2019-20 ኮሮናቫይረስ ወረርሽኝ

የ2019-20 ኮሮናቫይረስ ወረርሽኝ ከባድ እና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታ አምጪ በሆነው SARS-CoV-2 ቫይረስ ምክንያት የተከሰተ የኮሮናቫይረስ በሽታ (ኮቪድ-19) ወረርሽኝ ነው። ወረርሽኙ ለመጀመርያ ጊዜ የተገኘው በቻይና ዉሃን ሁቤ ውስጥ በእ.ኤ.አ. ዲሴምበር 2019 ነበር። የዓለም ጤና ድርጅት በእ.ኤ.አ. ማርች 11 ቀን 2020 በሽታውን የወረርሽኝ ደረጃ ላይ መድረሱን አወጀ። እስከ መጋቢት እ.ኤ.አ. ማርች 29 ቀን 2020 ድረስ ባለው መረጃ መሠረት ከ670 ሺህ በላይ የኮቪድ-19 ኬዞች በ199 አገራት ውስጥ ተመዝግበዋል። በበሽታው 31,191 ሰዎች ሲሞቱ ወደ 143,840 ገደማ የሚሆኑት ደግሞ አገግመዋል። በወረርሽኙ በዋነኝነት ከተጠቁት አገራት መካከል ቻይና ፣ ኢጣልያ ፣ ኢራን ፣ ደቡብ ኮርያ እና ስፔን ይገኙበታል።

ልክ እንደ ኢንፍሉዌንዛ የቫይረሱ ዋነኛ መተላለፊያ መንገድ በቫይረሱ የተጠቁ ሰዎች ሲያስሉ ወይም ሲያስነጥሱ ከሚረጩ ፈሳሾች ነው። በሽታው ተላላፊ ነው ተብሎ የሚወሰደው ሰዎች የበሽታውን ምልክቶች በሚያሳዩበት ወቅት ቢሆንም አንድ አንድ ጊዜ ምልክቱን የማያሳዩ ሰዎች በሽታውን ሊያስተላልፉ ይችላሉ። አንድ ሰው ለቫይረሱ ከተጋለጠ በኋላ በአማካይ በአምስት ቀን ውስጥ ምልክቶችን ማሳየት ይጀምራል። ነገር ግን ምልክቱ እስኪታይ እስከ ዐሥራ አራት ቀን የሚቆይበት ሁኔታ አለ። የተለመዱት ምልክቶቹ ትኩሳት ፣ ሳል እና የትንፋሽ መቆራረጥ ናቸው። በሽታው ሲባባስ የሣንባ ምች እና የተለያዩ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎችን ሊያስከትል ይችላል። በአሁኑ ጊዜ በሽታው ክትባት ወይም የጸረ-ቫይረስ ህክምና የለውም። በሽታውን ለመከላከል እጅን መታጠብ ፣ ሲያስሉ እና ሲያስነጥሱ አፍን መሸፈን ፣ በሽታው ካለባቸው ሰዎች ራቅ ማለት እናም በሽታው ካለባቸው ሰዎች ጋር ግንኙነት ከነበረ ራስን ለ14 ቀናት ማግለል ይመከራል።

የበሽታውን መስፋፋት ለመቀነስ የጉዞ ዕገዳዎችን መጣል ፣ ለይቶ ማቆያዎችን ማዘጋጀት ፣ ሠዓት እላፊን መጣል ፣ የተለያዩ ሕዝባዊ ዝግጅቶችን መሠረዝ ወይም ማስተላለፍ እና ብዙ ሰዎች የሚገኙባቸውን ተቋሞችን መዝጋት በዓለም ላይ ከተወሰዱት እርምጃዎች ውስጥ ይጠቀሳሉ።

ይህ ወረርሽኝ ዓለምአቀፋዊ የማኅበራዊ እና የኢኮኖሚያዊ ቀውሶችን አስከትሏል። የተለያዩ የባሕላዊ እና የስፖርታዊ ዝግጅቶችም ተሠረዘዋል። በመድሃኒት ፣ ኤሌክትሮኒክስ እና ምግብ ረገድ የአቅርቦት እጥረት ይፈጠራል የሚል ፍርሃትንም በሰዎች ውስጥ አሳድሯል። በዚህም ምክንያት በምዕራቡ ዓለም ሰዎች ዕቃዎችን በማግበስበስ እንደ መጸዳጃ ቤት ወረቀት ያሉ መሠረታዊ ዕቃዎች ላይ ከፍተኛ ዕጥረት እንዲፈጠር አድርገዋል።

ሥዕላዊ መግለጫዎች

አጠቃላይ የተረጋገጡ ኬዞች ዕድገት
በቻይና ውስጥ ያሉ ኬዞች
ከቻይና ውጭ ያሉ ኬዞች

የተረጋገጡ ኬዞች በቻይና እና በተቀረው ዓለም - ሴሚ ሎጋሪዝሚክ ግራፍ
አዳዲስ ዕለታዊ የተረጋገጡ ኬዞች ሴሚ ሎጋሪዝሚክ ግራፍ ፦ ሁቤ አውራጃ ፣ የተቀረው ቻይና (ሁቤን ሳይጨምር) ፣ የተቀረው ዓለም እና ዓለም አቀፋዊ ድምር
ዕለታዊ ሞቶች በክልል ሴሚ ሎጋሪዝሚክ ግራፍ ፦ ሁቤ አውራጃ ፣ የተቀረው ቻይና (ሁቤን ሳይጨምር) ፣ የተቀረው ዓለም እና ዓለም አቀፋዊ ድምር
በቻይና ውስጥ የገዳይነት መጠን በዕድሜ ክልል ተከፋፍሎ። መረጃው እስከ እ.ኤ.አ. ፌብሩዋሪ 11 ቀን 2020።^[1]
ከተመረመሩ የኮቪድ-19 ኬዞች አደገኝነት። ^[2]

የበሽታው ምልክቶች

ምልክት^[3]	%
ትኩሳት	87.9%
ደረቅ ሳል	67.7%
ድካም	38.1%
አክታ	33.4%
ትንፋሽ ማጠር	18.6%
የጡንቻ ወይም የመገጣጠምያ ህመም	14.8%
የጉሮሮ ህመም	13.9%
ራስ ምታት	13.6%
ብርድ ብርድ ማለት	11.4%
ማቅለሽለሽ ወይም ማስመለስ	5.0%
የአፍንጫ መደፈን	4.8%
ተቅማጥ	3.7%
ደም ማሳል	0.9%
የዓይን መቅላት እና ማበጥ	0.8%

በኮቪድ-19 የተጠቁ ሰዎች አንዳንዴ ምንም ምልክት ላያሳዩ ሲችሉ የተቀሩት ደግሞ እንደ ኢንፍሉዊንዛ ዓይነት ምልክቶች የሆኑትን እንደ ድካም ፣ ሳል ፣ ትኩሳት ፣ የትንፋሽ ማጠር እና የጡንቻ ህመሞች ይታዩባቸዋል። የተለመዱት የበሽታ ምልክቶች በቀጣዩ ሰንጠረዥ ውስጥ ተካትተዋል።

በሽታው ሲከፋ ከባድ የሣንባ ምች ፣ የተለያዩ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች ፣ ከባድ ኢንፌክሽኖችን እንዲሁም ሞትን ሊያስከትል ይችላል። አንዳንድ በበሽታው የተጠቁ ሰዎች ምንም ምልክት ሳያሳዩ ግን በላቦራቶሪ ምርመራ በሽታው ሊገኝባቸው ይችላል። በዚህም ምክንያት ከነዚህ ሰዎች ጋር ቅርብ ንክኪ የነበራቸው ሰዎች የቅርብ ክትትል እንዲደረግላቸው ተመራማሪዎች ይመክራሉ።

የበሽታው ምልክት የመታየት ጊዜ አብዛኛውን ጊዜ አምስት ቀን ቢሆንም ከአንድ ቀን እስከ ዐሥራ አራት ቀን ሊሆንም ይችላል። በአንድ ኬዝ እስከ 27 ቀን የቆየበት ሁኔታም ታይቷል።^[4]

መነሻ

መተላለፊያ መንገዶች

የቫይረሱ ቀዳሚ የመተላለፊያ መንገድ በበሽታው የተያዙ ሰዎች ሲያስሉ ወይም ሲያስነጥሱ ከሚረጩ ፈሳሾች ነው። ፈሳሾቹ ዓየር ላይ ለትንሽ ጊዜ ቢሆንም የሚቆዩት እንደ ብረት ፣ ካርቶን ፣ መስታወት እና ፕላስቲክ ዕቃዎች ላይ ረዘም ላለ ጊዜ ሊቆዩ ይችላሉ። ቫይረሱ ልክ እንደሌሎች ኮሮናቫይረሶች ዓየር ላይ እና አንዳንድ ቁሳቁሶች ላይ እስከ ዘጠኝ ቀን ሊቆይ የሚችልበት ሁኔታዎች አሉ።^[5]

ቫይረሱ የሚገኝባቸው አገራት

የ2019-20 ኮሮናቫይረስ ወረርሽኝ የአገራት መረጃ የ2019-20 ኮሮናቫይረስ ወረርሽኝ የተከሰተባቸው የአገራት መረጃ (እስከ እ.ኤ.አ. 23 April 2020)^[6]
አገር	የዛሬ ኬዞች	ሕክምና ላይ ያሉ	አሳሳቢ ደረጃ ላይ ያሉ	ዛሬ የሞቱ	አጠቃላይ ኬዞች	አጠቃላይ የሞቱ	አጠቃላይ ያገገሙ
አሜሪካ	375	717358	14016	25	849092	47684	84050
እስፓንያ	4635	101617	7705	440	213024	22157	89250
ኢጣልያ	0	107699	2384	0	187327	25085	54543
ፈረንሣይ	0	97880	5218	0	159877	21340	40657
ጀርመን	374	42388	2908	19	151022	5334	103300
ዩናይትድ ኪንግደም	0	115051	1559	0	133495	18100
ቻይና	10	959	63	0	82798	4632	77207
ቱርክ	0	79821	1814	0	98674	2376	16477
ፋርስ	1030	16702	3105	90	87026	5481	64843
ሩሲያ	4774	57327	2300	42	62773	555	4891
ብራዚል	591	18096	8318	28	46348	2934	25318
ቤልጅግ	908	26507	993	228	42797	6490	9800
ካናዳ	0	24230	557	0	40190	1974	13986
ኔዘርላንድስ	887	31302	1050	123	35729	4177	None
ስዊዘርላንድ	228	7087	386	0	28496	1509	19900
ፖርቱጋል	371	20332	204	35	22353	820	1201
ህንድ	427	16735	0	5	21797	686	4376
ፔሩ	0	11693	396	0	19250	530	7027
ስዊድን	751	14184	515	84	16755	2021	550
አየርላንድ	0	6669	147	0	16671	769	9233
ኦስትሪያ	77	2786	169	12	15002	522	11694
እስራኤል	94	9067	136	2	14592	191	5334
ሳዑዲ አረቢያ	1158	11884	82	7	13930	121	1925
ጃፓን	0	10227	241	0	11950	299	1424
ቺሌ	0	5750	399	0	11296	160	5386
ሲንጋፖር	1037	10270	27	0	11178	12	896
ኤኳዶር	0	9051	141	0	10850	537	1262
ፓኪስታን	735	8246	60	16	10811	228	2337
ደቡብ ኮሪያ	8	2051	55	2	10702	240	8411
ሜክሲኮ	1043	6947	378	113	10544	970	2627
ፖላንድ	177	8171	160	9	10346	435	1740
ሮማንያ	386	7091	236	3	10096	527	2478
የተባበሩት የዓረብ ግዛቶች	518	7063	1	4	8756	56	1637
ዴንማርክ	161	2295	74	10	8073	394	5384
ኢንዶኔዥያ	357	6168	0	12	7775	647	960
ቃጣር	623	7004	72	0	7764	10	750
ኖርዌይ	0	7117	54	2	7338	189	32
ቤላሩስ	0	6454	92	0	7281	58	769
ዩክሬን	578	6479	45	13	7170	187	504
ቼክ ሪፐብሊክ	4	4924	76	2	7136	210	2002
ሰርቢያ	0	5955	101	0	7114	134	1025
ፊሊፒንስ	271	5797	1	16	6981	462	722
አውስትራሊያ	12	1541	45	1	6661	75	5045
ማሌዢያ	71	1966	42	2	5603	95	3542
ዶሚኒካን ሪፐብሊክ	0	4459	135	0	5300	260	581
ፓናማ	171	4593	97	3	4992	144	255
ኮሎምቢያ	0	3280	98	0	4356	206	870
ፊንላንድ	155	2112	60	23	4284	172	2000
ባንግላዴሽ	414	3951	1	7	4186	127	108
ግብፅ	0	2448	0	0	3659	276	935
ሉክሰምበርግ	0	2863	32	0	3654	80	711
ደቡብ አፍሪካ	0	2515	36	0	3635	65	1055
ሞሮኮ	91	2956	1	2	3537	151	430
አርጀንቲና	0	2257	123	0	3288	159	872
አልጄሪያ	0	1304	40	0	2910	402	1204
ታይላንድ	13	359	61	1	2839	50	2430
ሞልዶቫ	0	2041	212	1	2778	76	661
ግሪክ (አገር)	0	1710	55	0	2408	121	577
ኩዌት	151	1887	55	1	2399	14	498
ሃንጋሪ	116	1655	61	14	2284	239	390
ካዛክስታን	116	1682	29	1	2251	20	549
ባሕሬን	71	1008	2	1	2098	8	1082
ክሮኤሽያ	31	1048	19	2	1981	50	883
አይስላንድ	0	313	5	0	1785	10	1462
ኦማን	102	1401	3	0	1716	8	307
ኡዝቤኪስታን	0	1214	8	0	1716	7	495
ኢራቅ	0	402	0	0	1631	83	1146
ኤስቶኒያ	33	1355	7	1	1592	45	192
አዘርባጃን	30	580	14	0	1548	20	948
አርሜኒያ	50	840	10	0	1523	24	659
ኒው ዚላንድ	3	370	2	2	1451	16	1065
ቦስኒያና ሄርጸጎቪና	45	874	4	1	1413	54	485
ሊትዌኒያ	28	961	17	0	1398	38	399
ስሎቬኒያ	13	1076	23	0	1366	79	211
ስሎቫኪያ	81	1022	9	1	1325	15	288
መቄዶንያ	41	943	14	0	1300	56	301
አፍጋኒስታን	50	1009	7	0	1226	40	177
ኩባ	0	808	16	0	1189	40	341
ካሜሩን	0	723	33	0	1163	43	397
ጋና	0	1046	4	0	1154	9	99
ቡልጋሪያ	57	841	37	1	1081	50	190
ሆንግ ኮንግ	2	333	9	0	1036	4	699
ጅቡቲ	0	789	0	0	974	2	183
ኮት ዲቯር	0	628	0	0	952	14	310
ቱኒዚያ	0	681	32	0	909	38	190
ናይጄሪያ	0	648	2	0	873	28	197
ቆጵሮስ	0	679	15	0	790	13	98
ላቲቪያ	17	634	6	0	778	11	133
ጊኒ	0	591	0	0	761	6	164
አንዶራ	0	377	17	0	723	37	309
ሊባኖስ	6	526	26	0	688	22	140
ኮስታ ሪካ	0	495	6	0	681	6	180
ቦሊቪያ	63	588	3	3	672	40	44
አልባኒያ	29	251	4	0	663	27	385
ኒጄር	0	447	0	0	662	22	193
ኪርጊዝስታን	19	321	11	1	631	8	302
ቡርኪና ፋሶ	0	181	0	0	609	39	389
ኡራጓይ	0	200	10	0	549	12	337
ሆንዱራስ	9	441	10	1	519	47	31
ሳን ማሪኖ	0	386	4	0	488	40	62
ፍልስጤም	6	384	0	0	480	4	92
ሴኔጋል	37	216	1	0	479	6	257
ማልታ	1	238	2	0	445	3	204
ጆርዳን	0	113	5	0	435	7	315
ታይዋን	1	168	0	0	427	6	253
ቡታን	4	304	6	0	420	5	111
ኮንጎ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ	18	305	0	0	377	25	47
ጓተማላ	26	307	3	2	342	10	25
ስሪ ላንካ	5	221	2	0	335	7	107
ሞሪሸስ	0	59	3	0	329	9	261
ሞንቴኔግሮ	1	195	7	0	316	5	116
ኬንያ	0	206	2	0	303	14	83
ቬኔዝዌላ	0	166	4	0	298	10	122
ማሊ	0	203	0	0	293	17	73
ሶማሊያ	0	274	2	0	286	8	4
ታንዛኒያ	0	263	7	0	284	10	11
ቬት ናም	0	44	8	0	268	0	224
ጃማይካ	0	218	0	0	252	6	28
ኤል ሳልቫዶር	13	175	2	1	250	8	67
ፓራጓይ	0	142	1	0	213	9	62
ፋሮ ደሴቶች	2	9	0	0	187	0	178
Congo	0	164	0	0	186	6	16
ጋቦን	0	140	1	1	166	2	24
ሱዳን	22	135	0	0	162	13	14
ሩዋንዳ	0	69	0	0	153	0	84
ብሩነይ	0	18	2	0	138	1	119
በርማ	4	113	0	0	127	5	9
ካምቦዲያ	0	12	1	0	122	0	110
ማዳጋስካር	0	63	1	0	121	0	58
ኢትዮጵያ	0	92	0	0	116	3	21
ትሪኒዳድና ቶቤጎ	0	70	0	0	115	8	37
ላይቤሪያ	0	73	0	0	101	8	20
አሩባ	0	30	4	0	100	2	68
ቤርሙዳ	0	55	10	0	99	5	39
ሞናኮ	0	64	2	0	94	3	27
ማልዲቭስ	8	78	2	0	94	0	16
ቶጎ	0	26	0	0	88	6	56
ኢኳቶሪያል ጊኔ	0	76	0	0	84	1	7
ቡታን	9	80	0	0	82	1	1
ሊክተንስታይን	0	25	0	0	81	1	55
ባርቤዶስ	0	43	4	0	76	6	27
ዛምቢያ	0	36	1	0	74	3	35
Bahamas	5	49	1	0	70	9	12
ጋያና	0	51	5	0	67	7	9
ዩጋንዳ	0	17	0	0	63	0	46
ሃይቲ	0	56	0	0	62	4	2
ሴየራ ሌዎን	0	55	0	0	61	0	6
ሊቢያ	0	44	0	0	60	1	15
ቤኒን	0	26	0	0	54	1	27
ጊኔ-ቢሳው	0	47	0	0	50	0	3
ኔፓል	2	38	0	0	47	0	9
ማካው	0	18	1	0	45	0	27
ሶርያ	0	33	0	0	42	3	6
ሞዛምቢክ	0	33	0	0	41	0	8
ኤርትራ	0	33	0	0	39	0	6
ሞንጎልያ	0	27	0	0	35	0	8
ማላዊ	10	27	1	0	33	3	3
ቻድ	0	25	0	0	33	0	8
ስዋዚላንድ	0	22	0	0	31	1	8
ዚምባብዌ	0	22	0	0	28	4	2
አንጎላ	0	17	0	0	25	2	6
አንቲጋ እና ባርቡዳ	0	11	1	0	24	3	10
ምሥራቅ ቲሞር	0	22	0	0	23	0	1
ቦትስዋና	0	21	0	0	22	1	0
ላዎስ	0	15	0	0	19	0	4
ቤሊዝ	0	11	1	0	18	2	5
ፊጂ	0	10	0	0	18	0	8
ዶመኒካ	0	7	0	0	16	0	9
ናሚቢያ	0	9	0	0	16	0	7
ግሬናዳ	0	9	4	0	15	0	6
ሰይንት ኪትስና ኒቨስ	0	14	0	0	15	0	1
ሰይንት ሉሻ	0	0	0	0	15	0	15
የመካከለኛው አፍሪካ ሪፐብሊክ	0	4	0	0	14	0	10
ሰይንት ቪንሰንትና ዘ ግረነዲንዝ	0	10	0	0	13	0	3
ቡሩንዲ	0	6	0	0	11	1	4
ግሪንላንድ	0	0	0	0	11	0	11
ሲሸልስ	0	5	0	0	11	0	6
ኒካራጓ	0	1	0	0	10	2	7
ጋምቢያ	0	7	0	0	10	1	2
ሱሪናም	0	3	0	0	10	1	6
ቫቲካን ከተማ	0	7	0	0	9	0	2
ፓፑዋ ኒው ጊኒ	0	8	0	0	8	0	0
ሞሪታኒያ	0	0	0	0	7	1	6
ቡታን	0	4	0	0	7	0	3
ሳን ቶሜ እና ፕሪንሲፔ	0	4	0	0	4	0	0
ደቡብ ሱዳን	0	4	0	0	4	0	0
የመን	0	1	0	0	1	0	0