዴያዊ ጥርጣሬ በእያንዳንዱ ቀጣይ አትኩረት ላይ እንደገና ይታያል፤ ምክንያቱም በሥጋ ፍጹምነት እና በተዘረጉ ነገሮች እውነተኛ ህልውና ላይ ባለው ጥርጣሬ መሠረት በነፍስ እና በሥጋ፣ በአሳቢ ህላዌ እና በተዘረጋ ህላዌ መካከል ለመለየት ይጠቀምበታል።በሦስተኛው አትኩረት ላይ የሚታየው የእግዚአብሔር ህልውና ማረጋገጫ በአምስተኛው አትኩረት ላይ የእግዚአብሔርን መንፈሳዊ እና አሳቢ ተፈጥሮ ሲያብራራ እና ሲተረጉም እንደገና ይታያል። የእርሱ ታዋቂው የሀሳብ እና የስፋት፣ የነፍስ እና የሥጋ ሁለትዮሽነት በሁሉም አተኩረታት ውስጥ ይደጋገማል። ስለዚህ በአተኩረታት መጽሐፍ ውስጥ የዴካርትን ፍልስፍና እነዚህን ሁሉ መሠረታዊ ርዕሰ ጉዳዮች በስድስቱ አተኩረታት ላይ በማደራጀት እና በማስተባበር መረዳት እንችላለን። በመጀመሪያው እርምጃ ዘዴያዊ ጥርጣሬን እንጀምራለን፤ ከዚያም በነፍስ እና በሥጋ፣ በሀሳብ እና በስፋት መካከል ያለውን ልዩነት እንመረምራለን፤ በዚህም የመጀመሪያውን እርግጠኝነት ማለትም የአሳቢውን ህላዌ ማረጋገጥን እናሳያለን። ከዚያም ስለ እግዚአብሔር፣ ስለ ህልውናው ማረጋገጫ እና ስለ ተፈጥሮው የተናገረውን ሁሉ እንመረምራለን።

ዘዴያዊ ጥርጣሬ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ይህ ጥርጣሬ ዘዴያዊ ነው፤ ምክንያቱም ዴካርት የሚጠቀመው ወደ መጀመሪያው ግልጽ እና በራሱ እርግጠኛ ወደ ሆነ ነገር ለመድረስ እንደ መሳሪያ ብቻ ነው፤ ጥርጣሬን እንደ የመጨረሻ አቋም አይወስደውም።

ዴካርት እንዲህ ይላል፡- "በጥርጣሬ ውስጥ ሊቀመጥ የሚችል ማንኛውም ነገር እንደ ሐሰት መቆጠር አለበት።" ዴካርት በዚህ ሁሉንም ነገር እንደ ሐሰት መፍረድ ወይም በጥርጣሬ ውስጥ የተቀመጠውን ሁሉ እንደ ሐሰት መቁጠር ማለቱ አይደለም፤ ይልቁንም በአዕምሯዊ ማረጋገጫ አማካኝነት ወደ አንድ እርግጠኛ ነገር መድረስ በሚችልበት የጥርጣሬ ፈተና እስካላስገዛው ድረስ ማንኛውንም ነገር እንደ እውነተኛ አልቀበልም ማለቱ ነው። የጥርጣሬን እርምጃ ከተለማመድን በኋላ የብዙ ነገሮችን ትክክለኛነት እና እርግጠኝነት ማረጋገጥ እንደምንችል ይናገራል፤ ከእነዚህም ውስጥ ሳይንሶች ይገኙበታል። ይህም ሊሆን የቻለው በአዕምሯዊ እርግጠኝነት እና ግልጽነት መሠረቶች ላይ ልንመሠርታቸው ስለቻልን ብቻ ነው። ስለዚህ ሒሳብን እና ጂኦሜትሪን ጨምሮ ሁሉንም ሳይንሶች በጥርጣሬ ውስጥ ሲያስቀምጥ፣ ዓላማው በእርግጠኛ እና በግልጽ መሠረቶች ላይ ለመመሥረት ብቻ ነው። በእርግጥም ይህን ከአራተኛው አትኩረት ጀምሮ ያደርጋል፤ የተፈጥሮ ሳይንስን እርግጠኝነት ያረጋግጣል፤ ይህም በአዕምሮ ውስጥ የተፈጥሮ ዓለም ህላዌ የሆነው ስፋት ግልጽ፣ የተለየ እና እርግጠኛ ሀሳብ በመሆኑ ነው።

ነገር ግን ዴካርት ሌሎች ብዙ ነገሮችን በጥርጣሬ ውስጥ ያስቀምጣል፤ በዚህም ፈተና ውስጥ ወድቀው ሙሉ በሙሉ ያስወግዳቸዋል፤ ምክንያቱም የሚፈልገውን የእርግጠኝነት፣ የግልጽነት እና የተለየነት ደረጃ ላይ አልደረሱም። ከእነዚህ ነገሮች መካከል ከስሜት ህዋሳት ወይም በእነሱ አማካኝነት የተማርናቸው ነገሮች ሁሉ ይገኙበታል። ይህም ማለት ስሜት ህዋሳት የሚያመጧቸውን ግንዛቤዎች ሁሉ እና የስሜት ህዋሳትን እራሳቸውን እንደ የእውቀት መሳሪያ አይቀበልም። ይህ ደግሞ ስለ ውጫዊው ዓለም የምናውቀውን ሁሉ እንዲሁም እራሳችንን እንደ ሥጋ የምናውቀውን ሁሉ ይጨምራል። የስሜት ህዋሳትን ምስክርነት የማይቀበለው ሁልጊዜ ስለሚሳሳቱ እና ሁልጊዜም ለቅዠቶች ወይም ለሐሰተኛ እምነቶች የተጋለጡ ስለሆኑ ነው። ዴካርት በዚህ ረገድ እንዲህ ይላል፡- "አንድ ጊዜ እንኳን ያታለለንን ነገር አለማመን ጥበብ ነው።" ስሜት ህዋሳት በአንዳንድ ጊዜያት የማይታመኑ መሆናቸው ከተረጋገጠ፣ በሁሉም ጊዜያት እንዴት ልናምናቸው እንችላለን? ዴካርት በስሜት ህዋሳት ላይ ላለማመን የሚያቀርበው ሌላ ምክንያት አለ፤ ይህም በስሜት ህዋሳት እንደምንታለል ባናውቅ እና ይህን ብንቀበል እንኳን፣ ሕልም እያየን አለመሆናችንን በምን እናውቃለን? ምክንያቱም አንድ ሰው በሕልሙ ውስጥ ነገሮችን በእውን እንደሚያያቸው ሆኖ ያያል፤ ነገር ግን እንደዚያ አይደሉም። ስለዚህ የምናየው እና የምንሰማው ነገር ሁሉ ትልቅ ሕልም ሊሆን ይችላል፤ እናም ሕልም አላሚው ብዙውን ጊዜ ሕልም እያየ መሆኑን አያውቅም፤ ስለዚህ እኛም ሕልም ውስጥ ልንሆን እንችላለን እናም ይህን ላናውቅ እንችላለን። ከዚያም ዴካርት ወደ የሒሳብ እና የጂኦሜትሪ እውነታዎች ይመጣል፤ ምንም እንኳን በውስጣቸው ያለው ግልጽነት እና የተለየነት ቢኖርም፣ ወደ ጎን ልናደርጋቸው እንደሚገባ ይናገራል። እንዲያውም ሁለት ሲደመር ሦስት አምስት ይሆናል እና ካሬ አራት ጎኖች አሉት የሚለው እውነት እንኳን ከጥርጣሬ የተጠበቀ አይደለም። ምናልባት አንድ አታላይ ጋኔን እነዚህን ነገሮች የገለጸልኝ እና እውነት እንደሆኑ ያሳመነኝ ሊሆን ይችላል፤ ነገር ግን እነሱ እንደዚያ አይደሉም።

ዴካርት በመጨረሻ እንዲህ ይላል፡- "ከዚህ በፊት እውነት ነው ብዬ የማምንበት ምንም ነገር የለም፤ አሁን በጠንካራ እና በሚታሰቡ ምክንያቶች ላይ ተመስርቼ በጥርጣሬ ውስጥ ላላስቀምጠው የምችለው።" በእውነቱ፣ በመጀመሪያው አትኩረት ላይ በአታላይ ጋኔን ግምት ላይ ተመስርቶ የሒሳብ እና የጂኦሜትሪ እውነታዎችን የተጠራጠረው ዴካርት፣ ወደ እነርሱ ማረጋገጫ የሚመለሰው በአራተኛው አትኩረት ላይ ነው፤ ይህም በሦስተኛው አትኩረት ላይ የእግዚአብሔርን ህልውና ካረጋገጠ በኋላ፣ መሐሪ እና ፍትሐዊ የሆነው እግዚአብሔር ለዚህ ጋኔን ሥልጣን እንደማይተወው እና በሐሰተኛ ነገሮች እንዲታለል እና እንዲያምን እንደማያደርገው ሲያረጋግጥ ነው።

የመጀመሪያው እርግጠኝነት - የራስን ህልውና ማረጋገጥ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ይህ የሁለተኛው አትኩረት ርዕሰ ጉዳይ ነው፤ በውስጡም ዴካርት በመጀመሪያው አትኩረት ላይ ካቆመበት ነጥብ ይጀምራል፡- "ጥቂት ጥርጣሬ ያለበትን ነገር ሁሉ ወደ ጎን ማድረጌን እቀጥላለሁ... እርግጠኛ የሆነ ነገር ላይ እስክደርስ ድረስ።" ዴካርት የአታላይ ጋኔን መኖር ግምት ትክክል ቢሆን እንኳን፣ እና ይህ አታላይ ጋኔን ህልውና የሌለውን ዓለም እንዳለ አድርጎ ቢያታልለው እንኳን፣ ይህ አታላይ ጋኔን ስለ ራሱ ህልውና ሊያታልለው እንደማይችል ይናገራል። እርሱ የሌለ ሆኖ ሳለ እንዳለ አድርጎ ሊያሳየው አይችልም። በዚህም ዴካርት ወደ መጀመሪያው እርግጠኝነት ይደርሳል፤ ይህም የራስ ህልውና ነው። ህልውናውን እና ማንነቱን እንደሚሰማው ይናገራል፤ ስለዚህም እርሱ አለ። ዴካርት በ**«የፍልስፍና መርሆዎች»** ውስጥ ተመሳሳይ መከራከሪያ ይጠቀማል፡- "በጥርጣሬ ሂደት ውስጥ ህልውናችንን ልንጠራጠር አንችልም።" ምክንያቱም የሚጠራጠረው ፍጡር መጀመሪያ ላይ መኖር አለበት፤ "ምክንያቱም የሚያስበው በማሰብ ሂደት ውስጥ የለም ብሎ ማመን ተቃርኖ ነው።" ማሰብ በራሱ የሚያስበውን ህላዌ ህልውና ማረጋገጫ ነው፤ "ይህ መደምደሚያ 'አስባለሁ፣ ስለዚህ አለሁ' (Cogito, ergo sum) የመጀመሪያው እና ፍጹም እርግጠኛ የሆነ ነገር ነው።"

ዴካርት ይህን ውጤት ለማረጋገጥ የሚነሳው በንጥረ ነገር እና በሁኔታዎች መካከል ባለው ባህላዊ ግንኙነት ወይም በርዕሰ ጉዳይ እና በተናጋሪ መካከል ባለው ግንኙነት መሠረት ነው። በዚህ ባህላዊ ግንኙነት መሠረት ንጥረ ነገር ሳይኖር የሚሸከሙት ሁኔታዎች ሊኖሩ አይችሉም፤ ያለ ርዕሰ ጉዳይ ደግሞ በሎጂካዊ ፍቺው ተናጋሪ ሊኖር አይችልም፤ ያለ ይህን ድርጊት የሚፈጽም አካል ደግሞ ድርጊት ሊኖር አይችልም። ማሰብ ደግሞ ድርጊት ነው፤ ስለዚህም ይህ ድርጊት የሚፈጽም አስፈጻሚ ወይም የሚከሰትበት ቦታ ወይም ይህን የሚፈጽም ነገር ማለትም አሳቢው ማንነት ሊኖረው ይገባል። በዚህ መንገድ የዴካርት ፍልስፍናዊ አብዮት ከበስተጀርባው አንዳንድ የቆዩ ባህላዊ የፍልስፍና አዝማሚያዎች እንዳሉት እንመለከታለን። በተጨማሪም፣ ከአስተሳሰብ ወደ ህልውና መነሳት ማለትም፣ አንድ ነገር በአስተሳሰብ ውስጥ በመገኘቱ ብቻ ትክክለኛ ህልውና እንዳለው መቁጠር፣ ለምሳሌ ዴካርት ከፍጹም አምላክ ሀሳብ ጋር እንደሚያደርገው፣ ይህ ደግሞ እጅግ ጥንታዊ የሆነ ባህላዊ የፍልስፍና እምነት ሲሆን፣ ከቅድመ-ሶቅራጥስ ፈላስፎች መካከል በዋናነት ፓርሜኒደስ ድረስ የሚደርስ ነው።

ከዚያ በኋላ ዴካርት እርግጠኛ እና ግልጽ የሆነ ህልውናውን ያገኘውን የዚህ ማንነት ህልውና ተፈጥሮ ይጠይቃል፣ እናም ራሱን እንደ አካል ማለትም እንደ የተወሰኑ ስሜቶች፣ ምኞቶች እና ስሜት ባለቤት አድርጎ እንደሚገነዘብ ይናገራል። የስሜት ህዋሳት ነገሮች ምናልባት ቅዠቶች ሊሆኑ ስለሚችሉ ሊጠራጠሩ ቢችሉም፣ አንድ ሰው የስሜት ህዋሳት ግንዛቤዎች እንዳለው መጠርጠር አይቻልም፤ ይህ ግንዛቤ በራሱ አለ እና የተገኘ ነው፣ እናም ቅዠት ሊሆን አይችልም። ከዚህ በመነሳት ዴካርት የአካል ግንዛቤ ራሱ ከአስተሳሰብ የሚመጣ መሆኑን ይደመድማል፣ ምክንያቱም ስሜት፣ ምኞት እና ስሜቶች ሁሉም አንድ ሰው በግንዛቤው እና በአእምሮው የሚገነዘባቸው አስተሳሰባዊ አካላት ናቸው። ዴካርት በመጨረሻ ማንነቱ እንደ አሳቢ ነገር ማለትም ንጹህ አስተሳሰብ እንደሚኖር ይደመድማል፣ ይህም በራሱ የአካላዊ ሁኔታዎች ግንዛቤ መሠረት ነው። ነገር ግን ዴካርት ከአካል እና ከሁሉም አካላዊ ነገሮች ጋር በተያያዘ በሌላ ጽንሰ-ሀሳብ ላይ ለረጅም ጊዜ ያቆማል፣ እናም በስፋት ማለትም ቦታ የሚይዝ ልኬቶች ያሉት አካል በመያዜ ምክንያት በራሴ ግንዛቤ አለኝን? ብሎ ይጠይቃል። መልሱም አይደለም ነው፣ ምክንያቱም የተስፋፋውን ነገር የሰውነት አካልን ጨምሮ መገንዘብ የሚወሰነው በስሜት ህዋሳት ሳይሆን በአስተሳሰብ ላይ ነው። ለዚህም ምሳሌ የሚሆነው የሰም ቁራጭ ነው። ይህ ቁራጭ የተወሰነ ቅርጽ፣ ቀለም እና መነካካት አለው፣ እናም ለሙቀት ሲጋለጥ ይቀልጣል እና ቅርጹ፣ መነካካቱ እና ቀለሙ ይለወጣል፣ ነገር ግን ይህ ማለት አልጠፋም ወይም ህልውናውን አላቆመም ማለት አይደለም፤ አስተሳሰብ አሁንም እንዳለ ያውቃል፣ ምክንያቱም አሁንም የተስፋፋ ነገር ነው። ይህ ማለት ቅርጹም፣ ቀለሙም፣ ወይም መነካካቱ በአስተሳሰብ ውስጥ የአንድን ነገር ማንነት ቋሚ አድርጎ ማስቀጠል አይችልም፣ ስፋት ብቻ ነው ለዚህ የሚችለው። ይህ ስፋት ደግሞ እንደ ቀለም፣ መነካካት እና ሽታ ያሉ በስሜት ህዋሳት የሚቀበሉት ነገር ሳይሆን፣ በአስተሳሰብ ብቻ የሚገነዘብ ነገር ነው። ይህም ማለት አስተሳሰብ የቁስን ምንነት ከሚቀበለው ስሜት ሳይሆን፣ አስተሳሰብ በቀጥታ ከሚገነዘበው የስፋት ሀሳብ ነው፣ ይህም የሁሉም አካላዊ ነገሮች የሰውነት አካልን ጨምሮ ምንነት መሆኑን ነው።

በአስተሳሰብና በስፋት፣ በነፍስና በአካል መካከል ያለው ልዩነት

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ዴካርት በግልጽና ተለይተው በቀረቡ ሀሳቦች ንድፈ-ሀሳብ መሠረት፣ አእምሮ በግልጽና ተለይቶ የሚገነዘበው ነገር በእውነትና በተጨባጭ ህልውና የሚደሰት ሲሆን፣ ይህም አእምሮ ከሚያገኘው ግልጽ ያልሆነና የተደበላለቀ ነገር ይበልጣል። ስለ ቁስ እና ቁሳዊ አካላት በሀሳቦቹ ውስጥ ሲመረምር፣ ሀሳቦቹ ግልጽ እንዳልሆኑ ይገነዘባል፣ ምክንያቱም የእነዚህ ሀሳቦች ምንጭ ስሜት ህዋሳትና ስሜታዊ ግንዛቤ ናቸው፣ እነሱም ብዙውን ጊዜ በእውቀት ውስጥ ይሳሳታሉ እና ለሐሰትና ቅዠቶች ይጋለጣሉ። ዴካርት ስሜታዊ ግንዛቤ ግልጽና እርግጠኛ እውቀትን የማቅረብ አቅም ስለሚጠራጠር፣ ስለ የዚህ ስሜታዊ ግንዛቤ ርዕሰ ጉዳዮች ማለትም እንደ ቁስ እና አካል ያሉ ግልጽ ሀሳቦችን ማግኘት እንደሚቻል ይጠራጠራል። የስሜታዊ ግንዛቤ ርዕሰ ጉዳዮች ሁልጊዜ በተፈጥሯቸው የተለያዩ ናቸው፣ እነሱም ዘወትር የሚለዋወጡ ናቸው፣ ልክ እንደተጠቀመው የሰም ቁራጭ ምሳሌ።

ዴካርት በመጨረሻ የአስተሳሰብ እውቀት ከቁስ እውቀት ይልቅ ቀላል እና ግልጽ መሆኑን፣ እና የነፍስ እውቀት ከአካል እውቀት ይልቅ ቀላል እና ግልጽ መሆኑን ይደመድማል፣ ምክንያቱም ሰው በአእምሮው ውስጥ የሚከናወኑትን አስተሳሰባዊ ሂደቶች መመልከት ቀላል ነውና። አስተሳሰብ የሰው ልጅ መሰረታዊ እንቅስቃሴ ነው፣ እናም አካል ከአእምሮ እና ከአስተሳሰብ ጋር የተያያዘ ተጨማሪ ነገር ብቻ ነው። በተጨማሪም አካል ራሱ በአስተሳሰብ አማካኝነት በግልጽና በእርግጠኝነት ይታወቃል፣ ነገር ግን አካልን ለማወቅ አካልን ከተጠቀምን እንሳሳታለን እና በቅዠቶች ውስጥ እንወድቃለን፣ ልክ ስሜታዊ ግንዛቤን ሰውነታችንን ለማወቅ እንደምንጠቀምበት። ስለ አካል የምናውቀው ነገር ሁሉ የአእምሮአዊ ውጤቶቹ ማለትም በአእምሮ ውስጥ የሚቀሰቀሱ ስሜቶችና ግፊቶች ብቻ ናቸው። ስለዚህ አእምሮ ነው አካልን የሚያውቀው፣ እናም በአካል ላይ ቅድሚያ አለው።

ዴካርት በነፍስ እና አካል መካከል ያለውን ልዩነት የሚያስቀምጠው አእምሮ ተለይቶ ወይም ተነጥሎ የሚገነዘበው ነገር በእውነትም ተለይቶና ተነጥሎ ይገኛል በሚለው ንድፈ-ሀሳቡ መሠረት ነው። እሱ ነፍስን ከአካል ተነጥሎ ማሰብ ይችላል፣ ስለዚህም ሁለቱም በእውነት የተለያዩ ናቸው። ዴካርት በህልውና ውስጥ ሁለት የተለያዩና ተለይተው የቀረቡ ንጥረ ነገሮች ማለትም አስተሳሰብ እና ስፋት እንዳሉ ይናገራል፣ እናም አስተሳሰብ የነፍስ ንጥረ ነገር ነው፣ ስፋት ደግሞ የአካል ንጥረ ነገር ነው፣ በዚህ መሠረት የአስተሳሰብ እና የስፋት ንጥረ ነገሮች በመለያየታቸው እና በመለየታቸው ምክንያት ሁለቱ የተለያዩ ይሆናሉ። ነገር ግን ሰው በመጨረሻ በነፍስና በአካል መካከል ያለ ውህደትን ይወክላል፣ እናም በተመሳሳይ ጊዜ ይህ ውህደት ነፍስና አካል የተለዩና የተነጠሉ ሆነው ይታያሉ፣ ማስረጃውም ሰው በግልጽ ስለ መለያየታቸው የሚገነዘበው ነው።

ዴካርት በነፍስና በአካል መካከል ያለው ውህደት አዲስ ህልውና ማለትም ሰው ራሱን ይፈጥራል የሚለውን አስተያየት አይመርጥም፣ ይልቁንም ይህ ውህደት የሁለት ፍጹም የተለያዩ ተፈጥሮ ያላቸው ንጥረ ነገሮች መመሳሰል ብቻ እንደሆነ አጥብቆ ይናገራል። ዴካርት ይህን አመለካከቱን የሚያረጋግጠው በቀላል ሒሳባዊ ቀመር መሠረት ነው፡- አንድ ሲደመር አንድ ሁለት ማለትም ነፍስና አካል ይሆናሉ ማለት ነው። ዴካርት ይህን የሒሳብ ቀመር በግልጽ አይናገርም፣ ነገር ግን በትንተናዎቹ ውስጥ ተሟልቷል። ዴካርት ሌላ ሒሳባዊ ቀመር ማለትም አንድ ጊዜ አንድ እኩል አንድ መጠቀም ይችል ነበር፣ ማለትም በነፍስና በአካል መካከል ያለውን ውህደት እንደ የመደመር ሂደት ሳይሆን እንደ የማባዛት ሂደት ሊመለከተው ይችል ነበር። ዴካርት ይህን ቀመር ቢጠቀም ኖሮ በነፍስና በአካል መካከል ያለው ውህደት ከሁለቱም የተለየ አዲስ ህልውና እንደሚፈጥር ይገነዘብ ነበር፣ እሱም ንጹህ ነፍስ ብቻ ያልሆነ እና ንጹህ አካል ብቻ ያልሆነ፣ ነገር ግን በዓለም ውስጥ ያልተለመደ አዲስ ፍጡር ማለትም የሰው ልጅ ነው።

በተጨማሪም በነፍስና በአካል መካከል ያለውን ውህደት አዲስ ንጥረ ነገር ለመፍጠር የኬሚካል ንጥረ ነገሮች ከመደባለቅ ጋር ሊያመሳስለው ይችል ነበር፣ ነገር ግን ይህን ቀመር ወይም ይህን ንጽጽር ማካሄድ አልቻለም፣ ምክንያቱም ከጅምሩ በአስተሳሰብና በስፋት መለያየትና ልዩነት ያምን ነበርና፣ እናም የሰው ልጅ ህልውና የሆነ አዲስ ህልውና ለመፍጠር ሊደባለቁ እንደማይችሉ ያምን ነበር። በዚህ ምክንያት ዴካርት እጅግ በጣም የተለያዩ የሆኑት የነዚህ ሁለት ንጥረ ነገሮች በሰው ልጅ ውስጥ መዋሃድ የእግዚአብሔር ፈቃድ ድርጊት እና የአምላካዊ ውሳኔ ውጤት ብቻ እንደሆነ ያምን ነበር፣ ይህም በመሠረቱ አስተሳሰብና ነፍስ የሆነው ሰው በዚህ ዓለም ውስጥ በተወሰነ አካል ውስጥ እንዲኖር ነው።

ከብዙ ዘመናዊ ፈላስፎች በተቃራኒ ዴካርት አካልን ወደ አእምሮ ወይም አእምሮን ወደ አካል በመቀነስ አይጨርስም፣ ይልቁንም በተመሳሳይ ጊዜ አእምሮና አካል እንዳለን ያረጋግጣል፣ እናም ሁለቱም ከአንዱ አንዱ ፍጹም የተለዩ ናቸው፣ ነገር ግን በተመሳሳይ ጊዜ በፍጹም ውህደት ውስጥ ናቸው። ዴካርት ይህ ውህደት በእኩል ደረጃ የሚደረግ ተሳትፎ አለመሆኑን ይናገራል፣ ምክንያቱም የአካልን እውነት አጥብቆ እንደሚያምን እና ወደ አእምሮ እንደማይቀንሰው ሁሉ፣ አካል ደግሞ የምይዘው ነገር ብቻ መሆኑን ይናገራል፣ በሌላ በኩል አእምሮ ወይም ነፍስ ደግሞ የምሆነው ነገር ማለትም እውነተኛ ማንነቱን የሚፈጥረው ነገር ነው። ይህ ማለት በመሠረቱና በአንደኛ ደረጃ አእምሮ ወይም ነፍስ ነኝ፣ እናም ይህ አእምሮ ወይም ይህች ነፍስ የምትይዘው አካል አላት። ዴካርት በአእምሮና በአካል ሁለትዮሽነት ንድፈ-ሀሳቡ ውስጥ ከባድ ተቃርኖ ውስጥ ይወድቃል፣ ምክንያቱም በንጥረ ነገርና በሁኔታዎች መካከል ያለውን ባህላዊ ግንኙነት በሚመሠረተው የአስተሳሰብ አመክንዮው መሠረት፣ ማሰብ ድርጊት ወይም ተግባር ሲሆን፣ የሚፈጽመው ወይም የሚሸከመው ንጥረ ነገር ማለትም ነፍስ እንደሚያስፈልገው ይናገራል፣ የእሱ አስተያየት ይህ ያልተረጋገጠና የተቃረነ ነው። ምክንያቱም ማሰብ አካላዊ የሆነ ተሸካሚ ማለትም አካል ያለው አእምሮአዊ ድርጊት ነው፣ እናም አእምሮ ወይም ነፍስ ራሱ የአካል ባሕርይ ወይም ሁኔታ ብቻ ነው ብሎ መናገር ይቻላል።

ዴካርት ያደረገው ነገር ቢኖር አስተሳሰባዊ እንቅስቃሴን ከአሳቢው ንጥረ ነገር ማለትም ከነፍስ ጋር ማያያዝ ብቻ ነው፣ በሌላ በኩል ደግሞ ከአካል ጋር ምንም ዓይነት ተቃርኖ ሳይኖር ማያያዝ ይቻል ነበር፣ ምክንያቱም ንጥረ ነገሩ እና መሠረቱ ቁሳዊ ሆኖ ሁኔታው ወይም ድርጊቱ ደግሞ አስተሳሰባዊ ወይም መንፈሳዊ መሆን አለበት ተብሎ ስለሚታሰብ። ስፒኖዛ ይህን ምርጫ ይመርጣል፣ ማለትም አስተሳሰብን ከአካል ጋር ማያያዝ እንጂ ዴካርት እንዳደረገው በተቃራኒው አይደለም። ዴካርት የነፍስን በአካል ላይ ቅድሚያ የሚለው ግምቱን የገነባው አሳቢው ነገር አሳቢ ንጥረ ነገር ማለትም አእምሮ ወይም ነፍስ ሊኖረው ይገባል፣ እናም የተስፋፋው ነገር ደግሞ ወደ ቁሳዊ ንጥረ ነገር መመለስ አለበት በሚለው ግምት መሠረት ነው፤ ስለዚህም አስተሳሰብ የሚፈጸምበት አእምሮ ያስፈልጋል፣ እናም ስፋት የሚከናወንበት ቁሳዊ አካል ያስፈልጋል፣ ይህም የታዋቂው የዴካርት ሁለትዮሽነት ከፍተኛ መገለጫ ነው። ዴካርት በቁሳዊ ንጥረ ነገር ውስጥ የአስተሳሰብ እንቅስቃሴ መኖር ወይም በንጹህ መንፈሳዊ ወይም አእምሮአዊ ንጥረ ነገር ውስጥ የስፋት ባሕርይ መኖር አይችልም ብሎ ማሰብ አልቻለም። እነዚህ ቅድመ-እምነቶች በዴካርት ፍልስፍና ውስጥ ተደብቆ የቀጠለው የአፍላጦን ሜዳ ነበሩ፣ እናም ለዚህ ነው ብዙዎች እንዳሰቡት ፍልስፍናው ፍጹም አብዮታዊ ያልሆነው፣ ይልቁንም እጅግ በጣም ባህላዊ ነው፣ ምንም እንኳን ባህላዊው የፍልስፍና አስተሳሰቦች በመጀመሪያ እይታ በስርዓቱ ውስጥ ግልጽ ባይሆኑም። የዴካርት ፍልስፍና ባህላዊ የፍልስፍና አካላት እንዳሉት የሚያሳይ ማስረጃ ደግሞ ከእርሱ በኋላ የመጡት ዘመናዊ ፍልስፍናዎች አብዛኛዎቹ እነዚህን ባህላዊ አካላት ይተቹና ውድቅ ያደርጋሉ፣ ከእነዚህም ውስጥ ዋነኛው ስፒኖዛ ሲሆን አስተሳሰብና ስፋትን ለአንድ ንጥረ ነገር ሁለት ባሕርያት አድርጎ የሚመለከት፣ እና ነፍስና አካልን አንድ ነገር አድርጎ የሚመለከት ሲሆን፣ አንዱ ያለ ሌላው ሊታሰብ አይችልም። ጆን ሎክ ደግሞ የአስተሳሰብን በስፋት ላይ ቅድሚያ ውድቅ ያደርጋል እና የዴካርትን የትውልድ ሀሳቦች ንድፈ-ሀሳብ ይተቻል። ዴቪድ ሂዩም እና ኢማኑኤል ካንት ደግሞ ህልውናን ከአስተሳሰብ ብቻ መደምደምን ውድቅ ያደርጋሉ። ነገር ግን ዴካርት በሁሉም ጽሑፎቹ ውስጥ በዚህ መደምደሚያ ላይ አጥብቆ ተጣብቋል እናም በአስተሳሰብና በስፋት እና በነፍስና በአካል መካከል ያለውን ልዩነት በእሱ ላይ አቋቋመ፣ ምክንያቱም አንዱን ከሌላው ተነጥሎ ማሰብ የሚቻል ነገር በእውነትም ከሌላው የተለየና የተለያየ ነው ከሚል መነሻ ነው። በዚህም እንዲህ ይላል፡- «አንዱን ነገር ከሌላው ተነጥዬ ማስተዋል መቻሌ ብቻ አንዱ ከሌላው የተለየ መሆኑን እርግጠኛ ለመሆን ይበቃኛል።»

ዴካርት በዚህ መንገድ በሁለት የተነጠሉና የተለዩ ንጥረ ነገሮች ማለትም አስተሳሰብና ስፋት ማሰብ ከተቻለ፣ ይህ በእውነታውም የተነጠሉ እንደሆኑ ለመቁጠር ይበቃል ብሎ ያምናል። በአስተሳሰብ ብቻ ወደ እውነተኛ ህልውና መድረስ የሚለው ይህ የአስተሳሰብ ስልት ነው ሎክ፣ ሂዩም እና ካንት የተነሱበት። እንዲሁም አብዛኛዎቹ ዘመናዊ ፈላስፎች ፍልስፍናቸውን የገነቡት በመሠረታዊ ሀሳቦቹ በመቃወምና በመተቸት ነው እንጂ በመከተል፣ በማስፋፋት ወይም በማሳደግ አይደለም፣ ከዚህም በላይ ለአካልና ለስፋት በነፍስና በአስተሳሰብ ላይ ቅድሚያ የሰጡት የዘመናችን ፈላስፎች አሉ። ዘመናዊና ወቅታዊ ፍልስፍናዎች የተመሠረቱት ከዴካርት ጋር ባለው ልዩነት እንጂ በስምምነቱ ላይ አይደለም፣ እናም ቀጣይነት ያለው መራቅን እንጂ መከተልን አልወከሉም።

ከአስተሳሰብ ህልውናን ማውጣት፣ እና ሁለት የተለዩ ንጥረ ነገሮች ማለትም አስተሳሰብና ስፋት መኖራቸውን ማመን፣ እና የሰው ልጅ ማንነት እንደ አስተሳሰብ እንደሚኖር እና አካል ከአእምሮ ጋር የተያያዘ ተጨማሪ ወይም አባሪ ብቻ መሆኑን ማመን፣ እነዚህ ሁሉ ነገሮች ዴካርት ከመካከለኛው ዘመን ፍልስፍና ያለ እውቀት የወረሳቸው እና ያልተመረመሩ ሙግቶች ነበሩ፣ እናም በጭራሽ አልተጠራጠረባቸውም ወይም የጥርጣሬ ዘዴውን አልተጠቀመምባቸውም። ምክንያቱም እነሱ ያለ እውቀት በፍልስፍናው ውስጥ አቋቁሟቸውና ተጠቅሞባቸው የነበሩ ውስጣዊ እምነቶች ነበሩ። የመጀመሪያ ማሰላሰልን በዘዴያዊ ጥርጣሬ እና የቀድሞ እምነቶችንና አስተያየቶችን በመቃወም የጀመረው ዴካርት በእውነትም ሁሉንም ከመካከለኛው ዘመን ፍልስፍና የመጡ አመለካከቶችን አልተቃወመም፣ ምክንያቱም እነሱ በእሱ ዘንድ በብርቱና በግልጽ ታይተዋል።

የነፍስና የአካል ግንኙነት ችግር

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ዴካርት በነፍስና በአካል መካከል ይህንን ፍጹም እና የመጨረሻ መለያየት ከፈጠረ፣ በሰው ግለሰብ ውስጥ ያላቸውን ግንኙነትና ውህደት ችግር እንዴት ተመለከተው? ይህ መለያየት በሰው ውስጥ ያላቸውን ግንኙነት መተርጎም አስቸጋሪ ችግር ያደርገዋል፣ ይህም ዴካርትን ያጋጠመውና መፍትሔ ለማግኘት የሞከረው ነው። ዴካርት ለዚህ ችግር ማለትም የነፍስና የአካል ግንኙነት ችግር በርካታ መፍትሔዎችን አቅርቧል፣ እናም አካል በነፍስ የሚንቀሳቀስ ማሽን ብቻ ነው ብሏል። አካል ደግሞ እንደ ዓለም ውስጥ እንዳሉት ሌሎች ቁሳዊ ነገሮች ቁሳዊ ነገር ነው፣ እናም የሚገዙት ሕጎች ሁሉንም ቁሳዊ አካላት የሚገዙት ተመሳሳይ ሕጎች ናቸው፣ ነገር ግን በተመሳሳይ ጊዜ ለተወሰነች ነፍስ የተለየ አካል ነው። ይህ ማሽን ማለትም የሰውነት አካል ያለ ነፍስ መሥራት አይችልም፣ እናም ነፍስ ከእሱ ስትለይ መሥራት ያቆማል።

ዴካርት ነፍስና አካል የተለዩ ቢሆኑም፣ የሰው ልጅ ህልውና በዓለም ውስጥ የሚወከለው በነፍስና በአካል ውህደት መሆኑን ይናገራል፣ ምክንያቱም እግዚአብሔር ሰው በዚህ ዓለም ውስጥ በተመሳሳይ ጊዜ ነፍስና አካል እንዲሆን ስለፈለገ ነው። ስለዚህም በነፍስና በአካል ውህደት ውስጥ ምንም ዓይነት ድንገተኛነት ወይም የአጋጣሚ ነገር የለም፣ ምክንያቱም ይህ የእግዚአብሔር ፈቃድ ሲሆን ይህንን ውህደት የፈጠረው። ይህ መፍትሔ የነፍስና የአካል ግንኙነት ችግርን አልፈታም፣ ምክንያቱም ዴካርት በመካከላቸው የፈጠረው ሁለትዮሽነት ጠንካራ ነበር፣ እናም የግንኙነታቸው ችግር ደግሞ በእሱ ላይ በመጫን ተመለሰ። ንጹህ አስተሳሰብ የሆነችው ነፍስ በንጹህ ቁሳዊ ከሆነው አካል ውስጥ እንዴት መዋሃድ ትችላለች? እናም ነፍስ እንዴት አካልን ማንቀሳቀስ ትችላለች እናም በውስጡ ድርጊቶችንና ሁኔታዎችን መፍጠር ትችላለች፣ እናም አካላዊ ክስተቶች እንዴት በአእምሮ ውስጥ ሀሳቦችን ሊያስከትሉ ይችላሉ? ዴካርት ለእነዚህ ሁሉ ችግሮች መላምት በማቅረብ መፍትሔ ለመስጠት ሞከረ፣ እርሱም በአካል ውስጥ የነፍስና የአካል ውህደትን የሚወክል እና በተመሳሳይ ጊዜ በአእምሮአዊና በአካላዊ ባህርያት የሚገለጽ አንድ ነገር መኖሩን ነው፣ እርሱም ከአእምሮ በስተጀርባ የሚገኘው የጥድ እጢ ነው። በዚህ እጢ አማካኝነት አእምሮ የነርቭ ምልክቶችን ወደ አካል በመላክ እንዲንቀሳቀስና ድርጊት እንዲፈጽም ያደርጋል፣ እንዲሁም በእሱ አማካኝነት አእምሮ የአካል ክስተቶችንና ስሜቶችን ተቀብሎ ወደ አእምሮ ያስተላልፋል።

ምንም እንኳን ይህ አዲስ መፍትሔ ብልሃትና ብልህነት ያለበት ቢመስልም፣ የነፍስና የአካል ግንኙነት ችግርን አልፈታም፣ ምክንያቱም ዴካርት አካልን ማሽን ብሎ ገልጾት ነበርና፣ እናም ማሽን የሚንቀሳቀሰው በራሱ ዓይነት ማሽን ብቻ ነው፣ የጥድ እጢ ደግሞ ማሽን ሳይሆን የአካል ክፍል ነው። ይህም ማለት ዴካርት የአካል ክፍል አካልን በሙሉ ያንቀሳቅሳል እያለ ይመስላል፣ እናም የነፍስ ሚና ደግሞ የጠፋ ነው፣ ምክንያቱም ይህ እጢ የነፍስ አካል ሳይሆን ከአካል ተግባራት አንዱ ነው። በዚህም ምክንያት ዴካርት የግንኙነት ችግርን መፍታት አልቻለም፣ እናም የነፍስና የአካል ሁለትዮሽነት በእሱ ዘንድ ቀጥሏል፣ ምንም እንኳን የጥድ እጢ መላምት የአዲስነት መልክ ቢኖረውም፣ እናም ይህ መላምት በዘመናዊ የሙከራ ሳይኮሎጂ ዘንድ ተቀባይነት አግኝቶ ተመሳሳይ ችግርን ለመፍታት ቢሞክርም።

የአምላክ ህልውና እና ተፈጥሮ
[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ዴካርት አምላክ ከአእምሮ ጋር እንደሚመሳሰል ያምናል፣ ምክንያቱም አምላክና አእምሮ ያስባሉ ነገር ግን ቁሳዊ ወይም አካላዊ ህልውና የላቸውም፣ ሆኖም ግን አምላክ ከአእምሮ የሚለየው ገደብ የለሽ በመሆኑ እና በህልውናው በሌላ ፈጣሪ ላይ ጥገኛ ባለመሆኑ ነው። እንዲህም ይላል፡- «እጅግ በጣም ኃያል እና መልካም የሆነ፣ ገደብ የለሽ የእግዚአብሔር ህልውና በግልጽና በጠራ ሁኔታ አውቃለሁ።»

የዴካርት የአምላክን ህልውና የማረጋገጫ ምክንያቶች: ዴካርት በሦስተኛው ማሰላሰል ውስጥ የእግዚአብሔርን ህልውናና ተፈጥሮ መመርመር ይጀምራል፣ እናም በሁለት ማስረጃዎች ህልውናውን ያረጋግጣል፣ እናም በአምስተኛው ማሰላሰል ውስጥ ደግሞ ሦስተኛ ማስረጃ ይጠቀማል። ዴካርት ከአሳቢው ማንነት ህልውና ማረጋገጫ ወደ ሌላ እርግጠኛ ነገር ማለትም ወደ አምላክ እንዲሸጋገር ያደረገው እናም ህልውናውን ለማረጋገጥ እንዲጀምር ያደረገው በጥርጣሬው መቀጠሉ ነው። ምክንያቱም የማንነትን ህልውና ማረጋገጥ ብቻ ስለ ቀሪዎቹ ሀሳቦቹና ስለ ዓለም ፍጹም እርግጠኝነት ለመድረስ በቂ እንዳልሆነ ተመልክቷል፣ እስከዚያ ድረስም በሦስተኛው ማሰላሰል ውስጥ በሒሳብና በጂኦሜትሪ እውነታዎች ላይ አሁንም ይጠራጠራል እናም ስለእነሱ የሚያታልለው እና እውነተኛ ባልሆኑበት ጊዜ እውነተኛ እንደሆኑ ያሳመነው አንድ ሰው እንዳለ ያስባል። ዴካርት የደረሰበትን የመጀመሪያውን እርግጠኝነት ማለትም የማንነትን ህልውና ይወስዳል፣ እናም ይህ ህልውና በራሱ የዓለምን የተለያዩ እውነቶች ለማረጋገጥ በቂ እንዳልሆነ ይናገራል፣ እሱም ማንነቱ እርግጠኝነቱን የሚያገኘው ከውጭው ዓለም የማይመጣ በሰው ነፍስ ውስጥ ካለ የተፈጥሮ ብርሃን እንደሆነ ያስባል።

ነገር ግን ወደዚህ የተፈጥሮ ብርሃን ራሱ ለመጠራጠር ይመለሳል፣ ምክንያቱም ከውጭው ዓለም የተቀበለውን እውነቶች ብቻ ስለሚናገር፣ በዚህም የተፈጥሮ ብርሃን ረዳት አካል ብቻ ሆኖ በውጭው ዓለም ከሚቀበለው ነገር ጋር የተያያዘ ሆኖ ይቀራል። ይህ የተፈጥሮ ብርሃን በዓለም ነገሮች ላይ ጥገኛ መሆን በዴካርት ዘንድ በራሱ ገለልተኛ እርግጠኝነት አያደርገውም፣ ይልቁንም ራሱ ለጥርጣሬ የተጋለጠ ሊሆን ይችላል፣ ምክንያቱም የተፈጥሮ ብርሃን ሚናው ማንነት ስለ ዓለም የሚቀበለውን ነገር ማረጋገጥ ላይ ብቻ ስለሚወሰን፣ በዚህም ገባሪ ሳይሆን ተቀባይ ነው፣ አዎንታዊ ሳይሆን አሉታዊ ነው። የተፈጥሮ ብርሃን ደግሞ ስለ ዓለም ያለን ሀሳቦች ግልጽነትና ልዩነት ላይ ተመርኩዞ ማንነት የዓለምን እውነቶች ማረጋገጥ ብቻ ነው። ይህ ግልጽነትና ልዩነት ራሱ ለጥርጣሬ የተጋለጠ ነው፣ ምክንያቱም በመጨረሻ ማታለል ወይም የዴካርት ጋኔን ሊሆን ይችላል፣ እሱም በጽሑፎቹ ውስጥ ሁልጊዜ መኖሩን የሚገምት። የመጀመሪያው እርግጠኝነት ማለትም የማንነት ህልውና በቂ ባለመሆኑ እና ይህ ማንነት ሊታለል ስለሚችል፣ ዴካርት ሁለተኛ የእርግጠኝነት መሠረት መፈለግ ይጀምራል፣ ይህም በዓለም እውነቶች ላይ ያለውን እርግጠኝነት መመሥረት የሚችልበት ነው። በአስተሳሰቡ ውስጥ በግልጽና ተለይቶ የሚገነዘበውን ሀሳቦች ሲመረምር፣ ፍጹም አምላክን ማሰብ እንደሚችል ያገኛል። ዓለምን በሙሉ እና ከእሱ ጋር የተያያዙ ሀሳቦችን እና የተፈጥሮ ብርሃንን ራሱ የጥርጣሬ ቦታ ስለሆነ ካስቀረ በኋላ፣ ከአሳቢው ማንነት ሀሳብ በኋላ ወዲያውኑ በአስተሳሰቡ ላይ የሚታየው ሁለተኛው ሀሳብ ማለትም የእግዚአብሔር ሀሳብ ይወስዳል።

ዴካርት የእግዚአብሔርን ሀሳብ ከጥርጣሬው ነጻ ሊያወጣው የሚችል ብቸኛው ሀሳብ ያደርገዋል፣ ምክንያቱም ያለዚህ አምላክ በምንም ነገር እርግጠኛ ሊሆን አይችልም፣ እናም ሁልጊዜ ከሚያታልለው ተንኮለኛ ጋኔን ሀሳብ ነጻ ሊወጣ አይችልም፣ እናም እንዲህ ይላል፡- «እግዚአብሔር መኖሩን ካገኘሁ፣ በተጨማሪም አታላይ መሆኑን ወይም አለመሆኑን መመርመር አለብኝ»፣ ምክንያቱም አምላክ አታላይ ከሆነ እውነተኛው አምላክ አይሆንም፣ ነገር ግን ተንኮለኛው ጋኔን ይሆናል፣ «ምክንያቱም እነዚህን ሁለት እውነቶች ማለትም የእግዚአብሔር ህልውና እና አታላይ አለመሆኑን ሳላውቅ፣ ከማሰብ ህልውና ውጪ በምንም ነገር እርግጠኛ መሆን አልችልም።»

የአምላክ ህልውና ማስረጃዎች
[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ዴካርት የአሳቢውን ማንነት ህልውና የሚደርሰው እግዚአብሔርን ህልውና ለማረጋገጥ በሚጠቀምባቸው የአእምሮአዊ ማስረጃዎችና ማረጋገጫዎች ሳይሆን በውስጣዊ ግንዛቤና ማስተዋል መሆኑን ማስተዋል ይቻላል። ምክንያቱም ከጥርጣሬ ወደ እርግጠኝነት በአሳቢ ፍጡርነቱ ህልውና የሚሸጋገርበት ቅደም ተከተል፣ እሱም እንዲህ የሚለው፡- «እጠራጠራለሁ ስለዚህ አስባለሁ፣ ስለዚህ አለሁ»፣ የአእምሮአዊ ማረጋገጫ ሳይሆን በእውነቱ ውስጣዊ ግንዛቤ ሲሆን፣ በማስተዋልና በተፈጥሮ ብርሃን ላይ የተመሠረተ ነው። ዴካርት የእግዚአብሔርን ሀሳብ በአእምሮ ውስጥ ያለ ሀሳብ ብቻ አድርጎ ሲወስድ፣ እናም እርሱ ባዶ ሀሳብ ብቻ አለመሆኑን እና እውነተኛ ህልውና እንዳለው ለማብራራት፣ ስለ ህልውናው አእምሮአዊ ማስረጃዎችንና አመክንዮአዊ ማረጋገጫዎችን ማቅረብ ይጀምራል። ይህ ማለት ዴካርት በውስጣዊ ግንዛቤና ውስጣዊ ማስተዋል የደረሰበትን ነገር በማስረጃዎችና በማረጋገጫዎች መልክ ያቀርባል ማለት ነው። ምክንያቱም ከአሳቢው ማንነት ሀሳብ ውጪ ሌላ ሀሳብ በራሱ ውስጥ ሲፈልግ የእግዚአብሔርን ሀሳብ ያገኛል፣ እናም ይህ የግንዛቤ መንገድ ነው፣ ከዚያም በአእምሮአዊ ማስረጃዎች መልክ ያረጋግጠዋል።

ዴካርትን የሚተነትኑ ብዙ ሰዎች ከአሳቢው ማንነት ህልውና ማረጋገጫ ወደ የእግዚአብሔር ህልውና ማስረጃዎቹ በቀጥታ ይሸጋገራሉ፣ በዚህም የእግዚአብሔር ሀሳብ በእሱ ዘንድ የታየበትን መንገድ ይዘነጋሉ። እርሱ ወደዚህ ሀሳብ የደረሰው በአእምሮአዊ ማስረጃዎች ሳይሆን በውስጣዊ ግንዛቤና ውስጣዊ ማስተዋል ነው፣ እናም ይህች ነጥብ ናት አብዛኛዎቹ የፍልስፍና ታሪክ ጸሐፊዎች በእሱ ላይ ትኩረት ያላደረጉት። የእግዚአብሔርን ሀሳብ ራሱ ዴካርት የሚያውቀው በውስጣዊ ግንዛቤና ማስተዋል ነው፣ ነገር ግን ህልውናውን የሚያውቀው ወይም የሚያረጋግጠው በአእምሮአዊ ማስረጃዎችና ማረጋገጫዎች ነው። የእግዚአብሔርን ሀሳብ በውስጣዊ ግንዛቤ ማወቁ ፍልስፍናውን ከቅዱስ አውግስጢኖስ ፍልስፍና ጋር ተመሳሳይ ያደርገዋል፣ እሱም የእግዚአብሔርን ሀሳብ በነፍስ ውስጥ ለመፈለግ ተመሳሳይ ዘዴን ማለትም ግንዛቤንና ውስጣዊ ማስተዋልን የሚጠቀም። አሁንም የዴካርት ፍልስፍና ሙሉ በሙሉ አዲስ እንዳልሆነ እና በመካከለኛው ዘመን ፍልስፍናዎች ውስጥ ቀደም ብለው የታዩ ባህላዊ አካላትን እንደያዘ እንመለከታለን።

ዴካርት በሁለት ዓይነት ህልውናዎች መካከል ይለያል፡ ዓላማዊ ህልውና እና ትክክለኛ ወይም ተጨባጭ ህልውና። ትክክለኛው ህልውና በዚህ ዓለም ውስጥ በፊት ለፊታችን የሚገኙ የስሜት ህዋሳት ነገሮች ህልውና ነው፣ ሌላው የህልውና ዓይነት ደግሞ በፍጹምነት ባሕርያት የሚደሰት ህልውና ነው። ለምሳሌ የሚበር ፈረስን ማሰብ እችላለሁ፣ ምንም እንኳን ባይኖርም፣ እንዲሁም በፊት ለፊቴ ያለውን ጠረጴዛ ማሰብ እችላለሁ እና እንዳለ እገነዘባለሁ፣ እንዲሁም ፍጹም አምላክን አስባለሁ። ከነዚህ ሀሳቦች መካከል የሚበር ፈረስ ሀሳብ በአእምሮዬ ውስጥ ብቻ ያለ እና ትክክለኛ ህልውና የሌለው መሆኑን እንመለከታለን፣ ጠረጴዛው ደግሞ በፊት ለፊቴ አለ፣ በዚህም በአእምሮዬ ውስጥ ካለ ሀሳብ በተጨማሪ በትክክለኛ ህልውና የተገለጸ ነው። አምላክ ደግሞ በፊት ለፊቴ ባይገኝም፣ ህልውናው ዓላማዊ ነው፣ ምክንያቱም በፍጹምነት ባሕርያት የተገለጸው ነገር ከበእርግጥ ካሉ ነገሮች የበለጠ ዓላማዊ ህልውና አለው፣ ምክንያቱም እነሱ በመጨረሻ የጎደሉ የተፈጠሩ ናቸውና፣ እናም የፈጣሪ ሀሳብ ከተፈጠረው ሀሳብ ይልቅ በዓላማው የበለጠ እውነት አለው፣ ይህ ፈጣሪ በስሜት ህዋሳት ፊት ባይገኝም።

በዚህም ዴካርት እንዲህ ይላል፡- «አንድ ልዑል አምላክ — ዘላለማዊ — ገደብ የለሽ — ሁሉን አዋቂና ሁሉን ቻይ እና ከእርሱ ውጪ ያለውን ሁሉ ፈጣሪ — ከእነዚያ ውስን ከሆኑ ነገሮች የበለጠ ዓላማዊ እውነት በራሱ ውስጥ አለው።» ዴካርት እዚህ ላይ የሚመሠረተው ፈጣሪ ከተፈጠረው የበለጠ እውነት እንዳለው፣ እናም ፍጹም የሆነው ከጎደለ የበለጠ እውነት እንዳለው፣ እናም ሁሉን አዋቂና ሁሉን ቻይ የሆነው ከእውቀትና ችሎታ ከጎደለው የበለጠ እውነት እንዳለው፣ እናም ገደብ የለሽ የሆነው ከውስን የበለጠ እውነት እንዳለው በሚለው መሠረት ነው። ዴካርት ስለ አምላክ የምናውቃቸው እነዚያ ሁሉ ባሕርያት ለህልውናቸው ምክንያት ሊኖራቸው ይገባል፣ እናም ሰው ፈጣሪያቸው ሊሆን አይችልም፣ ምክንያቱም ሰው ጎዶሎ ነውና፣ ስለዚህም የፍጹምነት ሀሳብ ምክንያት ሊሆን አይችልም። እንዲሁም እነዚያ ሁሉ ባሕርያት ወደ በቂና አስፈላጊ ምክንያት ማለትም እርሱ ራሱ በትክክለኛ ህልውና ያለ አምላክ መመለስ አለባቸው። ህልውና ደግሞ ከፍጹምነት ባሕርያት አንዱ ነው፣ እናም የፍጹምነት ሀሳብ በትክክል ወደሚገኝ አካል ካልተመለሰ የጎደለ ሀሳብ ይሆናል፣ ይህም ተቃርኖ ነው። ስለዚህ ፍጹም የሆነው አካል መኖር አለበት፣ ምክንያቱም ህልውና ከጎደለው ፍጹም አይሆንም እናም በአእምሮ ውስጥ ያለ ሀሳብ ብቻ ይሆናል።

ሁለተኛው ማስረጃ፡ ከራሱ ህልውና የሚመነጭ ማስረጃ
[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

በዚህ ማስረጃ ውስጥ ዴካርት ከራሱ ህልውና በመነሳት የእግዚአብሔርን ህልውና ያረጋግጣል፣ ይህም እርሱ የራሱ ህልውና ምክንያት አይደለም፣ ስለዚህም ያለጥርጥር የፈጠረው አካል መኖር አለበት። ዴካርት እንዲህ ይላል፡- «ራሴን እጠይቃለሁ፣ ህልውናዬን ከየት አገኘሁት? ምናልባት ከራሴ ወይስ ከወላጆቼ ወይስ ከእግዚአብሔር ያነሰ ፍጹም ከሆነ ሌላ ምንጭ?» የህልውናው ምክንያት ጉድለት ወይም ፍጹምነት የጎደለው ነገር ሊሆን አይችልም፣ ስለዚህ ፍጹም የሆነው አምላክ የህልውናው ምክንያት ነው፣ እናም እርሱ ስላለ አምላክም አለ። ወላጆቹ የህልውናው ምክንያት ቢሆኑም እንኳ፣ በአካል መወለዱ ምክንያት ሊሆኑ ይችላሉ፣ በሌላ በኩል ግን ከአካል ተለይቶና ተለያይቶ እንደ አስተሳሰብ ይኖራል። ወላጆች ለዚህ ቁሳዊ አካል ህልውና ምክንያት ሊሆኑ ይችላሉ፣ ነገር ግን ለነፍስ ወይም ለመንፈስ ምክንያት ሊሆኑ አይችሉም።

ዴካርት ከወላጆች የበለጠ ፍጹም ነገር ግን እንደ ተፈጥሮ ካሉ አምላክ ያነሰ ፍጹም ነገር የህልውናው ምክንያት ሊሆን ይችላል የሚለውን እድል ይከራከራል፣ እናም ይህን እድል ውድቅ ያደርጋል፣ ምክንያቱም ከእግዚአብሔር ያነሰ ፍጹም የሆነው ነገር ከምንም የመፍጠር ችሎታ ሊኖረው ስለማይችል ነው። ዴካርት ይህን ማስረጃ በበለጠ ግልጽ ያደርጋል፣ እናም እርሱ እንደ አሳቢ ንጥረ ነገር አለ፣ ነገር ግን ሁልጊዜ አልነበረም፣ ይልቁንም ህልውናው ድንገተኛ ነው፣ ማለትም ከመጀመሪያ ከሌለ በኋላ ተከሰተ። አንድ ነገር ከሌለ በኋላ መኖር ሲጀምር፣ ይህ ማለት ከምንም መጣ ማለትም ተፈጠረ። ከምንም ነገር የመፍጠር ችሎታ ደግሞ ነገሮችን ከመገንዘብ ችሎታ ይበልጣል፣ እናም ሰው ነገሮችን የመገንዘብና የመረዳት ችሎታ ብቻ ነው ያለው እንጂ ነገሮችን የመፍጠር ወይም ከምንም የመፍጠር ችሎታ የለውም፣ ይህ ማለት ሰው የራሱ ህልውና ምክንያት ሊሆን አይችልም፣ ስለዚህ ይህ ምክንያት ከሰው የበለጠ ችሎታ ያለው መሆን አለበት። ሰው ራሱን ከምንም ነገር መፍጠር ቢችል ኖሮ ፍጹምነትን ማግኘት ይችል ነበር፣ ነገር ግን ሰው የጎደለ ነው፣ ስለዚህ የራሱ ማንነት ህልውና ምክንያት ሊሆን አይችልም፣ እናም የህልውና ምክንያት ሊሆን የሚችለው ፍጹም የሆነው አምላክ ብቻ ነው።

ዴካርት ሌላ መከራከሪያ ያቀርባል፣ እናም ህልውና ማለት በጊዜ ቅጽበቶች ውስጥ ማለፍ ነው፣ እናም ይህ በጊዜ ውስጥ ማለፍ ደግሞ በአንድ ቅጽበት ያለውን ነገር በሁሉም የጊዜ ቅጽበቶች እንዲኖር የማድረግ ችሎታን ይገምታል። ሰው ደግሞ በሁሉም ጊዜያት የሚገኝን ማንኛውንም ነገር የመፍጠር ችሎታ የሌለው በመሆኑ፣ በጊዜ ውስጥ የህልውናውን ቀጣይነት ምክንያት ሊሆን አይችልም። ስለዚህ በጊዜ ውስጥ የማያቋርጥ መፍጠር የሚችል ችሎታ መኖር አለበት፣ እናም ይህ ችሎታ በሰው ውስጥ የሌለ ነው፣ ስለዚህም አምላክ የእኔን ህልውና እና የሁሉም ነገሮች ህልውና በጊዜ ውስጥ እንዲቀጥል የሚያደርግ ይህ ችሎታ ነው። ይህ መከራከሪያ የእግዚአብሔርን ህልውና ብቻ ሳይሆን የእርሱን ቀጣይነት ያለው መፍጠር እና መለኮታዊ ጥበቃ ላይም ጭምር ማስረጃ መሆኑን ልብ ይሏል። ዴካርት እግዚአብሔር ሰውንና ዓለምን በአንድ ጊዜ ብቻ ፈጥሮ ከዚያ በኋላ ስራውን አቁሟል ብሎ አያምንም፣ ይልቁንም ከመካከለኛው ዘመን ፍልስፍና የመጣውን የቀጣይነት መፍጠር እና መለኮታዊ ጥበቃ ንድፈ-ሀሳብ ያምን ነበር።

ዴካርት እስከ አምስተኛው ማሰላሰል ድረስ ያረጋገጠው የማንነትንና የእግዚአብሔርን ህልውና ብቻ ነበር፣ እናም በነፍስና በአካል መካከል ያለውን ልዩነት ለይቷል። ነገር ግን በአምስተኛውና በስድስተኛው ማሰላሰሎች ውስጥ የዓለምን ህልውና እና የነገሮችን እውነት ማረጋገጥ ይጀምራል። ዴካርት በዚህ ጉዳይ ላይ መጀመሪያ የሚመለከተው የቁስን ህልውና ወይም ቁሳዊ አካላትን ወይም ዓለምን በሙሉ ሳይሆን የሒሳብና የጂኦሜትሪ እውነቶችን ነው። እርሱም የዓለምን እውቀት እንደ ቁስ እና ከቁሳዊ ነገሮች የተዋቀረ አድርጎ ከማወቅ ከሒሳባዊ እውቀት ይለያል፣ እናም ሒሳባዊ እውቀት መሰረታዊነትና ውስጣዊ እውነት እንዳለው ይናገራል፣ እናም ለዚህ ውስጣዊ እውነት ብቸኛው ዋስትና ሰው በሒሳባዊ ጉዳዮች ላይ በእርግጠኝነት መፍረድ መቻሉ ነው። ይህ ትክክለኛ ፍርድ የመስጠት ችሎታ ሐሰት ወይም ማታለል አይደለም፣ ምክንያቱም ሰውን የፈጠረው አምላክ ትክክለኛ ፍርድ የመስጠት ችሎታን በእሱ ውስጥ ያስቀመጠው እርሱ ነው፣ እናም አታላይ ስላልሆነ የሰው ልጅ የፍርድ ችሎታውን በትክክል እስከተጠቀመ ድረስ በሒሳብ ውስጥ ወደ እርግጠኝነት መድረሱን ያረጋግጣል። ሒሳባዊ እውነቶች ከሒሳብና ከጂኦሜትሪ ማለትም አእምሮ ብቻውን በስሜት ህዋሳት ላይ ሳይመሰረት፣ እናም ነገሮችን ሳይመለከት፣ ሳይመረምር እና ከእነሱ ሒሳባዊ ሕጎችን ሳያወጣ የሚደርስባቸው ናቸው። የሒሳብ እውነቶች ከቁሳዊው ዓለም ነጻ ናቸው፣ እናም የሒሳብ ሕጎች የሚፈጸሙባቸው ቁሳዊ ነገሮች ቢኖሩም ባይኖሩም አይጨነቅም፣ ምክንያቱም እነዚህ እውነቶች በአስተሳሰብ ደረጃ ይገኛሉ እናም ለመፈጸም ቁሳዊው ዓለም አያስፈልጋቸውም። እነሱ ቅድመ-ልምድ ይገኛሉ እናም አእምሮ ደግሞ እራሱን ችሎ በስሜታዊ ግንዛቤ እገዛ ሳያገኝ ያገኛቸዋል።

ዴካርት ሒሳብ የራሱ ተፈጥሮና ምንነት እውነተኛ መግለጫ መሆኑ ላይ ትኩረት አያደርግም፣ ከእርሱ በኋላ ስፒኖዛ፣ ኒውተን እና ዘመናዊው ሳይንስ በሙሉ እንደሚያደርጉት በተቃራኒው፣ ምክንያቱም ተፈጥሮ በእሱ ዘንድ በመሠረቱ ቁስ ነው፣ እናም በዚህም በተፈጥሮዋና ምንነቷ ንጹህ አስተሳሰብ ከሆነው ሒሳብ ትለያለች። ሒሳብ በእሱ ዘንድ ዓለም ቢኖርም ባይኖርም ትክክለኛነትና እርግጠኝነት አለው። ዴካርት በዚህም ለሒሳብ ብቻውን የቆመ ዓለም ማለትም በአፍላጦን ዘንድ ያለው የማንነትና የዓይነቶች ዓለም ይመስል ያምናል። እውነታው ግን በዴካርት ፍልስፍና ውስጥ ብዙ የአፍላጦናዊ አካላት በውስጣዊ እምነቶች መልክ ያለ እውቀት ይገኛሉ፣ እናም በነፍስና በአካል እና በአስተሳሰብና በስፋት ወይም በአእምሮአዊና በስሜት ህዋሳት መካከል ያለው ልዩነት በፍልስፍናዊ አስተሳሰብ ውስጥ መጀመሪያ ያስገባቸው ወደ አፍላጦን የሚመለሱ ልዩነቶች ናቸው።

አማ ስለ ቁሳዊ ነገሮች ተፈጥሮ ደግሞ ዴካርት አእምሮ ከእነሱ የሚገነዘበው እና ስሜት ህዋሳት የሚገነዘቡት መካከል ይለያል። አእምሮ የነገሮችን የመጀመሪያ ባሕርያት ማለትም ስፋት፣ ቅርጽ እና ቁጥር ይገነዘባል፣ ስሜት ህዋሳት ደግሞ ሁለተኛ ባሕርያትን ማለትም ቀለም፣ ጣዕም፣ ሽታ እና መነካካት ይገነዘባሉ። ዴካርት አእምሮ የመጀመሪያ ባሕርያትን በግልጽና ተለይቶ እስከተገነዘበ ድረስ፣ ይህ ማለት እነዚህ ባሕርያት በእርግጥም በቁስ ውስጥ አሉ እናም ምንነቱን ይፈጥራሉ ማለት ነው፣ ሁለተኛ ባሕርያት ደግሞ በቁሱ ራሱ ውስጥ የሉም፣ ነገር ግን በቁሱ ተጽዕኖ የተነሳ በስሜት ህዋሳት ውስጥ የሚፈጠሩ ውጤቶች ናቸው፣ ምክንያቱም የነገሩ ቀለም፣ ሽታ እና መነካካት ይህ ነገር በስፋትና በቁጥር ሳይለወጥ ሊለወጥ ይችላል።

ስለዚህ ሁለተኛ ባሕርያት በቁስ ውስጥ እንደ አስፈላጊ ክፍል አይገቡም፣ ቁስ በመሠረቱ ስፋት፣ ቁጥር እና ቅርጽ እና እንቅስቃሴ ነው። እነዚህ የመጀመሪያ ባሕርያት አእምሮ ከእነሱ የሚቀበላቸው ባሕርያት ስለሆኑ አእምሮ ይገነዘባቸዋል፣ እናም አእምሮ ስለሚቀበላቸው እውነተኛ ናቸው ማለት ነው፣ ሁለተኛ ባሕርያት ደግሞ በስሜት ህዋሳት ከቁስ የሚቀበሏቸው ሳይሆን በእሱ የሚነኩት ብቻ ናቸው። መቀበል ደግሞ በዴካርት ዘንድ ከመነካት ይለያል፣ ምክንያቱም መቀበል በእርግጥ ያለ እውነተኛ ነገርን የሚመለከት ነው፣ በሌላ በኩል ደግሞ መነካት ወደ አሠራራችንና ወደ ስሜት ህዋሳችን ተፈጥሮ ሊመለስ ይችላል። ስለዚህ በእውነት ከነገሮች የምናውቀው በግልጽና ተለይቶ የምንቀበለው ማለትም ስፋት፣ እንቅስቃሴ እና ቁጥር ብቻ ነው፣ በሌላ በኩል ደግሞ ስሜት ህዋሳችን የሚነኩት በቁስ ተፈጥሮ ውስጥ እንደሚገቡ እርግጠኛ አይደለንም፣ ይልቁንም እነሱ ሁለተኛ ባሕርያት ሲሆኑ የቁሱ የመጀመሪያ ባሕርያት ሳይቀየሩ ሊለወጡ ይችላሉ።

ለሂስብ ይበረከተው ገጸ በረከት

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ሬኔ ዴካርት በታሪክ ውስጥ ከታዩ ታላላቅ አእምሮዎች አንዱ ነበር። ምንም እንኳን እንደ ፈላስፋ በሰፊው ቢታወቅም፣ በሒሳብ እና በፊዚክስ ያበረከተው አስተዋጽዖ ከሚገመተው በላይ እጅግ የላቀ ነው። የሰው ልጆች ስለ ቁጥሮች እና ቅርጾች የሚያስቡበትን መንገድ ለውጧል፤ እንዲሁም ዘመናዊ ሒሳብ በሙሉ የተገነባበትን መሠረት ጥሏል።

ታላቁ አብዮት፦ ትንታኔያዊ ጂኦሜትሪ የዴካርት የመጀመሪያው እና ታላቁ አስተዋጽዖ ትንታኔያዊ ጂኦሜትሪ (Analytical Geometry) ሲሆን፣ በዚህም አልጀብራን እና ጂኦሜትሪን በአንድ ሊቅ በሆነ ሥርዓት ውስጥ አጣምሯል። ከዴካርት በፊት ጂኦሜትሪ በቅርጾች እና በስዕሎች ላይ ብቻ የተመሠረተ ነበር (እንደ ኤውክሊድስ መንገድ)፤ አልጀብራ ደግሞ ከስዕሎች ጋር ቀጥተኛ ግንኙነት የሌላቸው ምልክቶች እና እኩልታዎች ብቻ ነበሩ።

ዴካርት ማንኛውም ነጥብ፣ መስመር ወይም ጥምዝ በአልጀብራ እኩልታዎች ሊገለጽ እንደሚችል በማሳየት ሁለቱን አንድ አደረገ፤ በዚህም ዛሬ የዴካርት መጋጠሚያ ሥርዓት (Cartesian Coordinate System) በመባል የሚታወቀው ነገር ተወለደ። በዚህ ሥርዓት አማካኝነት ሳይንቲስቶች በስዕሎች ላይ ብቻ ከመመሥረት ይልቅ ቅርጾችን፣ መስመሮችን እና አካላትን በትክክለኛ የሒሳብ ስሌቶች ማጥናት ቻሉ። ርቀት፣ አንግል እና ጥምዝበቁጥሮች ሊሰሉ የሚችሉ ሆኑ።

ይህ ቀላል የሚመስል ሀሳብ ሁሉንም ነገር ለወጠው፤ የሒሳብ ግንኙነቶችን በሁለት ቀጤ ነክ ዘንጎች (የኤክስ ዘንግ X እና የዋይ ዘንግ Y) ባካተተ አራት ማዕዘን ጠለል ላይ በመስመሮች እና በጥምዞች መልክ መሳል አስችሏል። ዛሬ ቀላል የሚመስለው ይህ ፈጠራ የካልኩለስ ሳይንስ እንዲቻል ያደረገ እና ዘመናዊ ፊዚክስ በሒሳባዊ መንገድ እንዲወከል ያስቻለ ነው።

በሒሳብ እና በፊዚክስ ላይ ያሳደረው ተጽዕኖ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ለካልኩለስ መንገድ መጥረግ በታዋቂው መጽሐፉ La Géométrie (ጂኦሜትሪ) በ 1637 እ.አ.አ ሲታተም፣ ዴካርት ለመጀመሪያ ጊዜ ስለ አልጀብራዊ መጋጠሚያዎች ሀሳቡን አቅርቧል። መስመሮችን እና ጥምዞችን በአልጀብራ እኩልታዎች መግለጽ ከተቻለ በኋላ፣ ለውጣቸውን፣ ፍጥነታቸውን እና ዳገታቸውን በሒሳባዊ ትክክለኛነት ማጥናት ተቻለ። ይህ ይስሐቅ ኒውተን እና ጎትፍሪድ ላይብኒዝ በአሥራ ሰባተኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ላይ ካልኩለስን ለመመሥረት የተነሱበት ነጥብ ነበር።


'''ዘመናዊ የፊዚክስ መሠረት''' የዴካርት ሥርዓት ባይኖር ኖሮ ኒውተን የእንቅስቃሴ እና የስበት ሕጎቹን መቀመር ባልቻለ ነበር። ኒውተን የአንድን አካል አቀማመጥ በጊዜ ሂደት በሚለወጡ (x, y, z) መጋጠሚያዎች መወከል ይቻላል በሚለው የዴካርት ሀሳብ ላይ ተመርኩዞ ነበር።

ዴካርት ስለ ኢነርሽያ (Inertia) ሀሳቦችን አስቀምጧል፤ ይህም ማለት አንድ አካል የውጭ ኃይል እስካላረፈበት ድረስ ባለበት ሁኔታ ይቆያል ማለት ነው። ይህንን ሀሳብ ኒውተን በኋላ ላይ ወስዶ የመጀመሪያው የእንቅስቃሴ ሕጉ አድርጎታል። በተጨማሪም የብርሃን ነጸብራቅን እና ስብረትን አጥንቶ፣ የስኔል ሕግ ከመቀረጹ በፊት እነሱን ለመተርጎም የሒሳብ ቀመር አስቀምጧል፤ እንዲሁም ስለ ሞመንተም የመጀመሪያ ሀሳቦችን አቅርቧል።

የሒሳብ ቋንቋ ፈጠራዎች

ሬኔ ዴካርት በንጹሕ ሒሳብ ውስጥም ጥልቅ አስተዋጽዖዎችን አድርጓል። እንደ x, y, z ያሉትን ፊደላት ለተለዋዋጮች (variables)፣ እንዲሁም ዘመናዊ የcmath ገላጮችን (exponents) ለመጀመሪያ ጊዜ የተጠቀመው እርሱ ሲሆን፣ ይህ ዘዴ እስከ ዛሬ ድረስ በሁሉም እኩልታዎች ውስጥ የምንጠቀምበት ነው። ይህ የአጻጻፍ ማቅለል፣ እንደ ሊዮናርድ ኦይለር ያሉ የኋለኛ ዘመን ሒሳብ ሊቃውንት በመቶዎች የሚቆጠሩ ቲዎሪዎችን በአጭር እና በግልጽ መልክ እንዲጽፉ አስችሏቸዋል።

የዴካርት አስተሳሰብ የረጅም ጊዜ ውርስ

በኋለኛው ዘመን ሒሳብ ላይ ያሳደረው ተጽዕኖ የዴካርት ሥራ ለቀጣይ የሒሳብ እድገቶች በር ከፍቷል። የእርሱ የትንታኔ ማዕቀፍ እንደ ሎባቼቭስኪ እና ሪማን ያሉ የኢ-ኤውክሊዳዊ ጂኦሜትሪዎችን ለማጥናት አስችሏል። እንዲያውም አልበርት አንስታይን የአጠቃላይ አንጻራዊነት ቲዎሪውን ሲያቀርብ፣ ጊዜን እና ህዋን እንደ አንድ የተገናኘ ጂኦሜትሪያዊ ሸማ ለመግለጽ በዴካርት የመጋጠሚያዎች ጽንሰ-ሀሳብ ላይ ተመስርቷል። ካርል ፍሬድሪክ ጋውስ ደግሞ የዴካርትን ሥርዓት ወደ የተወሳሰቡ ቁጥሮች (complex numbers) በማስፋት የተወሳሰበ ቁጥር ጠለልን (Complex Plane) ፈጥሯል።

ከጽንስ ሐሳብ ወደ ተግባራዊ አጠቃቀም የዴካርት ተጽዕኖ ከንጹሕ ቲዎሪ አልፎ ወደ ተግባራዊ የቴክኖሎጂ እድገት ተሸጋግሯል። የእርሱ ሥራ ለ ገላጭ ጂኦሜትሪ መሠረት ሆኗል፤ ይህም በኢንዱስትሪ አብዮት ወቅት ለ**ምህንድስና ስዕል ቴክኒኮች** ወሳኝ ነበር። ዛሬ እንደ AutoCAD እና Blender ያሉ ዘመናዊ የዲዛይን ሶፍትዌሮች በዋናነት በህዋ ላይ ያለን እያንዳንዱን ነጥብ ለመወሰን በዴካርት ሥርዓት ላይ ይመሰረታሉ።


የዲጂታል ዘመን መሠረት የዴካርት የትንተና ዘዴ በኋላ ላይ ጆርጅ ቡል ለፈጠረው ምልክታዊ ሥነ-አመክንዮ መንገድ ጠርጓል፤ ይህም ለ ኮምፒውተር ሳይንስ እና ለሰው ሰራሽ አስተውሎት መሠረት ሆኗል። ዛሬ በዓለም ላይ ያለ እያንዳንዱ ኮምፒውተር የሚሰራው ዴካርት መሠረቱን በጣለለት የሒሳብ ፍልስፍና ላይ ነው። እንደ **"የቬክተር ክልል" (Vector Space)** ያሉ የዘመናዊ **ሰው ሰራሽ አስተውሎት** ጽንሰ-ሀሳቦች በተግባር የዴካርት ቋንቋን ይጠቀማሉ።

የፍልስፍና እና የሒሳብ ዘዴ

የሬኔ ዴካርት የሒሳብ አስተሳሰቡ ለመላው ዘመናዊ ሳይንሳዊ የአስተሳሰብ ስልት መነሻ ነጥብ ነበር። በጽንፈ ዓለም ውስጥ ያለ እያንዳንዱ ክስተት በትክክለኛ እና በሎጂካዊ የሒሳብ ቋንቋ ከተገለጸ ሊተነተን እና ሊፈታ እንደሚችል የሚለውን ሀሳብ ወደ ሳይንስ አስገብቷል። በፍልስፍና ውስጥ የሒሳባዊ አምክንዮ ዘዴ በመባል ለሚታወቀው ነገር መሠረት ጥሏል፤ ይህም በአራት መሠረታዊ መርሆዎች ላይ የተመሠረተ ነው፦ 1. ግልጽነት 2. ትንተና 3. ቅደም ተከተል 4. ግምገማ እነዚህ መርሆዎች **ዘመናዊ ሳይንስ** እስከ ዛሬ ድረስ የተመሠረተባቸው ናቸው። **ሬኔ ዴካርት** የመጋጠሚያ ሥርዓትን የፈጠረ ብቻ ሳይሆን፣ ለመላው ዘመናዊ ሒሳብ የአእምሮ ዘዴን ያዘጋጀ ሰው ነበር። የሰው ልጅ ስለ ህዋ፣ ስለ ቅርጾች እና በቁጥሮችና በቁሳዊው ዓለም መካከል ስላለው ግንኙነት የሚያስብበትን መንገድ ለውጧል። የዴካርት ስም ለዘላለም የተከበረው ሒሳብን ብቻ ስለለወጠ ሳይሆን፣ የሰው ልጅን የአስተሳሰብ መንገድ ራሱን ስለለወጠ ነው። አእምሮን ትክክለኛ የትንታኔ መሣሪያ አድርጎታል፤ ወደ እውነት የሚወስደው መንገድም በ**ሒሳብ** እና በ**አመክንዮ** በኩል እንደሚያልፍ አረጋግጧል።

በሃይማኖት ልይ የነበረው አስተሳሰብ

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ዴካርት የሂሳብ ሊቅ እና ፈላስፋ ብቻ አልነበረም; በምክንያት እና በሃይማኖት መካከል ስምምነትን የሚፈልግ አሳቢ ነበር። በአምላክ ማመን ከባህላዊ ወይም ለሃይማኖታዊ ሥልጣን መገዛት ብቻ ሳይሆን ምክንያታዊ መሆን አለበት ብሎ ያምን ነበር። ሰው የፈጣሪን ህልውና በሃሳብና በምክንያት የመረዳት ችሎታ እንዳለው እና የሰው ነፍስ ፍጡር የሆነች እና የማሰብ፣ የማሰላሰል እና መልካሙን እና ክፉን የመረዳት ችሎታ ስላላት የእግዚአብሔር ህልውና ማስረጃ እንደሆነች ያምን ነበር።

ዴካርት ምክንያት እምነትን ለመረዳት መሳሪያ ነው ብሎ ያምን ነበር፣ እና የተፈጥሮ እና የሳይንሳዊ ህጎች ጥናት የእግዚአብሔርን ጥበብ እና የጠፈር ስርዓት ያሳያል። የተፈጥሮ ሕጎች የእምነት ተቀናቃኝ አይደሉም፣ ይልቁንም ሥርዓታማ የፍጥረት እና መለኮታዊ የማሰብ ችሎታ ማስረጃዎች ናቸው። በፍልስፍናው ውስጥ፣ የእግዚአብሔርን መኖር ለማረጋገጥ ከፍፁምነት ያለውን ክርክር ተጠቅሟል፡- በሰው አእምሮ ውስጥ ያለው የፍጽምና እና ወሰን የለሽነት እሳቤ ከተገደበ ራስ ውስጥ ሊመጣ አይችልም። ስለዚህም ምንጩ ፍጹም አምላክ መሆን አለበት።

ዴካርት ሥነ ምግባርንና ሃይማኖትን በምክንያት መረዳት እንደሚቻል ያምን ነበር። የሞራል መርሆች ብቻ የታቀዱ ሕጎች አይደሉም፣ ነገር ግን በምክንያታዊ ነጸብራቅ ሊገኙ የሚችሉ ሕጎች ናቸው። የግል እምነት ምክንያታዊ መሆን አለበት፣ እና ሃይማኖትን ሳያስቡ መከተል ድንቁርና ነው። ይሁን እንጂ ሃይማኖታዊ ሥርዓቶችን ወይም ማኅበራዊ ወጎችን አልተቀበለም; ይልቁንም በሃይማኖታዊ ልምምድ እና በምክንያታዊ ግንዛቤ መካከል ያለውን ሚዛን ፈልጎ ነበር።

ለዴካርት ነፍስ አትሞትም ምክንያቱም የማትሞት ነች። እሱ የአስተሳሰብ ፣ የንቃተ ህሊና እና የፍላጎት ማእከል ነው። የሰው ልጅ አእምሮ መሰረታዊ መርሆችን የማስተዋል እና ትክክልና ስህተት የሆነውን የመለየት ችሎታ አለው እና ይህ ችሎታ አንድን ሰው ለድርጊት በእግዚአብሔር ፊት ተጠያቂ ያደርገዋል። ነፍስ ለጊዜም ሆነ ለቁሳዊ ሙስና የማይገዛ በመሆኑ ከሞት በኋላ ያለው ሕይወት ከዚህ መንፈሳዊ ገጽታ ጋር የተያያዘ ነው።

ዴካርት ለተፈጥሮ ክስተቶች ያለምክንያታዊ ማረጋገጫ ከተፈጥሮ በላይ የሆኑ ማብራሪያዎችን ውድቅ አደረገ። እያንዳንዱ ክስተት ምክንያታዊ ማብራሪያ አለው, እና ተአምራት ወይም አጉል እምነቶች ተፈጥሮን ለማብራራት ጥቅም ላይ መዋል የለባቸውም። ሆኖም ይህ የእግዚአብሔርን መኖር አይክድም; ይልቁንም የእርሱን ታላቅነት እና የታሰበበት ቅደም ተከተል ያረጋግጣል. ምክንያት መለኮታዊውን ሥርዓት ይገልጣል, እናም እምነት ከሁሉም ነገር በስተጀርባ ያለውን ዓላማ እና ትርጉም ያብራራል.

በዚህ መንገድ ዴካርቶች ሶስት ዋና ዋና ነገሮችን አጣምሯል፦

1. በእግዚአብሔር ማመን፡- የፈጣሪ መኖር በምክንያትና በሎጂክ ላይ የተመሰረተ ነው።

2. በሃይማኖት ውስጥ ምክንያታዊነት፡- ማንኛውም ሃይማኖታዊ ሐሳብ በምክንያታዊነት ተረድቶ መረጋገጥ አለበት።

3. በሳይንስ እና በሃይማኖት መካከል መስማማት፡- የተፈጥሮ ሕጎች የአምላክን ፈቃድ ያንፀባርቃሉ፣ ሳይንስ አጽናፈ ዓለም እንዴት እንደተፈጠረ ያብራራል እንዲሁም ሃይማኖት ለምን እንደሆነ ይገልጻል።

የዴካርት ሃይማኖታዊ እይታ በሳይንስ እና በሃይማኖት መካከል ምንም ግጭት እንደሌለው ነገር ግን ማሟያ በሆነው በእግዚአብሔር የሚያምን የምክንያታዊ አስተሳሰብ ምሳሌ ያደርገዋል።

ሬኔ ዴካርት በ53 ዓመቱ በስቶክሆልም፣ ስዊድን የካቲት 11, 1650 (፲፻፮፻፶) ብቻ እ.አ.አ ሞተ። የሞቱበት ምክንያት አጣዳፊ የሳንባ ምች ሳይሆን አይቀርም። አንዳንድ የታሪክ ተመራማሪዎች የሞቱበት ሁኔታ በከባድ ክረምት በስቶክሆልም ከነበረው የአኗኗር ዘይቤ ጋር የተያያዘ እንደሆነ ያምናሉ። በፈረንሣይ እና በኔዘርላንድስ ከነበረው ጋር ሲነጻጸር አየሩ በጣም ቀዝቃዛ ነበር። በተጨማሪም ዴካርት ለስዊድን ንግሥት ክርስቲና ረጅም የማለዳ ትምህርት ሰጥቷል።

ዴካርት በወቅቱ በአዕምሯዊ ምርጡ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ስለነበረ እና ለሂሳብ፣ ፊዚክስ፣ ፍልስፍና እና ሃይማኖት የሚያበረክቱ ብዙ ያልተጠናቀቁ የእጅ ጽሑፎች ስለነበሩ የሱ ሞት ለፍልስፍና እና ለሂሳብ ዓለም ትልቅ ኪሳራ ነበር። አንዳንድ የታሪክ ምሁራን በንጉሣዊው ቤተ መንግሥት ውስጥ የነበረው ሁኔታ ጤንነቱን በቀጥታ እንደነካው ይናገራሉ። አስቸጋሪው የአየር ሁኔታ እና ማለዳዎች ለእሱ በጣም አድካሚ ነበሩ, እና ሰውነቱ በቋሚ የአእምሮ ስራ እና በጥልቅ ሀሳብ ተዳክሟል.

ዴካርት ከሞቱ በኋላ ሰፊ የመጻሕፍት እና የሃሳቦችን ትሩፋት ትቷል፣ በተለይም ሜዲቴሽን ኦን ፈርስት ፍልስፍና፣ ላ ጂኦሜትሪ እና በርካታ የፍልስፍና ድርሳናት። እነዚህ ስራዎች በዘመኑ ጠቃሚ ብቻ ሳይሆኑ በሁሉም ዘመናዊ ሳይንሶች ከፊዚክስ እስከ ሂሳብ፣ ከፍልስፍና እስከ ስነ ልቦና እና አመክንዮ ላይ ተጽእኖ ማሳደሩን ቀጥለዋል።

የመታሰቢያ ሐውልቶችን በተመለከተ በተለያዩ ቦታዎች ላይ በተለይም በተወለደበት ፈረንሳይ እና ኔዘርላንድስ ሕይወቱን በከፊል የኖረ ሐውልቶች እና ሐውልቶች ተሠርተዋል. ዩኒቨርሲቲዎች እና የሳይንስ ተቋማትም ስሙን ያከብራሉ, እና በፍልስፍና እና በሂሳብ ክፍል ውስጥ ያሉ ትምህርታዊ ህንጻዎች የእርሱን ጉልህ አስተዋፅኦ ያከብራሉ.

በስቶክሆልም የሚገኝ የሳይንስ ሙዚየም የእሱን የመጀመሪያ የእጅ ጽሑፎች ቅጂዎች እና የመጀመሪያዎቹን የታተሙ መጽሐፎቹን ይዟል, ይህም የእሱ አቀራረብ በእሱ ጊዜ ምን ያህል አብዮታዊ እንደነበር ያሳያል. አንዳንድ ትምህርት ቤቶች እና ሳይንሳዊ ተቋማት በዴካርት ስም አመታዊ ትምህርቶችን እና ሴሚናሮችን ያካሂዳሉ፣ ይህም ተማሪዎችን በሂሳብ፣ በፊዚክስ፣ በፍልስፍና እና በሃይማኖት ስለ ሃሳቦቹ ያስተምራሉ።

ፈላስፋውን እና ሳይንቲስቱን ለማስታወስ ብቻ ሳይሆን የሰው ልጅ ስለ አጽናፈ ዓለም፣ ስለ አምላክ እና ስለ ሒሳብ ያለውን አመለካከት የለወጠውን መንገድ ለማክበር በአንዳንድ የትምህርት እና የባህል ማዕከላት የልደት በዓሉ ይከበራል። እነዚህ ሁሉ መታሰቢያዎች በታሪክ ውስጥ ከታላላቅ አእምሮዎች መካከል አንዱ እንደሆነ ያጎላሉ, ይህም ምክንያትን, ሳይንስን እና ሃይማኖትን በማጣመር ጥቂቶች ለመድገም ችለዋል.

በተጨማሪም ዴካርት በታሪክ፣ በፍልስፍና እና በሒሳብ ማጣቀሻዎች የዘመናዊ ሳይንስ መስራቾች አንዱ ሆኖ ተጠቅሷል። ስሙ በሁሉም የፍልስፍና፣ የሒሳብ እና የፊዚክስ ሥርዓተ ትምህርቶች ውስጥ ይማራል፣ ከምክንያታዊነት፣ ከሥነ-ሥርዓት እና ከተደራጀ አስተሳሰብ ጋር ተመሳሳይ ነው። በቀጣዮቹ መቶ ዘመናት የነበሩ ብዙ ሊቃውንት በሳይንሳዊ የምርምር ዘዴ እና ጥልቅ የፍልስፍና አስተሳሰብ ውስጥም ዴካርትን እንደ መነሳሻ ምንጭ አድርገው ጠቅሰዋል።

የእሱ ሞት የእርሱን ቅርስ አላበቃም; ይልቁንም የሃሳቦቹን አስፈላጊነት ጨምሯል, ከእሱ በኋላ ምሁራን እና ተማሪዎች በሂሳብ ንድፈ ሃሳቦች, በአካላዊ ህጎች, በአእምሮ ፍልስፍና እና በምክንያታዊ ሃይማኖታዊ ግንዛቤ ውስጥ ያበረከቱትን ሁሉ እንዲያስቡ እና እንዲጠቀሙበት አነሳሳ. ስለዚህም ዴካርት የሳይንሳዊ አስተሳሰብ ምልክት ብቻ ሳይሆን በየቦታው የሚከበር የባህል እና የእውቀት ምልክት ሆኗል እና ሃሳቦቹ በሁሉም ሳይንሳዊ እና ፍልስፍናዊ መስኮች እስከ ዛሬ ድረስ ይኖራሉ።

ታህሥ 1638 ደካርት በጁ የጻፈው ደብዳቤ
  • 1618. Compendium Musicae. A treatise on music theory and the aesthetics of music written for Descartes' early collaborator Isaac Beeckman.
  • 1626–1628. Regulae ad directionem ingenii (Rules for the Direction of the Mind). Incomplete. First published posthumously in 1684. The best critical edition, which includes an early Dutch translation, is edited by Giovanni Crapulli (The Hague: Martinus Nijhoff, 1966).
  • 1630–1633. Le Monde (The World) and L'Homme (Man). Descartes' first systematic presentation of his natural philosophy. Man was published posthumously in Latin translation in 1662; and The World posthumously in 1664.
  • 1637. Discours de la méthode (Discourse on the Method). An introduction to the Essais, which include the Dioptrique, the Météores and the Géométrie.
  • 1637. La Géométrie (Geometry). Descartes' major work in mathematics. There is an English translation by Michael Mahoney (New York: Dover, 1979).
  • 1641. Meditationes de prima philosophia (Meditations on First Philosophy), also known as Metaphysical Meditations. In Latin; a French translation, probably done without Descartes' supervision, was published in 1647. Includes six Objections and Replies. A second edition, published the following year, included an additional objection and reply, and a Letter to Dinet.
  • 1644. Principia philosophiae (Principles of Philosophy), a Latin textbook at first intended by Descartes to replace the Aristotelian textbooks then used in universities. A French translation, Principes de philosophie by Claude Picot, under the supervision of Descartes, appeared in 1647 with a letter-preface to Queen Christina of Sweden.
  • 1647. Notae in programma (Comments on a Certain Broadsheet). A reply to Descartes' one-time disciple Henricus Regius.
  • 1647. The Description of the Human Body. Published posthumously.
  • 1648. Responsiones Renati Des Cartes… (Conversation with Burman). Notes on a Q&A session between Descartes and Frans Burman on 16 April 1648. Rediscovered in 1895 and published for the first time in 1896. An annotated bilingual edition (Latin with French translation), edited by Jean-Marie Beyssade, was published in 1981 (Paris: PUF).
  • 1649. Les passions de l'âme (Passions of the Soul). Dedicated to Princess Elizabeth of Bohemia.
  • 1656. Musicae Compendium (Instruction in Music). Posth. Publ.: Johannes Janssonius jun., Amsterdam
  • 1657. Correspondence. Published by Descartes' literary executor Claude Clerselier. The third edition, in 1667, was the most complete; Clerselier omitted, however, much of the material pertaining to mathematics.
Principia philosophiae, 1685

የተስብሰቡ የደክርት ስራወች

  • 1983. Oeuvres de Descartes in 11 vols. Adam, Charles, and Tannery, Paul, eds. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin.
  • 1988. The Philosophical Writings Of Descartes in 3 vols. Cottingham, J., Stoothoff, R., Kenny, A., and Murdoch, D., trans. Cambridge University Press.

ነጠላ ስራወቹ

  • 1618. Compendium Musicae.
  • 1628. Rules for the Direction of the Mind.
  • 1637. Discourse on the Method ("Discours de la Methode"). An introduction to Dioptrique, Des Météores and La Géométrie. Original in French, because intended for a wider public.
  • 1637. La Géométrie. Smith, David E., and Lantham, M. L., trans., 1954. The Geometry of René Descartes. Dover.
  • 1641. Meditations on First Philosophy. Cottingham, J., trans., 1996. Cambridge University Press. Latin original. Alternative English title: Metaphysical Meditations. Includes six Objections and Replies. A second edition published the following year, includes an additional ‘’Objection and Reply’’ and a Letter to Dinet. HTML Online Latin-French-English Edition Archived ኦገስት 27, 2006 at the Wayback Machine
  • 1644. Les Principes de la philosophie. Miller, V. R. and R. P., trans., 1983. Principles of Philosophy. Reidel.
  • 1647. Comments on a Certain Broadsheet.
  • 1647. The Description of the Human Body.
  • 1648. Conversation with Burman.
  • 1649. Passions of the Soul. Voss, S. H., trans., 1989. Indianapolis: Hackett. Dedicated to Princess Elizabeth of Bohemia.

ሌሎች ጽሁፎቹ

  • Boyer, Carl (1985). A History of Mathematics. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0-691-02391-3. 
  • Clarke, Desmond (2006). Descartes: A Biography. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-82301-3. 
  • Costabel, Pierre (1987). René Descartes - Exercices pour les éléments des solides. Paris: Presses Universitaires de France. ISBN 2-13-040099-X. 
  • Cottingham, John (1992). The Cambridge Companion to Descartes. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36696-8. 
  • Duncan, Steven M. (2008). The Proof of the External World: Cartesian Theism and the Possibility of Knowledge. Cambridge: James Clarke & Co. ISBN 978-0-227-17267-4 http://www.lutterworth.com/jamesclarke/jc/titles/proofew.htm. 
  • Farrell, John. “Demons of Descartes and Hobbes.” Paranoia and Modernity: Cervantes to Rousseau (Cornell UP, 2006), chapter 7.
  • Garber, Daniel (1992). Descartes' Metaphysical Physics. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-28219-8. 
  • Garber, Daniel; Michael Ayers (1998). The Cambridge History of Seventeenth-Century Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-53721-5. 
  • Gaukroger, Stephen (1995). Descartes: An Intellectual Biography. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-823994-7. 
  • Giuseppe Leone, [Il quarto centenario dalla nascita di Cartesio (1596)], Una "ragione" per l'Europa Unita, in "Ricorditi di me...", su Lecco 2000, Aprile 1996.
  • Grayling, A.C. (2005). Descartes: The Life and times of a Genius. New York: Walker Publishing Co., Inc.. ISBN 0-8027-1501-X. 
  • Gillespie, A. (2006). Descartes’ demon: A dialogical analysis of ‘Meditations on First Philosophy.’ Archived ጁን 18, 2010 at the Wayback Machine Theory & Psychology, 16, 761-781.
  • Keeling, S. V. (1968). Descartes. Oxford: Oxford University Press. ISBN. 
  • Melchert, Norman (2002). The Great Conversation: A Historical Introduction to Philosophy. New York: McGraw Hill. ISBN 0-19-517510-7. 
  • Moreno Romo, Juan Carlos (Coord.), Descartes vivo. Ejercicios de hermenéutica cartesiana, Anthropos, Barcelona, 2007'
  • Ozaki, Makoto (1991). Kartenspiel, oder Kommentar zu den Meditationen des Herrn Descartes. Berlin: Klein Verlag.. ISBN 3-927199-01-X. 
  • Moreno Romo, Juan Carlos, Vindicación del cartesianismo radical, Anthropos, Barcelona, 2010.
  • Schäfer, Rainer (2006). Zweifel und Sein - Der Ursprung des modernen Selbstbewusstseins in Descartes' cogito. Wuerzburg: Koenigshausen&Neumann. ISBN 3-8260-3202-0. 
  • Serfati, M., 2005, "Geometria" in Ivor Grattan-Guinness, ed., Landmark Writings in Western Mathematics. Elsevier: 1-22.
  • Sorrell, Tom (1987). Descartes. Oxford: Oxford University Press.. ISBN 0-19-287636-8. 

የውጭ ማጣቀሻወች

[ለማስተካከል | ኮድ አርም]

ቭዲዩ

አጠቃላይ

ስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ መዝገበ-ዕውቀት ይዞታ

  1. ↑ Colie, Rosalie L. (1957). Light and Enlightenment. Cambridge University Press. p. 58.
ከ «https://am.wikipedia.org/w/index.php?title=ረኔ_ዴካርት&oldid=387541» የተወሰደ