አየርላንድ ሪፐብሊክ

ይህ ገጽ በቀጥታ በእንግሊዝኛ ከተመሳሳዩ ገጽ የተወሰዱ ምንጮችን ይጠቀማል። እባክዎን የእኔን ትርጉሞች ለማሻሻል ያግዙ!

Ireland Éire አየርላንድ
ሰንደቅ ዓላማ አርማ
ብሔራዊ መዝሙር:  "Amhrán na bhFiann"
የአየርላንድመገኛ
ዋና ከተማ		ደብሊን
ብሔራዊ ቋንቋዎች		አየርላንድኛ እንግሊዘኛ
መንግሥት {{{ፕሬዚዳንት ቲሻሕ		ማይከል ህግንዝ ሊዮ ቫርድከር
የመሬት ስፋት አጠቃላይ (ካሬ ኪ.ሜ.) ውሀ (%)		70,273 (118ኛ) 2
የሕዝብ ብዛት የ2017 እ.ኤ.አ. ግምት		4,792,500 (123ኛ)
ገንዘብ		ዩሮ (€)
የሰዓት ክልል		UTC +0
የስልክ መግቢያ		+353
ከፍተኛ ደረጃ ዶሜን		.ie

አየርላንድ ወይም Éire (/ ˈaɪərlənd/ (ያዳምጡ) YRE-lənd፤ አይሪሽ: ኤይሬ [ˈeːɾʲə] (ያዳምጡ)፤ ኡልስተር-ስኮትስ: አየርላን [ˈɑːrlən]) በሰሜን-ምዕራብ አውሮፓ በሰሜን አትላንቲክ ውቅያኖስ ላይ የምትገኝ ደሴት ናት። ከታላቋ ብሪታንያ በምስራቅ በሰሜን ቻናል፣ በአይሪሽ ባህር እና በቅዱስ ጊዮርጊስ ቻናል ተለያይቷል። አየርላንድ የብሪቲሽ ደሴቶች ሁለተኛዋ ትልቅ ደሴት ናት፣ በአውሮፓ ሶስተኛዋ ትልቁ እና በአለም ሃያኛዋ ነች።

በጂኦፖለቲካዊ መልኩ፣ አየርላንድ በአየርላንድ ሪፐብሊክ (በይፋ አየርላንድ ተብሎ የሚጠራው)፣ የደሴቲቱን አምስት ስድስተኛ ክፍል በሚሸፍን ገለልተኛ መንግስት እና የዩናይትድ ኪንግደም አካል በሆነችው በሰሜን አየርላንድ መካከል ተከፋፍላለች። እ.ኤ.አ. እስከ 2022 ድረስ ፣ የመላው ደሴት ህዝብ ብዛት ከ 7 ሚሊዮን በላይ ነው ፣ 5.1 ሚሊዮን በአየርላንድ ሪፐብሊክ እና 1.9 ሚሊዮን በሰሜን አየርላንድ ውስጥ ይኖራሉ ፣ ይህም በአውሮፓ ውስጥ በሕዝብ ብዛት ከታላቋ ብሪታንያ ቀጥሎ ሁለተኛዋ ነች።

የአየርላንድ ጂኦግራፊ በአንፃራዊነት ዝቅተኛ የሆኑ ተራሮችን በማእከላዊ ሜዳ ዙሪያ ያቀፈ ሲሆን በርካታ ወንዞችም ወደ ውስጥ ይዘልቃሉ። ለምለሙ እፅዋት ከሙቀት ጽንፍ የፀዱ መለስተኛ ግን ተለዋዋጭ የአየር ንብረት ውጤት ነው። አብዛኛው አየርላንድ እስከ መካከለኛው ዘመን መጨረሻ ድረስ ጫካ ነበር። ዛሬ ዉድላንድ የደሴቱን 10% ያህሉን ይይዛል፣ ከአውሮፓ አማካኝ ከ33% በላይ ከሆነ፣[9] አብዛኛዎቹ ተወላጅ ያልሆኑ የኮንፈር እርሻዎች ናቸው።[10][11] የአየርላንድ የአየር ንብረት በአትላንቲክ ውቅያኖስ ተጽዕኖ ስለሚኖረው በጣም መጠነኛ ነው [12] እና ክረምቱ እንደዚህ ላለው ሰሜናዊ ክፍል ከሚጠበቀው በላይ ለስላሳ ነው ፣ ምንም እንኳን የበጋው ወቅት በአህጉራዊ አውሮፓ ካሉት የበለጠ ቀዝቃዛ ነው። የዝናብ እና የደመና ሽፋን በብዛት ይገኛሉ።

ጌሊክ አየርላንድ ብቅ ያለችው በ1ኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም. ደሴቱ ከ 5 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ በክርስትና እምነት ተከታይ ነበር. ከ12ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የአንግሎ ኖርማን ወረራ በኋላ እንግሊዝ ሉዓላዊነቷን ተናገረች። ነገር ግን፣ የእንግሊዝ አገዛዝ እስከ 16ኛው–17ኛው ክፍለ ዘመን ቱዶር ድል ድረስ በመላው ደሴት ላይ አልዘረጋም፣ ይህም ከብሪታንያ በመጡ ሰፋሪዎች ቅኝ ግዛት እንዲገዛ አድርጓል። በ1690ዎቹ የፕሮቴስታንት እንግሊዛዊ አገዛዝ ስርዓት የካቶሊክ አብላጫውን እና ፕሮቴስታንት ተቃዋሚዎችን በቁሳዊ መልኩ ለመጉዳት ተዘጋጅቶ በ18ኛው ክፍለ ዘመን ተራዝሟል። እ.ኤ.አ. በ 1801 በሕብረት ሥራ ፣ አየርላንድ የዩናይትድ ኪንግደም አካል ሆነች። በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የነፃነት ጦርነት ተከትሎ የደሴቲቱ ክፍፍል ተከስቷል ፣ ይህም የአየርላንድ ነፃ ግዛት እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል ፣ ይህም በሚቀጥሉት አስርት ዓመታት እየጨመረ ሉዓላዊ ሆነ ፣ እና የዩናይትድ ኪንግደም አካል የሆነችው ሰሜን አየርላንድ። ሰሜን አየርላንድ ከ1960ዎቹ መገባደጃ ጀምሮ እስከ 1990ዎቹ ድረስ ብዙ ህዝባዊ አመፅ ታይቷል። እ.ኤ.አ. በ 1998 ከጥሩ አርብ ስምምነት በኋላ ይህ ቀነሰ ። በ 1973 የአየርላንድ ሪፐብሊክ የአውሮፓ ኢኮኖሚ ማህበረሰብን ስትቀላቀል ዩናይትድ ኪንግደም እና የሰሜን አየርላንድ አካል እንደዚሁ አደረጉ። እ.ኤ.አ. በ 2020 ፣ ዩናይትድ ኪንግደም ፣ ሰሜናዊ አየርላንድ ፣ ያኔ የአውሮፓ ህብረትን (EU) ን ትታለች።

የአየርላንድ ባህል በሌሎች ባህሎች ላይ በተለይም በሥነ-ጽሑፍ መስክ ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል. ከዋናው የምዕራባውያን ባህል ጎን ለጎን በጌሊክ ጨዋታዎች፣ በአይሪሽ ሙዚቃ፣ በአይሪሽ ቋንቋ እና በአይሪሽ ዳንስ እንደተገለጸው ጠንካራ አገር በቀል ባህል አለ። የደሴቲቱ ባህል ከታላቋ ብሪታንያ ጋር ብዙ ባህሪያትን ይጋራል፣ የእንግሊዘኛ ቋንቋን ጨምሮ፣ እንደ ማህበር እግር ኳስ፣ ራግቢ፣ የፈረስ እሽቅድምድም፣ ጎልፍ እና ቦክስ የመሳሰሉ ስፖርቶች።

ሥርወ ቃል

አየርላንድ እና ኤይሬ የሚሉት ስሞች ከድሮው አይሪሽ ኤሪዩ የወጡ ሲሆን በአይሪሽ አፈ ታሪክ ውስጥ አምላክ የሆነው አምላክ በዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ተመዝግቧል። የኤሪዩ ሥርወ-ቃል አከራካሪ ነው ነገር ግን ከፕሮቶ-ኢንዶ-አውሮፓ ሥር * h2uer የመጣ ሊሆን ይችላል፣ የሚፈሰውን ውሃ ያመለክታል።[13]